2.5.Διάσταση έρευνας, καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας
i. Εθνικοί στόχοι και χρηματοδοτικές επιδιώξεις περί δημόσιας και, εφόσον υπάρχει, ιδιωτικής έρευνας και καινοτομίας σχετικά με την Ενεργειακή Ένωση, συμπεριλαμβανομένου, κατά περίπτωση, χρονοδιαγράμματος υλοποίησης των στόχων
Το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας εξέδωσε τον Μάιο του 2019 το Πλαίσιο Στρατηγικής της Κύπρου για την έρευνα και την καινοτομία 2019-2023, με τίτλο «Καινοτόμος Κύπρος». Το ισχύον στρατηγικό πλαίσιο υιοθετεί το ακόλουθο όραμα:
«Η Κύπρος θα αποτελέσει δυναμική και ανταγωνιστική οικονομία, καθοδηγούμενη από την έρευνα, την επιστημονική αριστεία, την καινοτομία, την τεχνολογική ανάπτυξη και την επιχειρηματικότητα, και να γίνει περιφερειακό κομβικό σημείο σε αυτούς τους βασικούς τομείς»
Την 1η Μαρτίου 2020, ιδρύθηκε το Υφυπουργείο Έρευνας, Καινοτομίας και Ψηφιακής Πολιτικής (εφεξής «Υφυπουργείο») με σκοπό να αποτελέσει ένα κεντρικό φορέα με συντονιστικές και οριζόντιες αρμοδιότητες για τη ενίσχυση και εκσυγχρονισμό της κοινωνίας της πληροφορίας, την προώθηση της ψηφιακής μετάβασης, την περαιτέρω ανάπτυξη του οικοσυστήματος έρευνας και καινοτομίας και την ενίσχυση της ψηφιακής ασφάλειας. Το Υφυπουργείο στο πλαίσιο της στρατηγικής του αποδίδει εξαιρετική σημασία στην αντιμετώπιση των ψηφιακών και κοινωνικών προκλήσεων συμπεριλαμβανομένου των ενεργειακών και περιβαλλοντικών προκλήσεων. Παράλληλα, προωθείται η εναρμόνιση με το ευρύτερο πλαίσιο εκσυγχρονισμού και μεταρρυθμιστικών πρωτοβουλιών της Κυβέρνησης.
Στις 30 Μαρτίου 2023, το Υπουργικό Συμβούλιο ενέκρινε την αναθεωρημένη Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης (ΣΕΕ), στην οποία καθορίζονται οι προτεραιότητες για την Έρευνα και την Καινοτομία για την περίοδο 2023 – 2030. Η ΣΕΕ εντοπίζει και αναλύει τους τομείς προτεραιότητας, όπου η Κύπρος διαθέτει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα και μπορούν να αποτελέσουν εστίες ανάπτυξης της οικονομίας καθώς και τους τομείς που αποτελούν προκλήσεις για την κοινωνία και την οικονομία με απώτερο σκοπό, μέσα από τις επενδύσεις σε Έρευνα και Καινοτομία (Ε&Κ), να βελτιώσουν την ποιότητα ζωής των πολιτών.
Οι τομείς προτεραιότητας που έχουν αναδειχθεί μέσα από τη ΣΕΕ για την περίοδο διακρίνονται σε 4 ενότητες, ως ακολούθως:
- Ενότητα Α – Τεχνολογικές προτεραιότητες (Technological priority areas): περιλαμβάνουν τις Ψηφιακές Τεχνολογίες και τα Καινοτόμα Υλικά
- Ενότητα Β – Οικοσυστήματα (Ecosystems): περιλαμβάνουν τους τομείς της Αγροδιατροφής, της Ναυτιλίας και των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας.
- Ενότητα Γ – Αναδυόμενες προτεραιότητες/οικοσυστήματα (Emerging ecosystems): επί του παρόντος περιλαμβάνουν μόνο τον τομέα του Διαστήματος
- Ενότητα Δ – Τομείς καταλύτες (Enablers): περιλαμβάνουν τους τομείς της Υγείας και του Περιβάλλοντος
Σε γενικές γραμμές οι πιο πάνω κατηγορίες άμεσα ή έμμεσα τους στόχους του Εθνικού Σχέδιου για την Ενέργεια και το Κλίμα καθώς σε όλες τις ενότητες περιλαμβάνεται η διάσταση της αντιμετώπισης των κοινωνικών και οικονομικών προκλήσεων. Οι τομείς των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας, του Περιβάλλοντος, της Ναυτιλίας, και Αγροκαλλιέργειας, περιλαμβάνουν υποκατηγορίες που σχετίζονται με την ανάπτυξη πράσινων τεχνολογιών, την αποτελεσματική διαχείριση των πόρων, την εξοικονόμηση ενέργειας και τη μείωση των ρύπων.
Στο πλαίσιο του Εθνικού Συστήματος Διακυβέρνησης για την Ενέργεια και το Κλίμα, το Υφυπουργείο συμμετέχει στη διαμόρφωση του Σχεδίου Δράσης για τη Κυκλική Οικονομία και ετοιμάζει εισηγήσεις για το τρόπο συνεισφοράς της Ε&Κ στην επίτευξη των εθνικών στόχων της ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας.
Επιπλέον, προεδρεύει και συντονίζει τις δραστηριότητες της Τεχνικής Επιτροπής για την Έρευνα, Καινοτομία, Ανταγωνιστικότητα και Ψηφιοποίηση, αποστολή της οποίας είναι ετοιμάζει εισηγήσεις για τη διαμόρφωση των προτεραιοτήτων του εθνικού Σχεδίου Δράσης για την Ενέργεια και το Κλίμα που απαιτούν ερευνητικό και τεχνολογικό υπόβαθρο (π.χ. προώθηση ερευνητικής δραστηριότητας και τεχνολογικών λύσεων). Πρόσθετα μέσω της Τεχνικής Επιτροπής προωθείται ενημέρωση για ευκαιρίες χρηματοδότησης, μέσα από εθνικούς πόρους και ευρωπαϊκά προγράμματα και ταμεία.
Στο πλαίσιο των εργασιών της Τεχνικής Επιτροπής, το Υφυπουργείο σε συνεργασία με το εθνικό δίκτυο Κλιματικής Αλλαγής (Climate KIC), την ΟΕΒ και το Ενεργειακό Γραφείο Κύπρου, έχουν πραγματοποιήσει ένα διαδραστικό, εργαστήριο, με σκοπό τον εντοπισμό και τη χαρτογράφηση των αναγκών των και των δυνατοτήτων για αξιοποίηση της Ε&Κ, όπου οι συμμετέχοντες συζήτησαν τις προκλήσεις και τους στόχους του ΕΣΕΚ σε σχέση με την ενέργεια και το κλίμα (οι προκλήσεις περιλάμβαναν τεχνικές/τεχνολογικές, κοινωνικές, κανονιστικές ανάγκες, ανάγκες σε πόρους κ.λπ.), και τον ρόλο της Ε&Κ στην παροχή βοήθειας για την επίτευξη των στόχων του ΕΣΕΚ. Τα αποτελέσματα αναμένεται να συνεισφέρουν στη διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής και των χρηματοδοτικών προγραμμάτων Ε&Κ για την επόμενη περίοδο.
Αντίστοιχη διαδικασία έγινε και το 2019 με τα αποτελέσματα να αναφέρονται στον Πίνακα 2.12.
Οι αναλυτικές πληροφορίες που λήφθηκαν βρίσκονται στο Παράρτημα 2. Η διαδικασία συμμετοχής και διαβούλευσης των ενδιαφερόμενων μερών βρίσκεται σε εξέλιξη, και μέσω συνεχούς ουσιαστικού προβληματισμού των αναγκών, διαμορφώνονται και επικαιροποιούνται τακτικά οι στόχοι Ε&Κ που στηρίζουν το ΕΣΕΚ.
Πίνακας 2.12: Επισκόπηση της συμμετοχής των εμπλεκόμενων μερών
| Οργάνωση ενδιαφερομένων μερών | Τομείς ενδιαφέροντος ΕΣΕΚ |
| Ινστιτούτο Γεωργικής Έρευνας | Αλλαγή χρήσης γης, απόβλητα, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας στη γεωργία, προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή |
| Ένωση Κυπριακών Δήμων | Ενεργειακές κοινότητες, τοπικές μεταφορές |
| Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας Κύπρου | Εσωτερική αγορά, διασύνδεση, περαιτέρω ολοκλήρωση των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας |
| Τμήμα Ανάπτυξης Υδάτων | Ενεργειακό δίκτυο, αφαλάτωση, ανακύκλωση νερού, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας |
| Διαχειριστής συστήματος μεταφοράς | Σταθερότητα του δικτύου, ευελιξία του δικτύου, περαιτέρω διείσδυση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας |
| Υφυπουργείο Τουρισμού | Χρήση ενέργειας σε ξενοδοχειακές μονάδες, παραγωγή απορριμμάτων και χρήση νερού από την τουριστική βιομηχανία, νέες μορφές βιώσιμου τουρισμού |
| Ινστιτούτο Κύπρου – Κέντρο Ερευνών για την Ενέργεια, το Περιβάλλον και το Νερό | Προβλέψεις για την κλιματική αλλαγή, την ποιότητα του αέρα, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (π.χ. CSP), τη χρήση νερού στη γεωργία, την αφαλάτωση και τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας |
| Πανεπιστήμιο Frederick | Μεταφορές, ανανεώσιμα καύσιμα |
| Τσιμεντοβιομηχανία Βασιλικού | Μετριασμός του διοξειδίου του άνθρακα, εναλλακτικά καύσιμα, χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας |
| Ομοσπονδία Εργοδοτών και Βιομηχάνων Κύπρου | Μετριασμός του διοξειδίου του άνθρακα, κυκλική οικονομία, διαχείριση αποβλήτων, βιώσιμες επιχειρηματικές και βιομηχανικές πρακτικές |
| ISOTECH Ltd. Περιβαλλοντική έρευνα και παροχή συμβουλών | Διαχείριση των αποβλήτων, ποιότητα του αέρα, παράκτιες δραστηριότητες |
| RISETech Media | Καινοτομία, επιχειρηματικότητα και ανταγωνιστικότητα |
| MarineEM | Υπεράκτια ενέργεια και υποθαλάσσιες τεχνολογίες, ανταγωνιστικότητα στον ναυτιλιακό τομέα |
| Πανεπιστήμιο Κύπρου, Ερευνητικό Κέντρο FOSS για τη βιώσιη ενέργεια | Ηλιακά βολταϊκά, ευελιξία δικτύου, έξυπνα δίκτυα, ενοποίηση κτιρίων |
| Πανεπιστήμιο Λευκωσίας, Εργαστήριο Θαλάσσης και Άνθρακα | Ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές, ωκεάνια ενέργεια |
| ΤΕΠΑΚ, Εργαστήριο Βιώσιμης Ενέργειας | Ανανεώσιμη ενέργεια, ενεργειακή απόδοση, επιχειρηματικότητα |
| Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου | Παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας, έξυπνα δίκτυα και έξυπνη μέτρηση |
| Τμήμα Δημοσίων Έργων | Μεταφορές, βιώσιμη κινητικότητα, ηλεκτρικά οχήματα |
ii. Εφόσον υπάρχουν, εθνικοί στόχοι για το 2050 που συνδέονται με την προώθηση καθαρών τεχνολογιών ενέργειας και, κατά περίπτωση, εθνικοί στόχοι συμπεριλαμβανομένων μακροπρόθεσμων επιδιώξεων (2050) για την ανάπτυξη τεχνολογιών χαμηλών ανθρακούχων εκπομπών, καθώς και για την απαλλαγή των βιομηχανικών τομέων με υψηλή ένταση ενέργειας και άνθρακα από τις ανθρακούχες εκπομπές και, κατά περίπτωση, για τις σχετικές υποδομές μεταφοράς και αποθήκευσης του άνθρακα
Το προβλεπόμενο σενάριο για το 2050 δείχνει ότι η Κύπρος θα καταστεί χώρα εξαγωγής στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται κυρίως από την ηλιακή ενέργεια. Ταυτόχρονα, το φυσικό αέριο θα είναι διαθέσιμο για σκοπούς εφεδρείας και την ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού. Από τα προκαταρκτικά αποτελέσματα του μοντέλου προκύπτει ότι, εκτός από τα φωτοβολταϊκά, άλλες τεχνολογίες, όπως τα συγκεντρωτικά ηλιακά θερμικά συστήματα, θα συμβάλουν στην κυριαρχία των ΑΠΕ στο ενεργειακό σύστημα. Ωστόσο, έχει σημειωθεί ότι αναδυόμενες τεχνολογίες όπως η δέσμευση και αποθήκευση υδρογόνου και άνθρακα δεν έχουν ληφθεί υπόψη στο παραπάνω σενάριο λόγω έλλειψης διαθέσιμων δεδομένων. Παρόλα αυτά, η υψηλή διείσδυση των ΑΠΕ θα επιτρέψει τον εξηλεκτρισμό στον τομέα των μεταφορών και την επεξεργασία της θερμότητας, η οποία θα ωφελήσει τομείς που είναι δύσκολο να απαλλαγούν από τις εκπομπές άνθρακα όπως η τσιμεντοβιομηχανία και η τουβλοποιεία.
Το σενάριο αυτό παρέχει μια ένδειξη για το πώς πρέπει να εξελιχθούν οι τεχνολογίες καθαρής ενέργειας ώστε να ανταποκρίνονται καλύτερα στις ανάγκες μετατροπής του ενεργειακού συστήματος της χώρας. Ορισμένες από αυτές, όπως οι ηλιακές θερμικές τεχνολογίες και τα φωτοβολταϊκά, εμπίπτουν ήδη στις προτεραιότητες της στρατηγικής έξυπνης εξειδίκευσης, αλλά και άλλες τεχνολογίες που επίσης εμπίπτουν στην ΣΕΕ και θα διαδραματίσουν σημαντικό ρόλο μακροπρόθεσμα, όπως η ηλεκτροδότηση των μεταφορών με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, η αποθήκευση ο εξηλεκτρισμός των διεργασιών παραγωγής υψηλής θερμότητας οι οποίες δεν αντιμετωπίζονται επαρκώς. Η στρατηγική έξυπνης εξειδίκευσης θα συνεισφέρει τους τομείς προτεραιότητας αναφορικά με τις δράσεις για την έρευνα και την καινοτομία του Ιδρύματος Έρευνας και Καινοτομίας.
Επιπρόσθετα η ΣΕΕ επικεντρώνεται στις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, πράσινο υδρογόνο, συμπεριλαμβανομένου, μεταξύ άλλων αποθήκευση ενέργειας, και την χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας για παραγωγή υδρογόνου. Επίσης περιλαμβάνει την ενσωμάτωση Φ/Β σε κατασκευές κτιρίων, θερμοκηπίων, οχημάτων ή άλλων κατασκευών για τη βελτίωση του σχεδιασμού και της απόδοσης όπως επίσης και την παρακολούθηση της παραγωγής ενέργειας, έξυπνος έλεγχος και βελτιστοποίηση μικρών ΦΒ συστημάτων, παρακολούθηση φωτοβολταϊκών συστημάτων για συντήρηση και πρόβλεψη παραγωγής.
iii. Κατά περίπτωση, εθνικοί στόχοι σχετικά με την ανταγωνιστικότητα
Η αντιμετώπιση των προκλήσεων είναι η αποσύνδεση της οικονομικής δραστηριότητας από τη χρήση ορυκτών καυσίμων, με την αύξηση της ενεργειακής απόδοσης πρώτα και στη συνέχεια με τη μεγιστοποίηση της χρήσης των ΑΠΕ. Η ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και συστημάτων εξοικονόμησης ενέργειας στο δομημένο περιβάλλον, τις μεταφορές και τη βιομηχανία θα συμβάλει στην επίτευξη αυτού του στόχου.
Για τον βιομηχανικό τομέα, η νέα βιομηχανική πολιτική για την περίοδο 2019-2030 ορίζει το ακόλουθο όραμα42:
Δημιουργία μιας ισχυρής, ευέλικτης, ευφυούς και τεχνολογικά προηγμένης βιομηχανίας με συναφείς υπηρεσίες που θα συμβάλουν σημαντικά στην ανάπτυξη και την ανταγωνιστικότητα της κυπριακής οικονομίας και στην ευημερία των πολιτών.
Το προαναφερθέν όραμα υλοποιείται από έξι στρατηγικούς πυλώνες:
- Υποδομή για Βιώσιμη Ανάπτυξη / Παραγωγή.
- Βελτίωση του βιομηχανικού/επιχειρηματικού περιβάλλοντος.
- Ψηφιοποίηση της βιομηχανίας.
- Ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων και ενίσχυση/αναβάθμιση των υφιστάμενων δεξιοτήτων.
- Βελτίωση της πρόσβασης στη χρηματοδότηση.
- Βελτίωση της πρόσβασης στην αγορά / έκδοση, εξαγωγές και επενδύσεις.
Μέσω της εφαρμογής των έξι στρατηγικών πυλώνων, ο στόχος είναι να ξεπεραστούν οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η βιομηχανία. Σύμφωνα με τη Νέα Βιομηχανική Πολιτική, μία από αυτές τις προκλήσεις είναι «η μειωμένη ανταγωνιστικότητα, κυρίως λόγω της χαμηλής παραγωγικότητας, του υψηλού κόστους παραγωγής και γενικότερα του αυξημένου κόστους της αλυσίδας εφοδιασμού λόγω του μικρού μεγέθους της αγοράς, του νησιωτικού χαρακτήρα της οικονομίας και της γεωγραφικής και ενεργειακής «απομόνωσης», των περιορισμένων πόρων, της χαμηλής ικανότητας καινοτομίας, της ανεπαρκούς χρησιμοποίησης και εφαρμογής προτύπων ποιότητας, της έλλειψης ολιστικής βιομηχανικής πολιτικής και επαρκών υποδομών».
Επίσης το σχέδιο δράσης με τίτλο «Σύγχρονη επαγγελματική ανάπτυξη για την πράσινη και ψηφιακή μετάβαση» θα ξεκινήσει να υλοποιείται και στόχο έχει προώθηση των πράσινων και ψηφιακών δεξιοτήτων και η ποιότητα και η ασφάλεια στην εργασία. Το Σχέδιο Δράσης θα υλοποιηθεί σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας, με τον Υφυπουργό Έρευνας και την Επίτροπο Περιβάλλοντος.
Επιπρόσθετα, στο ΕΘΝΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ ΔΡΑΣΗΣ 2021-2025, οι ψηφιακές δεξιότητες βρίσκονται στο επίκεντρο. Όραμα του Σχεδίου Δράσης είναι η δημιουργία μιας ψηφιακά ώριμης κοινωνίας σε όλο το φάσμα του επιχειρηματικού γίγνεσθαι και του κοινωνικού ιστού, που να μπορεί να ανταποκριθεί και να συμμετέχει ενεργά στην ψηφιακή οικονομία και κοινωνία που αναδύεται στα πλαίσια της ολιστικής Ψηφιακής Στρατηγικής της Κύπρου 2021-2025.
42 Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, “Κύπρος Νέα Βιομηχανική Πολιτική 2019 – 2030 – Σχέδιο δράσης για την περίοδο 2019 – 2022”
Τέλος