5.3. Επισκόπηση των επενδυτικών αναγκών

5.3.1. Οικονομικές επιπτώσεις του σεναρίου ΣΥΜ στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας

Οι επενδύσεις που προβλέπονται για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας θα επηρεάσουν σημαντικά το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας συνολικά. Έτσι, λόγω των σημαντικών επενδύσεων στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας και της εισαγωγής φυσικού αερίου στα μέσα του 2024, το μέσο κόστος της ακαθάριστης παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας μειώνεται σταδιακά από τα υφιστάμενα επίπεδα. Προφανώς, αυτό αποτελεί συνάρτηση της υποτιθέμενης τιμής καυσίμου και του τεχνολογικού κόστους που υιοθετείται στο μοντέλο. Το Σχήμα 5.5 παρέχει ανάλυση των διαφόρων στοιχείων κόστους του συστήματος χωρίς προεξόφληση (undiscounted) [1]. Όπως φαίνεται, η μείωση του κόστους επιτυγχάνεται όταν το σύστημα μετακινείται πλήρως προς την παραγωγή αερίου την περίοδο 2024-2025. Παρατηρείται ότι το μεταβλητό κόστος (το κόστος καυσίμων) είναι ο κύριος παράγοντας του κόστους ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι το 2030. Όσον αφορά τις πραγματικές επενδυτικές δαπάνες, αυτές απεικονίζονται για κάθε τεχνολογία στο Σχήμα 5.6.

Σχήμα 5.5. Μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας και ανάλυση των στοιχείων κόστους του συστήματος – ΣΥΜ.

Σχήμα 5.6. Ετήσιο επενδυτικό κόστος σε τεχνολογίες παραγωγής και αποθήκευσης κατά την περίοδο 2021-2030 – ΣΥΜ.

5.3.2. Οικονομικές επιπτώσεις του σεναρίου ΣΠΜ στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας

Οι μικρές διαφορές μεταξύ των σεναρίων οδηγούν σε παρόμοια αποτελέσματα, καθώς το κόστος ηλεκτρισμού στο ΣΠΜ ακολουθεί παρόμοια τροχιά όπως στο ΣΥΜ (Σχήμα 5.7).

Σχήμα 5.7. Μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας και ανάλυση των στοιχείων κόστους του συστήματος – ΣΠΜ.

Σε σύγκριση με το ΣΥΜ, οι επενδυτικές απαιτήσεις στον τομέα της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας (οι οποίες παρουσιάζονται στο Σχήμα 5.8) είναι ψηλότερες στο ΣΠΜ. Η διαφορά σχετίζεται με την αύξηση στην διείσδυση τεχνολογιών ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, που οδηγεί σε διαφορά επενδύσεων σε τεχνολογίες ηλεκτροπαραγωγής κατά 39 εκατ. Ευρώ την περίοδο 2023-2030. Επίσης, στο ΣΠΜ υπάρχουν επιπρόσθετες επενδύσεις σε τεχνολογίες αποθήκευσης την ίδια περίοδο.

Σχήμα 5.8. Ετήσιο επενδυτικό κόστος σε ηλιακές φωτοβολταϊκές, ηλιακές θερμικές τεχνολογίες και τεχνολογίες αποθήκευσης κατά την περίοδο 2020-2050 – ΣΠΜ.

5.3.3. Πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες σε ολόκληρη την οικονομία στο ΣΠΜ

Για να εκτιμηθούν οι πρόσθετες επενδύσεις που προβλέπονται στο ΣΠΜ έναντι του ΣΥΜ, πρέπει να αξιολογηθούν τόσο οι δημόσιες όσο και οι ιδιωτικές επενδύσεις των δύο σεναρίων. Δεδομένου ότι οι πολιτικές και μέτρα που υποστηρίζονται από δημόσιους πόρους διαδραματίζουν βασικό ρόλο στη διαμόρφωση του ρυθμιστικού σκηνικού και στην κινητοποίηση ιδιωτικών επενδύσεων, η αξιολόγηση αυτή ξεκινά χαρτογραφώντας τις πράσινες δημόσιες επενδύσεις που έχουν ήδη προγραμματιστεί μέσω των κονδυλίων της ΕΕ και του εθνικού προϋπολογισμού. Αυτές αναφέρονται στην ενότητα 5.3.3.1 και αντιστοιχούν στις επενδύσεις του σεναρίου ΣΥΜ. Στη συνέχεια, στην ενότητα 5.3.3.2, περιγράφουμε τις πρόσθετες επενδύσεις που σχεδιάζει η κυβέρνηση για το εγγύς μέλλον, καθώς και επιπλέον επενδύσεις (λ.χ. ενεργειακών αναβαθμίσεων κτιρίων, διαχείρισης αποβλήτων κλπ) που θεωρούνται κρίσιμες για την επίτευξη της εξοικονόμησης ενέργειας και της μείωσης εκπομπών που προβλέπονται στο ΣΠΜ, όπως περιγράφηκε στις προηγούμενες ενότητες του κεφαλαίου 5.

5.3.1.1. Υφιστάμενες δημόσιες επενδύσεις

Η ενότητα αυτή παρέχει μια επισκόπηση των προγραμματισμένων δημόσιων επενδύσεων για την πράσινη μετάβαση της Κύπρου, με βάση την πιο πρόσφατη πληροφόρηση (τέλη Μαΐου 2023). Όπως και στην εκτίμηση επιπτώσεων του προηγούμενου ΕΣΕΚ, η έμφαση δίνεται στις επενδύσεις και τα σχέδια χορηγιών που σχετίζονται με την ενέργεια και τις μεταφορές, αλλά προστίθενται και πληροφορίες σχετικά με την απόδοση υφιστάμενων έργων που θα μειώσουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε άλλους τομείς (π.χ. απόβλητα, γεωργία, κτηνοτροφία, χρήσεις γης) που έχουν περιληφθεί στο ΣΠΜ.

Σε ό,τι αφορά οι δράσεις που σχετίζονται με την ενέργεια και την κινητικότητα, περιλήφθηκαν έργα, επενδύσεις και χορηγίες που προβλέπονται στα ακόλουθα σχέδια:

• Το Εθνικό Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ) στην τρέχουσα έκδοσή του (εγκρίθηκε από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο το 2021, με ορισμένες μειώσεις του προϋπολογισμού να έχουν ήδη προβλεφθεί σε κάποιες επενδύσεις στο πλαίσιο του υπό αναθεώρηση ΣΑΑ που θα υποβληθεί προς έγκριση στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή).
• Τα εγκεκριμένα έργα ή κατηγορίες έργων των Ευρωπαϊκών Διαρθρωτικών και Επενδυτικών Ταμείων (από τον τακτικό προϋπολογισμό της ΕΕ, δηλαδή το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο 2021-27).
• Το εγκεκριμένο Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης, με τον προϋπολογισμό που έχει διασφαλιστεί επί του παρόντος για τις δράσεις αυτού του Σχεδίου.
• Τη χρηματοδότηση που εξασφαλίζεται από τη διευκόλυνση Connecting Europe Facility.
• Πρόσθετες επενδύσεις ή δαπάνες βιώσιμης κινητικότητας που προβλέπονται στον εθνικό προϋπολογισμό του Υπουργείου Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων.

Ο Πίνακας 5.31 παρουσιάζει τη λίστα των επενδύσεων που προβλέπονται σε κοινοτικά και εθνικά ταμεία. Για την κατανόηση των περιεχομένων αυτού του πίνακα, είναι σημαντικό να σημειωθούν τα ακόλουθα:

1. Ο κατάλογος των έργων του ΣΑΑ είναι πιο λεπτομερής γιατί οι επενδύσεις και οι μεταρρυθμίσεις του ΣΑΑ είναι συγκεκριμένες και έχουν σαφή χρονοδιαγράμματα υλοποίησης. Οι επενδύσεις που προβλέπονται στα Διαρθρωτικά Ταμεία απαριθμούνται με κάπως πιο συγκεντρωτικό τρόπο.
2. Η δεύτερη στήλη του Πίνακα 5.31 εμφανίζει τον δημόσιο προϋπολογισμό αυτών των προγραμμάτων χρηματοδότησης, δηλαδή το ποσό που προέρχεται από δημόσια (εθνικά και ευρωπαϊκά) κονδύλια, ενώ η τρίτη στήλη δείχνει το εκτιμώμενο συνολικό κόστος, το οποίο περιλαμβάνει δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις. Ορισμένα από τα έργα που παρουσιάζονται στον πίνακα αυτό είναι άμεσες επενδύσεις του δημόσιου τομέα, έτσι ώστε τα ποσά που προβλέπονται στον δημόσιο προϋπολογισμό (δεύτερη στήλη του πίνακα) να είναι ίσα με το συνολικό επενδυτικό κόστος (τρίτη στήλη). Άλλα έργα του καταλόγου αυτού αποτελούν προγράμματα στήριξης του ιδιωτικού τομέα, στα οποία ο δημόσιος προϋπολογισμός χορηγεί ποσό που κυμαίνεται μεταξύ 50% και 85% της συνολικής επένδυσης. Για αυτά τα έργα υπολογίζουμε το συνολικό τους (δημόσιο + ιδιωτικό) κόστος επένδυσης, επομένως η τρίτη στήλη του πίνακα περιέχει ποσά που είναι μεγαλύτερα από αυτά που εμφανίζονται στη δεύτερη στήλη. Η ακριβής ένταση των δημόσιων επιχορηγήσεων σε κάθε πρόγραμμα στήριξης είναι διαφορετική και έχει υπολογιστεί ανά πρόγραμμα με βάση την πληροφόρηση από τις αντίστοιχες κρατικές αρχές που τα υλοποιούν.

• Πολλές από τις επενδύσεις σε ενεργειακές ανακαινίσεις παρέχουν χρηματοδότηση τόσο για παρεμβάσεις εξοικονόμησης ενέργειας (π.χ. θερμομόνωση οροφής, αλλαγή κουφωμάτων, μετατροπή κτιρίων σε σχεδόν μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης κλπ) όσο και για εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σε κτίρια. Ως εκ τούτου, ένα μέρος των κεφαλαίων που διατίθενται πρέπει να αποδοθεί σε επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης και ένα άλλο σε επενδύσεις ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Αυτό παρουσιάζεται στις δύο τελευταίες στήλες του Πίνακα 5.31. Η κατανομή των κεφαλαίων είναι διαφορετική για κάθε επένδυση γιατί εξαρτάται από το είδος των παρεμβάσεων που υποστηρίζονται από κάθε έργο. Για παράδειγμα, οι ανακαινίσεις κτιρίων που υποστηρίζονται από το ΣΑΑ έχουν διαφορετικές απαιτήσεις από τις αντίστοιχες ανακαινίσεις που υποστηρίζονται από τα Διαρθρωτικά Ταμεία. Η κατανομή των ποσών επένδυσης μεταξύ μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας πραγματοποιήθηκε με βάση πρόσφατες πληροφορίες του ΥΕΕΒ.

Η συνολική εικόνα από τον Πίνακα 5.31 είναι ότι πάνω από 4 δισεκατομμύρια Ευρώ σε σημερινές τιμές προβλέπονται ήδη (και υπολογίζονται στο ΣΥΜ του παρόντος ΕΣΕΚ) για την πράσινη ενεργειακή μετάβαση της Κύπρου. Πάνω από τα μισά από αυτά τα κονδύλια (πάνω από 2 δισεκατομμύρια Ευρώ) θα διατεθούν για την ηλεκτρική διασύνδεση της χώρας, η οποία πρόκειται να λειτουργήσει μέχρι το τέλος αυτής της δεκαετίας και η οποία θα ενισχύσει σημαντικά την ενεργειακή ασφάλεια της Κύπρου και τη διείσδυση ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, ειδικά μετά το 2030. Η βιώσιμη κινητικότητα και η ηλεκτρική κινητικότητα θα απορροφήσουν σχεδόν το ένα τέταρτο των συνολικών κεφαλαίων, ή περίπου 1,1 δισεκατομμύρια ευρώ. Οι επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης σε κτίρια και βιομηχανία θα λάβουν συγκριτικά χαμηλότερα ποσά, λίγο πάνω από 250 εκατομμύρια ευρώ, έως το 2030. Γι’ αυτό οι ενεργειακές ανακαινίσεις πρέπει να λάβουν ισχυρότερη υποστήριξη στο ΣΠΜ, όπως περιγράφεται στην επόμενη ενότητα.

Πίνακας 5.31. Κατάλογος των κύριων επενδύσεων ή επενδυτικών κατηγοριών που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση που προβλέπεται σε κοινοτικά και εθνικά ταμεία της Κύπρου.

Πίνακας 5.31 (συνέχεια)

Πίνακας 5.31 (συνέχεια)

5.3.1.2. Πρόσθετες δημόσιες επενδύσεις

Για να αξιολογηθούν οι επενδύσεις που απαιτούνται επιπλέον αυτών της προηγούμενης ενότητας για την υλοποίηση του σεναρίου ΣΠΜ του αναθεωρημένου ΕΣΕΚ, ακολουθήθηκε διπλή προσέγγιση:

Α) Αρχικά, συλλέχθηκαν πληροφορίες για τα πρόσθετα κονδύλια που σχεδιάζονται από τις κυβερνητικές αρχές για πράσινες δράσεις. Αυτά περιλαμβάνουν:

• Τις πρόσθετες επενδύσεις που προτείνει η κυβέρνηση της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το κεφάλαιο REPowerEU του αναθεωρημένου Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Αυτές οι πληροφορίες παρασχέθηκαν από το Υπουργείο Οικονομικών (Γενική Διεύθυνση Ανάπτυξης) στα τέλη Μαΐου 2023. Έχουμε συμπεριλάβει ως συναφείς τις επενδύσεις που αφορούν άμεσα τη μετάβαση στην πράσινη ενέργεια, ενώ δεν έχουμε συμπεριλάβει προτεινόμενες επενδύσεις με δυνητικά σημαντικές αλλά άγνωστες επιπτώσεις βραχυπρόθεσμα και μεσοπρόθεσμα, π.χ. κονδύλια για ερευνητικά έργα για τις πράσινες τεχνολογίες. Τα σχετικά δημόσια κονδύλια ανέρχονται σε 94 εκατ. Ευρώ και αναμένεται να κινητοποιήσουν επιπλέον ιδιωτικά κεφάλαια έως συνολικής επένδυσης 191 εκατ. ευρώ.
• Έργα που έχουν ενταχθεί στο εγκεκριμένο Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης (ΣΔΜ) της χώρας, για τα οποία μόνο μέρος του προϋπολογισμού τους έχει ήδη ενταχθεί προς χρηματοδότηση από το Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης (βλ. Πίνακα 5.31 παραπάνω). Θεωρείται ότι όλες οι επενδύσεις που έχουν συμπεριληφθεί στο επίσημο ΣΔΜ της χώρας[2] θα πραγματοποιηθούν και ότι εκείνες για τις οποίες έχει ήδη προβλεφθεί μόνο ένα μέρος του προϋπολογισμού, τα υπόλοιπα κονδύλια θα παρασχεθούν είτε μέσω εθνικών κονδυλίων είτε μέσω άλλων πόρων έως το 2030. Τέτοια έργα περιλαμβάνουν ένα πρόσθετο σχέδιο χορηγιών για την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας και αρκετές επενδύσεις εκσυγχρονισμού του συστήματος διανομής ηλεκτρικής ενέργειας. Τα δημόσια κονδύλια αυτής της κατηγορίας ανέρχονται σε 96 εκατ. ευρώ και αναμένεται να κινητοποιηθούν επιπλέον ιδιωτικά κεφάλαια έως συνολικής επένδυσης 217 εκατ. ευρώ.
• Έργα που στοχεύουν στην ανακούφιση της ενεργειακής φτώχειας με τη βοήθεια του νεοαποφασισθέντος Κοινωνικού Ταμείου για το Κλίμα (ΚΤΚ)[3], το οποίο έχει προγραμματιστεί να ξεκινήσει έναν χρόνο πριν από την εισαγωγή του νέου ΣΕΔΕ, δηλαδή το 2026. Σύμφωνα με τον σχετικό Κανονισμό, 131 εκατομμύρια ευρώ έχουν διατεθεί στην Κύπρο για την περίοδο 2026-2032, τα οποία πρέπει να συμπληρωθούν με 25% επιπλέον εθνική συγχρηματοδότηση. Τα κράτη μέλη επιτρέπεται να χρησιμοποιούν έως και το 37,5% αυτών των κεφαλαίων για άμεση εισοδηματική στήριξη σε ευάλωτα νοικοκυριά και επιχειρήσεις. Επομένως, θεωρώντας ότι 35% θα διατεθεί για εισοδηματική στήριξη, υποθέτουμε εδώ ότι το 65% των κεφαλαίων μπορεί να παρασχεθεί για προγράμματα στήριξης ευάλωτου πληθυσμού για την υλοποίηση επενδύσεων ενεργειακής απόδοσης και βιώσιμης κινητικότητας. Καθώς ο Κανονισμός του ΚΤΚ επιτρέπει την πραγματοποίηση δαπανών έως το τέλος του 2033, υποθέσαμε ότι τα περισσότερα κονδύλια (αλλά όχι όλα) θα χρησιμοποιηθούν στην Κύπρο έως το 2030 και θα κατευθυνθούν κυρίως σε επενδύσεις σε κτίρια. Αυτό οδηγεί σε μια κατά προσέγγιση εκτίμηση των 100 εκατομμυρίων Ευρώ δημόσιων πόρων που μπορούν να διατεθούν για πρόσθετες επενδύσεις ενεργειακής απόδοσης μέσω του ΚΤΚ. Με μέση ένταση ενίσχυσης 80% (που είναι η συνήθης επιδότηση που παρέχεται σε ευάλωτα νοικοκυριά/επιχειρήσεις), οι συνολικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις θα μπορούσαν να φτάσουν τα 125 εκατομμύρια ευρώ από αυτή την πηγή χρηματοδότησης.
• Επενδύσεις στους τομείς της εξοικονόμησης ενέργειας στη βιομηχανία, της μείωσης εκπομπών ΑτΘ στον ευρύτερο τομέα των επιχειρήσεων και της αποκατάστασης χώρων διάθεσης και ταφής αποβλήτων, όπως περιγράφηκαν σε προηγούμενα κεφάλαια του παρόντος ΕΣΕΚ, με διάθεση δημόσιων πόρων ανά κατηγορία έργου που ανέρχεται σε 18, 25 και 53 εκατομμύρια ευρώ αντίστοιχα.
• Πρόσθετες επενδύσεις που έχουν αναφερθεί από το Υπουργείο Μεταφορών, Επικοινωνιών και Έργων (ΥΜΕΕ) έως το τέλος Μαΐου 2023, οι οποίες στοχεύουν στην προώθηση της βιώσιμης κινητικότητας και στην επίτευξη της στροφής των τρόπων μεταφοράς επιβατών που προβλέπεται στο σενάριο ΣΠΜ. Τέτοια μέτρα περιλαμβάνουν: δράσεις για την προώθηση της αστικής ποδηλασίας και της μικροκινητικότητας, τιμολογιακές πολιτικές για την ενεργοποίηση συστημάτων Park & Ride και car-pooling, καθώς επίσης και για τη διαχείριση της στάθμευσης στα αστικά κέντρα, την επέκταση των υπηρεσιών προηγμένης τηλεματικής στις δημόσιες μεταφορές, επέκταση έξυπνων φωτεινών σηματοδοτών και αναβάθμιση σταθμών και των στάσεων των λεωφορείων, υλοποίηση ζωνών χαμηλών εκπομπών και χαμηλών ταχυτήτων στα κέντρα των πόλεων και διάφορες ενημερωτικές εκστρατείες και εκπαίδευσης κοινού με στόχο τις μεγάλες ομάδες. Τα μέτρα αυτά ανέρχονται σε περίπου 53 εκατομμύρια Ευρώ (δημόσιους πόρους) έως το 2030, που θα συμπληρωθούν με επιπλέον 250 εκατομμύρια ευρώ που θα μπορούσαν να επενδύσουν οι εταιρείες λεωφορείων που δραστηριοποιούνται στις κυπριακές πόλεις για την αγορά πρόσθετων σύγχρονων λεωφορείων, πέραν των ελάχιστων απαιτήσεων που προβλέπονται στις συμβάσεις που έχουν υπογράψει με την κυπριακή κυβέρνηση.

Ο Πίνακας 5.32 παραθέτει τις πρόσθετες επενδύσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω, οι οποίες εκτιμώνται σε 150 εκατομμύρια ευρώ δημόσιων πόρων και 434 εκατομμύρια ευρώ συνολικών δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, με σχεδόν αποκλειστική στόχευση στην εξοικονόμηση ενέργειας[4].

Πίνακας 5.32. Κατάλογος σχεδιαζόμενων επενδύσεων που σχετίζονται με την ενεργειακή μετάβαση της Κύπρου από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους, επιπλέον αυτών που περιλήφθηκαν στο ΣΠΜ.

Β) Ειδικά για ενεργειακές ανακαινίσεις σε κτίρια, τα πρόσθετα κονδύλια που εμφανίζονται στον Πίνακα 5.32 είναι ανεπαρκή για την επίτευξη της εξοικονόμησης ενέργειας που προβλέπεται στο παρόν ΣΠΜ. Ως εκ τούτου, διενεργήθηκε ειδική ανάλυση σχετικά με τις πρόσθετες ανακαινίσεις κτιρίων (και τα αντίστοιχα κεφάλαια) που είναι απαραίτητες για να καταστεί δυνατή η εξοικονόμηση ενέργειας σύμφωνα με το ΣΠΜ. Για το σκοπό αυτό, χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα που έχει συλλέξει το ΥΕΕΒ σχετικά με:

• Τον αριθμό των εργασιών ανακαίνισης που έχουν χορηγηθεί μέχρι τώρα.
• Την εκτιμώμενη τελική εξοικονόμηση ενέργειας ανά ανακαίνιση.
• Την ένταση ενίσχυσης ανά κατηγορία ανακαίνισης, δηλαδή το ποσοστό της συνολικής επένδυσης που καλύπτεται από τη δημόσια επιχορήγηση ανάλογα εάν πρόκειται για πλήρεις ή μερικές ανακαινίσεις, ενισχύσεις σε ‘κανονικά’ ή ευάλωτα νοικοκυριά κλπ.

Στη συνέχεια έγινε εκτίμηση του ύψους των ανακαινίσεων που πρέπει να υποστηριχθούν οικονομικά έως το 2030. Συνοπτικά, όπως παρουσιάζεται στον Πίνακα 5.33, η αξιολόγησή μας έδειξε ότι, εκτός από τα κεφάλαια που σχεδιάζονται στο αναθεωρημένο ΣΑΑ και τα κεφάλαια που θα διατεθούν από το ΚΤΚ που φάνηκαν στον Πίνακα 5.32 πιο πάνω, θα πρέπει να διατεθούν πρόσθετοι δημόσιοι πόροι έως 100 εκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2030 για ανακαινίσεις ιδιωτικών κατοικιών καθώς και κτιρίων στον δημόσιο τομέα και σε ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι συνολικές επενδύσεις που θα κινητοποιηθούν μπορούν να ξεπεράσουν τα 200 εκατομμύρια ευρώ. Τέτοια μέτρα, με τη μορφή τόσο άμεσων δημόσιων επενδύσεων όσο και προγραμμάτων στήριξης στον ιδιωτικό τομέα, θα περιλαμβάνουν επίσης την εγκατάσταση φωτοβολταϊκών πλαισίων – αλλά το κύριο μέρος αυτών των κεφαλαίων θα πρέπει να διατεθεί σε δράσεις ενεργειακής απόδοσης. Μαζί με τις επενδύσεις από το ΣΑΑ και το ΚΤΚ, τα κεφάλαια αυτά αντιστοιχούν σε περίπου 3000 ανακαινίσεις κτιρίων ετησίως – σε ιδιωτικές κατοικίες, επιχειρήσεις, δημόσιο τομέα και ευάλωτα νοικοκυριά – για κάθε έτος της περιόδου 2024-2030. Αυτό απαιτεί ισχυρή επιτάχυνση (διπλασιασμό έως τριπλασιασμό) των σημερινών ρυθμών ανακαίνισης κτιρίων.

Πίνακας 5.33. Επιπρόσθετες απαιτούμενες επενδύσεις από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για την υλοποίηση του ΣΠΜ.

Συνδυάζοντας πληροφορίες των δύο προηγούμενων πινάκων, ο Πίνακας 5.34 δείχνει τις συνολικές πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες για την υλοποίηση του σεναρίου ΣΠΜ. Αυτές ανέρχονται σε περισσότερα από 500 εκατομμύρια ευρώ δημόσιων κεφαλαίων, που προορίζονται να κινητοποιήσουν συνολικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις ύψους σχεδόν 1,2 δισεκατομμυρίου Ευρώ (σε σημερινές τιμές) έως το 2030.

Πίνακας 5.34. Συνολικές απαιτούμενες επενδύσεις από εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους για την υλοποίηση του ΣΠΜ.

5.3.4. Σύνοψη των πρόσθετων επενδυτικών αναγκών σε ολόκληρη την οικονομία

Πέρα από όσα αναφέρθηκαν στην περίπτωση της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας στην ενότητα 5.3.2, το ΣΠΜ προβλέπει ότι το επίπεδο των επενδύσεων σε ολόκληρη την οικονομία που απαιτούνται έως το 2030 για την εφαρμογή όλων αυτών των μέτρων είναι κάπως υψηλότερο από αυτό του σεναρίου ΣΥΜ, αλλά όχι ιδιαίτερα υψηλό, καθώς ήδη το ΣΥΜ περιλαμβάνει πολύ σημαντικό αριθμό πράσινων επενδύσεων. Ο Πίνακας 5.35 παρουσιάζει αυτές τις εκτιμώμενες επενδυτικές ανάγκες. Εμφανίζει τις επενδύσεις ανά κατηγορία σε διαφορετικές στήλες:

• Στις στήλες (1) και (2), παρουσιάζει τις εκτιμώμενες επενδύσεις για τα δύο ΣΥΜ και ΣΠΜ.
• Στις στήλες (3) και (4) δείχνει τη διαφορά στις επενδύσεις μεταξύ των δύο σεναρίων, σε απόλυτα και ποσοστιαία μεγέθη αντίστοιχα.

Στη συνέχεια, οι στήλες (5) έως (9) αναλύουν τις επενδύσεις που απαιτούνται για την υλοποίηση του ΣΠΜ (επιπλέον αυτών που προβλέπονται στο ΣΥΜ) σε:

• Δημόσιες επενδύσεις – στήλη (5).
• Συνολικές δημόσιες και ιδιωτικές επενδύσεις – στήλη (6) – που πρέπει να κινητοποιηθούν λόγω των δημοσίων κεφαλαίων που εμφανίζονται στην προηγούμενη στήλη.

Αυτές οι δύο στήλες αναπαράγουν τα στοιχεία που εμφανίζονται στον Πίνακα 5.34 παραπάνω, αλλά με πιο λεπτομερή κατανομή ανά κατηγορία επένδυσης.

• Η στήλη (7) του Πίνακα 5.35 δείχνει πρόσθετες ιδιωτικές επενδύσεις που προβλέπεται να υλοποιηθούν ανεξάρτητα από τα δημόσια κεφάλαια, ως αποτέλεσμα των ευρύτερων πολιτικών και μέτρων του σεναρίου ΣΠΜ. Ουσιαστικά, αυτή η στήλη δείχνει ότι θα υπάρξουν χαμηλότερες ιδιωτικές επενδύσεις για ιδιωτικά αυτοκίνητα ύψους περίπου ενός δισεκατομμυρίου ευρώ έως το 2030, χάρη στην εφαρμογή μέτρων βιώσιμης κινητικότητας και του νέου ΣΕΔΕ, και χαμηλότερες επενδύσεις περίπου 120 εκατομμυρίων ευρώ στον κτιριακό τομέα (π.χ. λιγότερες αγορές νέων ηλιακών θερμοσιφώνων ή συσκευών που καταναλώνουν ενέργεια) χάρη στην υιοθέτηση μέτρων ενεργειακής απόδοσης στο ΣΠΜ, που απαιτούν λιγότερες αγορές εξοπλισμού που καταναλώνει ενέργεια.
• Η στήλη (8) συνοψίζει τα κεφάλαια που εμφανίζονται στις τρεις προηγούμενες στήλες και ταυτίζεται με τη στήλη (3).
• Η τελευταία στήλη (9) εκφράζει τις συνολικές επενδύσεις της προηγούμενης στήλης ως κλάσμα του προβλεπόμενου σωρευτικού ΑΕΠ της Κύπρου έως το 2030.

Παρατηρώντας κάθε κατηγορία επενδύσεων του Πίνακα 5.35, αξίζει να σημειωθούν τα ακόλουθα:

Ηλεκτρική ενέργεια: Οι τομείς παραγωγής ενέργειας και αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας χρειάζονται ελαφρώς υψηλότερες επενδύσεις λόγω της πρόσθετης ανάπτυξης δυναμικού αποθήκευσης ενέργειας στο ΣΠΜ. Οι επενδύσεις στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας είναι ελαφρώς υψηλότερες απ’ ό,τι στο ΣΥΜ: τα μέτρα ενεργειακής απόδοσης μειώνουν την ανάγκη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας από θερμικούς σταθμούς στο ΣΠΜ σε σύγκριση με το ΣΥΜ, αλλά από την άλλη πλευρά η υλοποίηση του ΣΠΜ οδηγεί σε λίγο περισσότερες επενδύσεις σε φωτοβολταϊκά σε σχέση με το ΣΥΜ. Επίσης, οι επενδύσεις σε αποθήκευση ενέργειας είναι υψηλότερες στο ΣΠΜ. Τέλος, δεν υπάρχει πρόσθετη επένδυση στη διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας, επειδή η υπόθεση ότι η διασύνδεση θα ολοκληρωθεί το 2029 περιλαμβάνεται και στα δύο ΣΥΜ και ΣΠΜ.

Κινητικότητα: Η στροφή προς βιώσιμα μέσα μεταφοράς είναι σημαντικό συστατικό μιας πολιτικής απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, και αυτό αντικατοπτρίζεται στο ΣΠΜ. Οι επιπλέον επενδύσεις του ΣΠΜ στις δημόσιες συγκοινωνίες, τη μη μηχανοκίνητη κινητικότητα και τη μικροκινητικότητα αναμένεται να ξεπεράσουν τα 300 εκατομμύρια Ευρώ. Ωστόσο, αυτές οι πρόσθετες επενδυτικές ανάγκες – που αναμένεται να καλυφθούν τόσο από δημόσιους όσο και από ιδιωτικούς πόρους – αντισταθμίζονται από τη μείωση των αγορών νέων οχημάτων, η οποία εξοικονομεί (κυρίως ιδιωτικές) δαπάνες της τάξης του ενός δισεκατομμυρίου ευρώ για την περίοδο 2023-2030.

Κτίρια και Βιομηχανία: Οι ενεργειακές ανακαινίσεις σε κτίρια του οικιακού και του τριτογενούς τομέα, εάν εφαρμοστούν ενεργά, θα απαιτήσουν έως το έτος 2030 πρόσθετες επενδύσεις άνω των 400 εκατομμυρίων Ευρώ. Το ποσό αυτό είναι συνεπές με το επίπεδο εξοικονόμησης ενέργειας σε νοικοκυριά και υπηρεσίες που έχουν υπολογιστεί στο ΣΠΜ και αναμένεται να προέλθει από συνδυασμό δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων. Τα ποσά αυτά είναι το αποτέλεσμα πρόσφατης ανάλυσης των ήδη υλοποιημένων σχεδίων ανακαίνισης κτιρίων, όπως διενεργήθηκε από το ΥΕΕΒ και εξωτερικούς συμβούλους, καθώς και προηγούμενης συλλογής δεδομένων και μελετών που έχουν διενεργηθεί για το ΥΕΕΒ στο πλαίσιο προηγούμενων μελετών Τεχνικής Βοήθειας[5]. Ομοίως, οι επενδύσεις στη βιομηχανία για την επίτευξη εξοικονόμησης ενέργειας και τη μείωση εκπομπών που προβλέπονται στο ΣΠΜ ανέρχονται σε 118 εκατομμύρια Ευρώ για την περίοδο 2023-2030. Το ποσό αυτό περιλαμβάνει και την αποκατάσταση των χώρων διάθεσης και ταφής αποβλήτων για μείωση των εκπομπών μεθανίου.

Συνολικά, όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.35, η εφαρμογή του ΣΠΜ προβλέπεται να οδηγήσει σε πολύ χαμηλές πρόσθετες (σε σχέση με το ΣΥΜ) επενδύσεις σε ολόκληρη την οικονομία για την περίοδο έως το 2030, ύψους κάτω από 100 εκατ. Ευρώ’2022 (που αντιστοιχούν σε λιγότερο από 0,5% του ΑΕΠ του έτους 2022). Αν κάποιος επικεντρωθεί μόνο στα δημόσια κεφάλαια, οι συνολικές πρόσθετες επενδύσεις έως το 2030 υπολογίζονται σε 540 εκατ. ευρώ του 2022 (ή 1,9% του ΑΕΠ του έτους 2022). Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι για την πολύ χαμηλή αύξηση των συνολικών επενδυτικών αναγκών:

• Η μείωση των δαπανών για νέα αυτοκίνητα λόγω της στροφής προς τις δημόσιες και μη μηχανοκίνητες μεταφορές που προβλέπεται σε αυτό το σενάριο. Προβλέπεται ότι η αύξηση του συνολικού στόλου οχημάτων θα είναι πιο αργή στο ΣΠΜ σε σύγκριση με το ΣΥΜ, οδηγώντας σε 7% λιγότερα μηχανοκίνητα οχήματα στο πρώτο σενάριο έως το 2030 και περίπου 1 δις. Ευρώ χαμηλότερες δαπάνες για την αγορά αυτών των οχημάτων. Αυτό το ποσό ξεπερνά κατά πολύ τα κεφάλαια που απαιτούνται για την προώθηση των βιώσιμων μεταφορών μέσω διάφορων δράσεων που ετοιμάζει αυτή τη στιγμή η Κυβέρνηση της Κύπρου και σκιαγραφήθηκαν στην προηγούμενη ενότητα. Πρέπει να υπενθυμίσουμε ότι οι περισσότερες δαπάνες για μηχανοκίνητα οχήματα είναι ιδιωτικές (εκτός από ορισμένες δημόσιες επιδοτήσεις για την αγορά ηλεκτρικών οχημάτων), ενώ μεγάλο μέρος των επενδύσεων βιώσιμης κινητικότητας προέρχεται από δημόσιους πόρους.
• Η συγκριτικά μέτρια εξοικονόμηση ενέργειας (και οι αντίστοιχες μέτριες μειώσεις εκπομπών) του σεναρίου ΣΠΜ σε σύγκριση με το ΣΥΜ. Αν και είναι εύκολο να θεωρηθούν οι υποθέσεις του ΣΠΜ ως μη φιλόδοξες, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι η εφαρμογή πρόσθετων ενεργειακών ανακαινίσεων και παρεμβάσεων βιώσιμης κινητικότητας εμποδίζεται όχι μόνο από οικονομικούς λόγους αλλά και από περιορισμούς στη διοικητική ικανότητα και ελλείψεις εργατικού δυναμικού. Ακόμη και ο αριθμός των ανακαινίσεων κτιρίων που έχει υποτεθεί στο ΣΠΜ, όπως αναφέρθηκε στην προηγούμενη ενότητα, υπερβαίνει κατά πολύ τον αριθμό των ανακαινίσεων που έχουν πραγματοποιηθεί τα τελευταία χρόνια. Αν γίνει υπόθεση ότι θα διατεθούν πρόσθετα κεφάλαια για προγράμματα στήριξης για ανακαινίσεις κτιρίων και επιπλέον πόροι για επενδύσεις σε έργα ενίσχυσης της βιώσιμης κινητικότητας, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μη ρεαλιστικά αποτελέσματα στο ΣΠΜ.

Από τις δημόσιες επενδύσεις ύψους 540 εκατ. ευρώ που εμφανίζονται στη στήλη (5) του Πίνακα 5.35, οι μισές περίπου θα πρέπει να επικεντρωθούν σε ενεργειακές ανακαινίσεις δημόσιων και ιδιωτικών κτιρίων καθώς και στην αντικατάσταση εξοπλισμού που καταναλώνει ενέργεια. Λαμβάνοντας υπόψη το σημαντικό ποσό των απαιτούμενων πόρων, θα πρέπει να γίνει προσπάθεια ώστε σημαντικό μέρος να προέλθει από πρόσθετα κονδύλια ή/και δάνεια της ΕΕ.

Ωστόσο, για να επιταχυνθεί η εξάπλωση των ενεργειακών ανακαινίσεων κτιρίων και η στροφή σε λιγότερο ενεργοβόρα κινητικότητα, που είναι επίσης κύριοι στόχοι της πρωτοβουλίας RePowerEU και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, έχει αποδειχθεί ότι τα οικονομικά κίνητρα δεν επαρκούν. Πρέπει να συμπληρωθούν με έξυπνες πολιτικές και μέτρα που μπορούν να κατανοήσουν τα κύρια εμπόδια που σχετίζονται με τη συμπεριφορά στην εφαρμογή της πολιτικής, να ενθαρρύνουν τη συμπεριφορά εξοικονόμησης ενέργειας και να ωθήσουν τους καταναλωτές και τις επιχειρήσεις να προχωρήσουν σε παρεμβάσεις που διαφορετικά παραμελούν ή διστάζουν να υιοθετήσουν, παρόλο που η αποτελεσματικότητά τους είναι καλά τεκμηριωμένη σε κύκλους εμπειρογνωμόνων.

Για τον σκοπό αυτό, για την εφαρμογή του σεναρίου ΣΠΜ η κυπριακή κυβέρνηση είναι επιθυμητό να υποστηρίζεται από ομάδα εμπειρογνωμόνων στις επιστήμες συμπεριφοράς, με επαρκή προηγούμενη εμπειρία σε στήριξη αποφάσεων πολιτικής. Η δημιουργία μιας Ομάδας Συμπεριφορικών Οικονομικών, όπως συμβαίνει με πολλές κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο, που θα εφαρμόσουν την τεχνογνωσία της, μπορεί να βοηθήσει σημαντικά την κυβέρνηση για να επιταχύνει την πράσινη μετάβαση της Κύπρου, σύμφωνα με τις προτεραιότητες του RePowerEU και της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.

Πίνακας 5.35. Επενδύσεις την περίοδο 2023-2030 για την υλοποίηση του Σεναρίου με Πρόσθετα Μέτρα (εκ. Ευρώ’2022).

Σημείωση: Οι επενδύσεις που μειώνουν τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε τομείς που σχετίζονται με την κυκλική οικονομία, τη χρήση γης και τη δάσωση δεν περιλαμβάνονται σε αυτόν τον πίνακα, επειδή δεν είναι ακόμη σαφές πόσο μεγάλες είναι οι προγραμματισμένες επιπλέον επενδύσεις και ποιο μέρος των επενδύσεων μπορεί να αποφέρει σημαντικές μειώσεις εκπομπών.

[1] Το Σχήμα παρουσιάζει το μη προεξοφλημένο κόστος, για να αποφευχθεί η εσφαλμένη εντύπωση ότι το κόστος αναμένεται να μειωθεί δραματικά με την πάροδο του χρόνου. Λαμβάνοντας υπόψη ότι το προεξοφλητικό επιτόκιο που εφαρμόζεται είναι 8,5% για τις περισσότερες τεχνολογίες στον τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας (ίδιο με το επιτόκιο που χρησιμοποιείται και στα αντίστοιχα μοντέλα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής), εάν στο Σχήμα παρουσιαζόταν η προεξοφλημένη παρούσα αξία του κόστους, τότε οι τιμές μετά τα πρώτα έτη θα στρεβλώνονταν σημαντικά (δηλαδή θα φαίνονταν μειωμένες).

[2] Βλ. https://thalia.com.cy/en/strategic-en/territorial-just-transition-plan/

[3] Βλ. την τελική απόφαση των σωμάτων της ΕΕ στις 8 Φεβρουαρίου 2023: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-6207-2023-INIT/en/pdf.

[4] Σημειώνεται ότι τα έργα αποκατάστασης ΧΑΔΑ και ΧΥΤΥ στοχεύουν στη μείωση εκπομπών ΑτΘ και όχι άμεσα σε ενεργειακή αξιοποίηση, γι’ αυτό και στον Πίνακα 5.32 δεν έχει κατανεμηθεί ο προϋπολογισμός τους μεταξύ εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ.

[5] Για περίληψη, βλ. Zachariadis T., Michopoulos A., Vougiouklakis Y., Piripitsi K., Ellinopoulos C. and Struss B., Determination of Cost-Effective Energy Efficiency Measures in Buildings with the Aid of Multiple Indices. Energies 11 (2018), 191; doi:10.3390/en11010191. Η πλήρης μελέτη της τεχνικής βοήθειας είναι διαθέσιμη στην ιστοσελίδα του ΥΕΕΒ.

Τέλος