5.1 Πυλώνας: Εκπαίδευση – Υφιστάμενη κατάσταση

α. Γενικά: Στην Κύπρο εφαρμόζονται οι περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Νόμοι του 1999 – 2020 και Κανονισμοί όπου καθορίζεται ότι όλα τα παιδιά, περιλαμβανομένων και των παιδιών με ΔΑΦ, δικαιούνται δωρεάν φοίτηση σε δημόσιο σχολείο για την παροχή της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης. Η εκπαίδευση των παιδιών με ΔΑΦ μπορεί να πραγματοποιηθεί στο γενικό πλαίσιο (νηπιαγωγεία, δημοτικά, γυμνάσια, λύκεια/τεχνικές σχολές), σε ειδική μονάδα εντός γενικού πλαισίου και σε ειδικό σχολείο ανάλογα με τις ικανότητες και ανάγκες του παιδιού αλλά και τη σοβαρότητα των συμπτωμάτων. Έναρξη φοίτησης μπορεί να πραγματοποιηθεί μετά την ηλικία των τριών ετών. Κατά τη σχολική χρονιά 2022-2023 οι αριθμοί των μαθητών με ΔΑΦ στη δημόσια εκπαίδευση μετά από αξιολόγηση από Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΕΕΑΕ) ανήλθαν ως εξής: Προδημοτική/Δημοτική Εκπαίδευση: Γενικές τάξεις: 344, Ειδικές Μονάδες: 241, Ειδικά Σχολεία: 158 (σύνολο 743 παιδιά) και Μέση Εκπαίδευση: Γενικές τάξεις: 161 και Ειδικές Μονάδες: 86 (σύνολο 247 παιδιά). Σημειώνεται ότι τα Ειδικά Σχολεία υπάγονται μόνο στη Δημοτική Εκπαίδευση παρόλο που εκεί φοιτούν άτομα μέχρι και την ηλικία των 21 ετών. Αναφορικά με τον επιπολασμό αναφέρεται ότι στη Δημοτική/Προδημοτική φοίτησαν συνολικά 66.126  μαθητές/ήτριες και στη Μέση Εκπαίδευση 46.121 και ως εκ τούτου το ποσοστό των παιδιών με ΔΑΦ στη Δημοτική/Προδημοτική ανέρχεται στο 1,12 % και στη Μέση Εκπαίδευση 0,54 %. Φαίνεται ότι η συμμετοχή των παιδιών με ΔΑΦ στη Μέση Εκπαίδευση (η οποία δεν είναι υποχρεωτική μετά την ηλικία των 15 ετών) μειώνεται δραστικά και παύουν πλέον να αντιπροσωπεύουν τον πληθυσμιακό επιπολασμό των ατόμων με ΔΑΦ (1-2%). Σε πρόσφατη έρευνα που έγινε από ιδιωτικό πανεπιστήμιο με μεγάλο δείγμα των μαθητών στη δημόσια και ιδιωτική εκπαίδευση το ποσοστό επιπολασμού επιβεβαιώθηκε σε παρόμοια επίπεδα όπως πιο πάνω. Σημειώνεται ότι οι αριθμοί των παιδιών με ΔΑΦ ενδεχομένως να είναι μεγαλύτεροι αφού σε κάποιες περιτπώσεις παιδιά με άλλες διαγνώσεις (όπως εγκεφαλική παράλυση ή γενετικά σύνδρομα) παρουσιάζουν επίσης αυτιστικά χαρακτηριστικά και δυσκολίες οι οποίες απαιτούν περισσότερη αντιμετώπιση από τις δυσκολίες που αναμένονται στα πλαίσια της διάγνωσής τους. Ακόμη, υπάρχει αριθμός μαθητών με ΔΑΦ που φοιτούν σε σχολεία και παραμένουν αδιάγνωστοι.

Σχετικά με την τριτοβάθμια εκπαίδευση, άτομα με ΔΑΦ ενδεχομένως να φοιτούν σε ακαδημαϊκά ιδρύματα, δημόσια ή ιδιωτικά, χωρίς όμως να υπάρχουν στοιχεία για τον αριθμό τους ή για τις παρεχόμενες εύλογες προσαρμογές.

Αναφορικά με τη δια βίου μάθηση, άτομα με ΔΑΦ λαμβάνουν υπηρεσίες εκπαίδευσης σε Κέντρα Ημέρας που λειτουργούν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις, χωρίς όμως αυτή να είναι θεσμοθετημένη.

β. Διαδικασία: Οποιοσδήποτε μπορεί να προχωρήσει σε παραπομπή παιδιού σε οικεία Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης (ΕΕΕΑΕ) συνοδευόμενη από τα επαρκή πιστοποιητικά (ιατρική βεβαίωση από ειδικό ιατρό ή έκθεση από εγγεγραμμένο κλινικό ή σχολικό ψυχολόγο που να δηλώνει ΔΑΦ ή υποψία για ΔΑΦ). Η διαδικασία καθορίζεται με εσωτερικές διευθετήσεις του ΥΠΑΝ. Ακολούθως πραγματοποιείται αξιολόγηση από Επιτροπή που μπορεί να αποτελείται από Ειδικό Εκπαιδευτικό, Ειδικό Ψυχολόγο, Λογοπαθολόγου και όποιον άλλο ειδικό κρίνει η ΕΕΕΑΕ ότι χρειάζεται για να καταλήξει σε απόφαση σχετικά με το πλαίσιο φοίτησης του παιδιού ή/και τις διευκολύνσεις ή παροχές που ενδεχομένως να χρειάζεται. Η αξιολόγηση γίνεται χωριστά από κάθε ειδικό, ο οποίος συμμετέχει στην πρωτοβάθμια πολυθεματική ομάδα, αφού παραλάβει το ιστορικό του παιδιού από την ΕΕΕΑΕ.

γ. Παροχές: Δημόσια Προδημοτική/Δημοτική Εκπαίδευση: Σε παιδιά άνω των τριών ετών παρέχεται Ειδική Εκπαίδευση και Λογοθεραπεία σε ατομικό ή ομαδικό επίπεδο στο πλαίσιο της γενικής τάξης, της Ειδικής Μονάδας δημόσιου νηπιαγωγείου ή δημοτικού σχολείου ή του Ειδικού Σχολείου. Στα Ειδικά Σχολεία παρέχονται επίσης Εργοθεραπεία (περιλαμβανομένης της Μέθοδος Αισθητηριακής Ολοκλήρωσης), Φυσιοθεραπεία (περιλαμβανομένης και της Υδροθεραπείας και Ιπποθεραπείας), Ειδική Γυμναστική,  Μουσικοθεραπεία και άλλα προγράμματα. Καταρτίζεται Ατομικό Πρόγραμμα Εκπαίδευσης (ΑΠΕ), για κάθε μαθητή/μαθήτρια σε συνεργασία με όλους/ες τους/τις εμπλεκόμενους/ες ειδικούς/ές. Στις πολυθεματικές συναντήσεις που διενεργούνται για τον καταρτισμό του ΑΠΕ συμμετέχουν οι εμπλεκόμενοι ειδικοί από τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα, αλλά και οι γονείς/κηδεμόνες των παιδιών. Στη συνέχεια, και με βάση το ΑΠΕ, οι εκπαιδευτικοί προσφέρουν διαφοροποιημένη εκπαίδευση, σύμφωνα με τις εξατομικευμένες ανάγκες κάθε παιδιού.

Τα παιδιά που φοιτούν σε γενική τάξη λαμβάνουν Ειδική Εκπαίδευση ή/και Λογοθεραπεία περίπου δύο φορές την εβδομάδα σε ατομικό ή/και ομαδικό επίπεδο, ενώ τα παιδιά που φοιτούν στο πλαίσιο της Ειδικής Μονάδας λαμβάνουν Ειδική Εκπαίδευση σε καθημερινή βάση ή/και Λογοθεραπεία δύο φορές την εβδομάδα σε ατομικό ή/και ομαδικό επίπεδο. Παράλληλα, εντάσσονται σε μαθήματα της γενικής τάξης, ανάλογα με τις δυνατότητές τους. Όπου κρίνεται αναγκαίο από τις ΕΕΕΑΕ παιδιά με ΔΑΦ υποστηρίζονται και από βοηθητικό προσωπικό (σχολικούς συνοδούς/βοηθούς) σε θέματα αυτοεξυπηρέτησης, ασφάλειας και διακίνησης.

Δημόσια Μέση Εκπαίδευση: Οι μαθητές/μαθήτριες που φοιτούν στη Μέση Εκπαίδευση, συνήθως, έχουν ήδη διαγνωστεί με ΔΑΦ, από τη νηπιακή/προσχολική ηλικία, ενώ μικρή μερίδα μαθητών/ριών βρίσκεται στη διαδικασία διάγνωσης. Για τα παιδιά που έχουν ήδη διαγνωστεί και φοιτούν σε γενικά σχολεία (γυμνάσια/λύκεια/τεχνικές σχολές) η ΕΕΕΑΕ δύναται να παραχωρεί όλες ή μερικές από τις πιο κάτω διευκολύνσεις:

• πρόσθετο χρόνο εξέτασης, ανάλογο των αναγκών κάθε περίπτωσης,
• περιόδους ανάπαυσης ή υπό εποπτεία διαλείμματα εντός ή εκτός της αίθουσας εξετάσεων,
• εναλλακτικούς τρόπους πρόσβασης στα εξεταστικά δοκίμια,
• απαλλαγή από την ορθογραφία και τη στίξη,
• χρήση μεταγραφέα,
• συχνές συναντήσεις με τον/την Καθηγητή/Καθηγήτρια Συμβουλευτικής και Επαγγελματικής Αγωγής (ΣΕΑ)

Επιπρόσθετα, παραχωρούνται αυξημένες ώρες στήριξης στα εξεταζόμενα μαθήματα (μέχρι 8 περίοδοι), ενώ σε παιδιά που έχουν αυξημένες ανάγκες παρέχεται ατομικό πρόγραμμα στήριξης. Παράλληλα, δύναται να παραχωρείται και σχολικός/ή βοηθός/συνοδός (σχβ/σ) όπου κρίνεται αναγκαίο μετά από έγκριση της ΕΕΕΑΕ.

Δεν παρέχεται θεσμοθετημένη υποστήριξη στη Μέση Εκπαίδευση για παιδιά που φοιτούν στη γενική τάξη ή σε ειδικές μονάδες από ειδικούς εκπαιδευτικούς και άλλους ειδικούς επαγγελματίες όπως Λογοπαθολόγους, Εργοθεραπευτές, Φυσιοθεραπευτές κ.α.

Τα παιδιά με ΔΑΦ που φοιτούν στις Ειδικές Μονάδες Γυμνασίων/Λυκείων ακολουθούν εξατομικευμένο πρόγραμμα εκπαίδευσης. Επίσης, παιδιά που φοιτούν στις Ειδικές Μονάδες και στα Ειδικά Σχολεία δεν παρακάθονται σε εξετάσεις και διαγωνίσματα και ως εκ τούτου, λαμβάνουν μόνο Πιστοποιητικό Παρακολούθησης. Υποστηρίζονται στο σχολικό πλαίσιο από σχολικούς βοηθούς/συνοδούς.

Για τα παιδιά όλων των βαθμίδων εκπαίδευσης που δεν έχουν διαγνωστεί και για τα οποία, οι εκπαιδευτικοί του σχολείου εντοπίζουν δυσκολίες, εφαρμόζεται ο Μηχανισμός Εντοπισμού και Στήριξης. Σύμφωνα με τον Μηχανισμό, γίνονται κάποιες ενδοσχολικές εκπαιδευτικές παρεμβάσεις και εάν, δεν παρατηρηθεί πρόοδος, τότε καλείται ο/η οικείος/α Εκπαιδευτικός/ή Ψυχολόγος, για να αξιολογήσει το παιδί. Μετά την αξιολόγηση, εάν κριθεί ως αναγκαίο, γίνεται παραπομπή του παιδιού στην ΕΕΕΑΕ για λήψη σχετικής απόφασης, αναφορικά με ενδεχόμενες παροχές και στηρίξεις που θα δοθούν στο παιδί, κατά τη διάρκεια της φοίτησής του. Παράλληλα, η ΕΕΕΑΕ παραπέμπει το παιδί σε Παιδοψυχίατρο ή Παιδονευρολόγο, για ολοκληρωμένη διάγνωση.

Τα παιδιά που φοιτούν στις Ειδικές Μονάδες (και στις δύο βαθμίδες) εγγράφονται στη γενική τάξη, ανάλογα με την ηλικία τους, και εντάσσονται σε διάφορα μαθήματα, βάσει των δυνατοτήτων και αναγκών τους, για σκοπούς κοινωνικοποίησης και αλληλεπίδρασης με τους/τις συμμαθητές/συμμαθήτριές τους. Δεν υπάρχουν στατιστικά στοιχεία για τον βαθμό συμμετοχής τους στις γενικές τάξεις.

δ. Εκπαιδευτικά και άλλα εργαλεία παρέμβασης

Δημόσια Προδημοτική/Δημοτική Εκπαίδευση: Ενίοτε χρησιμοποιούνται διάφορα εργαλεία και τεχνικές για αντιμετώπιση της ΔΑΦ, όπως εναλλακτικοί και επαυξητικοί τρόποι επικοινωνίας, πολυαισθητηριακές προσεγγίσεις, διαφοροποιημένη διδασκαλία, συνδιδασκαλία εκπαιδευτικού και ειδικού/ής εκπαιδευτικού, απλοποιημένο και διαφοροποιημένο εκπαιδευτικό υλικό κ.ά. Τα εν λόγω εργαλεία και τεχνικές χρησιμοποιούνται από εκπαιδευτικούς γενικής εκπαίδευσης, Εκπαιδευτικούς Ειδικών Μαθησιακών, Νοητικών, Λειτουργικών και Προσαρμοστικών Δυσκολιών, Λογοπαθολόγους και, στα Ειδικά Σχολεία, και άλλους θεραπευτές/θεραπεύτριες όπως Εργοθεραπευτές, Φυσιοθεραπευτές, Ειδικούς Γυμναστές, Μουσικοθεραπευτές και Ειδικούς Γυμναστές.

Όλες οι βαθμίδες δημόσιας εκπαίδευσης: Μετά από αξιολόγηση από τον/τη Συνδετικό/ή Λειτουργό Υποστηρικτικής Τεχνολογίας, και έγκριση της ΕΕΕΑΕ, παρέχεται όπου χρειαστεί στους/στις μαθητές/μαθήτριες με ΔΑΦ και μειωμένη λεκτική επικοινωνία, εξατομικευμένος τεχνολογικός εξοπλισμός γραφής ή επικοινωνίας (π.χ., συσκευές επικοινωνίας, υπολογιστές τύπου ταμπλέτα, ηλεκτρονικοί υπολογιστές κα), καθώς και εξειδικευμένες εφαρμογές (π.χ. Grid 3, Mind Express,  Clicker κ.ά.), κατάλληλες για την εκπαίδευση και επικοινωνιακές τους ανάγκες. Αρμόδιοι για την εκπαίδευση στη χρήση τους είναι οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν στις Ειδικές Μονάδες ή/και στα Ειδικά Σχολεία (συμπεριλαμβανομένων και των Λογοπαθολόγων).

Αξίζει να σημειωθεί ότι, ο τομέας τόσο της λεκτικής όσο και της εξωλεκτικής επικοινωνίας των παιδιών με ΔΑΦ κατά την προσχολική και σχολική ηλικία είναι ύψιστης σημασίας, αφού η διεθνής βιβλιογραφία κατέδειξε ότι λειτουργεί ως προγνωστικός παράγοντας  για τη μετέπειτα έκβαση και ποιότητα ζωής των ατόμων με ΔΑΦ. Συγκεκριμένα, οι πρώιμες χειρονομίες  και το επίπεδο εξωλεκτικής επικοινωνίας των παιδιών με ΔΑΦ, ακόμη και πριν την διάγνωση, μπορούν να προβλέψουν το επίπεδο λεκτικής επικοινωνίας μετά τη διάγνωση και σε σχολική ηλικία. Δηλαδή τα παιδιά με ΔΑΦ που χρησιμοποιούσαν συχνές ή πολλαπλές χειρονομίες, π.χ., δείξιμο, κ.ά. στην πρώιμη ηλικία, είχαν αυξημένη πιθανότητα να αναπτύξουν λεκτική επικοινωνία πέρα από το μονολεκτικό επίπεδο τουλάχιστο 6 μήνες μετά, σε σύγκριση με παιδιά που παρουσίαζαν μειωμένη πρώιμη χρήση χειρονομιών. Παράλληλα, τα παιδιά με ΔΑΦ και αυξημένο επίπεδο λεκτικής επικοινωνίας πριν τη σχολική ηλικία (5-6 ετών), είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να έχουν αυξημένο επίπεδο λειτουργικότητας ως ενήλικες με ΔΑΦ, σε σύγκριση με αυτά που είχαν μειωμένη λεκτική επικοινωνία.

Σχετικά με τη λογοθεραπεία (η οποία παρέχεται σε σχολικό χρόνο μόνο σε δημόσια νηπιαγωγεία, δημοτικά και ειδικά σχολεία), αναφέρεται ότι οι λογοπαθολόγοι, μέσα από τον κώδικα δεοντολογίας, ηθικής και την κατάρτισή τους, παρέχουν υπηρεσίες για την ενίσχυση των τομέων αντιληπτικού και εκφραστικού λόγου (συμπεριλαμβανομένων και της λεκτικής και εξωλεκτικής επικοινωνίας, φωνολογικής επίγνωσης, λεξιλογίου, μορφοσύνταξης, σημασιολογίας, πραγματολογίας, κ.ά), ομιλίας (στοματοπροσωπική λειτουργία και απευαισθητοποίηση, άρθρωση, φωνολογία, ροή, φώνηση, κ.ά.) και σίτισης όπου χρειάζεται, σε παιδιά με ΔΑΦ. Οι λογοπαθολόγοι απαρτίζουν και συνεργάζονται με άλλα μέλη της διεπιστημονικής ομάδας βάσει του ΑΠΕ του κάθε παιδιού. Μερικά από τα εργαλεία και τεκμηριωμένες πρακτικές που αξιοποιούν είναι, οπτικά προγράμματα και βοηθήματα, κοινωνικές ιστορίες, Floortime, TEACCH, PROMPT, Attention Autism, Video Modeling, επιβράβευση, στοματοπροσωπικές ασκήσεις, ενίσχυση της επικοινωνίας με συστήματα ΕΕΕ (π.χ., PECS, MAKATON, διακόπτες επικοινωνίας, συσκευές επικοινωνίας υψηλής τεχνολογίας με λογισμικά Grid/Mind Express), κ.ά.

Σχετικά με την εργοθεραπεία (η οποία παρέχεται μόνο στα ειδικά σχολεία) αναφέρεται ότι οι εργοθεραπευτές χρησιμοποιούν την επαγγελματική τους πρακτική, την κλινική τους συλλογιστική και τις αρχές της Διεθνούς Ταξινόμησης της Λειτουργικότητας (ICF για παιδιά και εφήβους )(WFOT, 2016; WHO,2007). Η σχολική εργοθεραπεία, μέσα από την εστίαση στην «Παιδαγωγική του Έργου», επιδιώκει επίτευξη άριστης συνεργασίας μεταξύ της διεπιστημονικής ομάδας, των εκπαιδευτικών, του λοιπού προσωπικού ειδικής αγωγής, ειδικής υποστήριξης και των γονέων για την καλύτερη απόδοση των μαθητών, την επίτευξη των εκπαιδευτικών και λειτουργικών τους στόχων, την επιτυχή συμμετοχή σε προγράμματα που σχετίζονται με το σχολείο και τη σχολική ευημερία. Μερικά από τα εργαλεία που χρησιμοποιούν και οι εργοθεραπευτές στο σχολικό πλαίσιο είναι: Θεραπεία και Εκπαίδευση Παιδιών με Αυτισμό και Διαταραχές Επικοινωνίας (TEACCH), Σύστημα Επικοινωνίας μέσω Ανταλλαγής Εικόνων (PECS), Κοινωνικές Ιστορίες και Αισθητηριακό προφίλ/ολοκλήρωση. Με βάση τις θέσεις του Παγκύπριου Σύλλογου Εργοθεραπευτών η Εργοθεραπεία πρέπει να επεκταθεί και να θεσμοθετηθεί σε όλα τα πλαίσια εκπαίδευσης (γενικά και ειδικά) καθώς και σε όλες τις βαθμίδες (Προδημοτική, Δημοτική και Μέση). Οι εργοθεραπευτές, ως μέλη της διεπιστημονικής ομάδας έχουν να προσφέρουν ως προς τις εύλογες προσαρμογές που δικαιούται ο μαθητής, στη βάση ενός εξατομικευμένου πλάνου, και ως προς την κατάλληλη υποστηρικτική τεχνολογία που μπορεί να βελτιώσει την απόδοση του μαθητή σε εργασίες και δραστηριότητες που είναι απαραίτητες για τη σχολική επιτυχία. Η συμμετοχή, πρόσληψη και ενασχόληση εργοθεραπευτών και εν γένει ειδικών στην δημόσια εκπαίδευση θα πρέπει να συνεπάγεται την απαραίτητη υποδομή, χώρους, αξιολογητικά εργαλεία και μέσα του επαγγέλματος με παροχή και εκπαίδευση σε αξιολογητικά διεθνή εργαλεία και πρότυπα συγκεκριμένα για τη ΔΑΦ.

ε. Θεσμικά: Λόγω αρμοδιότητας και στη βάση των δυνατοτήτων του σε σχέση με το ανθρώπινο δυναμικό και τον προϋπολογισμό του, το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (ΠΙ) διοργανώνει ποικίλες επιμορφωτικές δράσεις για εκπαιδευτικούς σε θέματα εκπαίδευσης για την αναπηρία (περιλαμβανομένης της ΔΑΦ). Οι δράσεις του ΠΙ εντάσσονται στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Αναπηρία και αξιοποιούν τις υφιστάμενες δομές του, για την επιμόρφωση, ενδυνάμωση και υποστήριξη εκπαιδευτικών και γονέων/ κηδεμόνων. Το ΠΙ προσφέρει πολλές αλλά μη υποχρεωτικές επιμορφωτικές δράσεις για θέματα ειδικής εκπαίδευσης, αξιοποιώντας διάφορες δομές και προγράμματα, όπως τα Προαιρετικά σεμινάρια, τα Σεμινάρια σε σχολική βάση, τα Σεμινάρια για γονείς και το Ειδικό Πρόγραμμα Υποστήριξης Επαγγελματικής Μάθησης. Στη βάση διεγνωσμένων αναγκών διοργανώνονται, επίσης, συνέδρια και ημερίδες και εξειδικευμένα σεμινάρια, σε συνεργασία με τις Διευθύνσεις Εκπαίδευσης. Για το θέμα της ΔΑΦ, τα τελευταία χρόνια, στο πλαίσιο του Διημέρου Εκπαιδευτικού Δημοτικής και Ειδικής Εκπαίδευσης έχουν προσφερθεί τα σεμινάρια «Βλέποντας τον αυτισμό με άλλα μάτια: Οι πυρηνικές δυσκολίες του αυτισμού και τεχνικές κατανόησης και διαχείρισης συμπεριφοράς», «Βοηθώντας τους εκπαιδευτικούς να καταλάβουν και να στηρίξουν τα παιδιά με αυτισμό για την ενιαία εκπαίδευση» και «Εκπαίδευση παιδιών με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος (ΔΑΦ) – Από τη θεωρία στην πράξη».

Εντούτοις, δεν υπάρχει θεσμοθετημένο αναλυτικό πρόγραμμα ούτε θεσμοθετημένοι ή καθολικά αποδεκτοί δείκτες εξέλιξης ή επάρκειας στην ειδική εκπαίδευση, με τους οποίους να προσμετράται και να τεκμηριώνεται η εξέλιξη του/της κάθε μαθητή/μαθήτριας. Αντ’ αυτού, η πρόοδος ενός παιδιού με ΔΑΦ, αξιολογείται μέσα από το ΑΠΕ, ανά εξάμηνο, από τον εκάστοτε επαγγελματία σε θέματα της δικής του ειδίκευσης. Στα πλαίσια αυτά πραγματοποιείται και επαναξιολόγηση των αναγκών που διενεργείται από τους/τις ειδικούς/ές που ορίζει η Ε.Ε.Ε.Α.Ε., όπως επίσης και μέσω των Πολυθεματικών Συναντήσεων.

Δημόσια Μέση Εκπαίδευση: Όσον αφορά στα παιδιά που φοιτούν στις γενικές τάξεις, κάθε τετράμηνο διενεργούνται αξιολογήσεις και οι εκπαιδευτικοί καλούνται να συμπληρώσουν το Έντυπο Αξιολόγησης της προόδου του παιδιού. Για τα παιδιά που φοιτούν στις Ειδικές Μονάδες συμπληρώνεται, κάθε τετράμηνο, από όλους/ες τους/τις εμπλεκόμενους/ες εκπαιδευτικούς το Ατομικό Έντυπο Αξιολόγησης Μαθητή/Μαθήτριας Ειδικής Μονάδας, με σκοπό την αξιολόγηση της εκπαιδευτικής πορείας του παιδιού.

Δεν παρέχεται θεσμοθετημένη εκπαίδευση όσον αφορά δεξιότητες προεπαγγελματικής κατάρτισης για διασύνδεση των μαθητών με την αγορά εργασίας, πέραν από προσωπικές πρωτοβουλίες που λαμβάνονται κυρίως στα ειδικά σχολεία και στις τεχνικές σχολές. Πραγματοποιείται όμως από το ΤΚΕΑΑ αξιολόγηση των αποφοίτων της ειδικής εκπαίδευσης, περιλαμβανομένων ατόμων με ΔΑΦ, στις εργασιακές τους δεξιότητες ώστε να προωθηθούν σε κατάλληλα προγράμματα απασχόλησης με στήριξη για ένταξή τους στην ανοικτή αγορά εργασίας.

Τέλος, γενικότερα η μετάβαση στην ενηλικίωση και σε δομές διημερεύουσας απασχόλησης όπως τα Κέντρα Ημέρας ή/και άλλα πλαίσια υποστηρίζεται ως ένα βαθμό από δράσεις που λαμβάνουν τα ειδικά κυρίως σχολεία, παραμένουν όμως μη θεσμοθετημένες και οριζόντιες ώστε να περιλαμβάνουν και μαθητές με ΔΑΦ στις ειδικές μονάδες.

Τέλος