5.2. Επιπτώσεις των προγραμματισμένων πολιτικών και μέτρων
Μακροοικονομικές επιπτώσεις και, στο μέτρο του δυνατού, επιπτώσεις στην υγεία, το περιβάλλον, την απασχόληση και την εκπαίδευση, επιπτώσεις στις ικανότητες και κοινωνικές επιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένων των πτυχών δίκαιης μετάβασης (από άποψη κόστους και ωφελειών καθώς επίσης και σχέσης κόστους/απόδοσης) των προγραμματισμένων πολιτικών και μέτρων που περιγράφονται στο τμήμα 3 τουλάχιστον έως το τελευταίο έτος της περιόδου που καλύπτεται από το σχέδιο, συμπεριλαμβανομένης σύγκρισης με προβλέψεις βάσει των υφιστάμενων πολιτικών και μέτρων
5.2.1. Μακροοικονομικές επιπτώσεις
5.2.1.1. Μεθοδολογία
Για την αξιολόγηση των μακροοικονομικών επιπτώσεων του σεναρίου ΣΠΜ σε σύγκριση με το ΣΥΜ, εφαρμόστηκε ανάλυση εισροών-εκροών (input output analysis – IO). Το IO είναι μια ποσοτική τεχνική για τη μελέτη της αλληλεξάρτησης των παραγωγικών τομέων σε μια οικονομία κατά τη διάρκεια μιας δεδομένης χρονικής περιόδου, η οποία έχει εφαρμοστεί εκτενώς για την αξιολόγηση των επιπτώσεων πολιτικής, την ανάλυση τεχνολογικών αλλαγών και τις προβλέψεις[1].
Για τον σκοπό αυτό, ο εθνικός πίνακας IO για την Κύπρο που διατίθεται από την Ευρωπαϊκή Στατιστική Υπηρεσία (Eurostat) για το 2019 μετατράπηκε σε σύστημα γραμμικών εξισώσεων που λογίζει τον τρόπο με τον οποίο κατανέμεται η παραγωγή κάθε οικονομικού τομέα μέσω πωλήσεων σε άλλους τομείς (ενδιάμεση ζήτηση) και τελική ζήτηση (καταναλωτές). Το πλαίσιο του IO επεκτάθηκε σταδιακά ώστε να χρησιμοποιεί φυσικές μονάδες για την ανάλυση της χρήσης ενέργειας και των συναφών περιβαλλοντικών δραστηριοτήτων[2].
Έτσι, αναπτύχθηκε και εφαρμόστηκε ένα δυναμικό μοντέλο εισροών-εκροών για την εκτίμηση των επιπτώσεων σε ολόκληρη την οικονομία των δύο διαφορετικών σεναρίων που εξετάστηκαν για την οικονομία της Κύπρου με την πάροδο του χρόνου (έως το 2030). Το σκεπτικό αυτής της προσέγγισης είναι ότι το ΣΠΜ θα περιλαμβάνει πρόσθετα ή/και διαφορετικά είδη επενδύσεων κατά την περίοδο 2023-2030 σε σύγκριση με το ΣΥΜ. Αυτές οι αλλαγές στις επενδυτικές ανάγκες χρησιμοποιήθηκαν ως εισροή στο μοντέλο IO της Κύπρου προκειμένου να προσομοιωθούν οι επιπτώσεις τους στην οικονομική παραγωγή και την απασχόληση κάθε κύριου τομέα της κυπριακής οικονομίας.
5.2.1.2. Δεδομένα εισροών
Ως αποτέλεσμα των προσομοιώσεων του ενεργειακού συστήματος με το μοντέλο OSeMOSYS, για καθένα από τα δύο σενάρια (με υφιστάμενα μέτρα και με πρόσθετες πολιτικές και μέτρα) υπάρχει πρόβλεψη για ετήσιες επενδύσεις σε κάθε παραγωγικό τομέα της οικονομίας, καθώς και πρόβλεψη των ετήσιων δαπανών των νοικοκυριών για ενεργειακά αγαθά. Για την ανάλυση αυτή, οι επενδύσεις κατατάχθηκαν σε επτά κατηγορίες: α) βιομηχανία, β) τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, γ) τεχνολογίες αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας, δ) υποδομή φυσικού αερίου, ε) διασύνδεση ηλεκτρικής ενέργειας, στ) δημόσιες μεταφορές, ζ) ιδιωτικές μεταφορές και η) κτίρια (μέτρα ενεργειακής απόδοσης).
Τα αποτελέσματα των ενεργειακών προβλέψεων του OSeMOSYS, που περιγράφονται στο Κεφάλαιο 5.1, εισήχθησαν στο μοντέλο IO μέσω μεταβολών των εξωγενών μεταβλητών του, δηλαδή των δαπανών για επενδύσεις ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας. Μια κρίσιμη παράμετρος της εκτίμησης επιπτώσεων είναι ο βαθμός στον οποίο η παραγωγή του απαραίτητου εξοπλισμού για την υλοποίηση των επενδύσεων των δύο σεναρίων, και επομένως των σχετικών δαπανών, πραγματοποιείται εντός της οικονομίας της Κύπρου ή στο εξωτερικό. Η εκτίμηση των σχετικών μακροοικονομικών επιπτώσεων βασίζεται στις επενδυτικές δαπάνες που υλοποιούνται εντός της εθνικής οικονομίας και δεν εισάγονται άμεσα από το εξωτερικό. Η ανάλυση αυτή λαμβάνει επίσης υπόψη τις επαγόμενες επιπτώσεις από την εξοικονόμηση ενέργειας, δηλαδή τις μειωμένες οικιακές δαπάνες για την κατανάλωση ενέργειας.
Ο Πίνακας 5.23 παρουσιάζει τις συνολικά εκτιμώμενες δαπάνες στο πλαίσιο της εθνικής οικονομίας που συνδέονται με την ανάπτυξη και τη λειτουργία όλων των παρεμβάσεων στο πλαίσιο του σεναρίου ΣΥΜ, και ο Πίνακας 5.24 παρουσιάζει τα αντίστοιχα στοιχεία για το ΣΠΜ. Η κατανομή των δαπανών στους διάφορους οικονομικούς τομείς πραγματοποιήθηκε με βάση τις πληροφορίες που προέκυψαν από ανασκόπηση της βιβλιογραφίας [3],[4] καθώς και με βάση την εμπειρία από την προηγούμενη εφαρμογή τέτοιων μελετών για την Κύπρο[5]. Σημειώνεται ότι οι επενδυτικές δαπάνες συνίστανται στο κόστος κεφαλαίου και λειτουργίας και συντήρησης. Όπως προαναφέρθηκε, για να μετρηθεί ακριβέστερα ο αντίκτυπος των επενδύσεων στην οικονομία για κάθε τομέα, οι επενδύσεις χωρίζονται σε τοπικές επενδύσεις και εισαγωγές.
Πίνακας 5.23. Ετήσιες δαπάνες που συνδέονται με επενδύσεις και ιδιωτική κατανάλωση στο πλαίσιο του ΣΥΜ ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας για την περίοδο 2023-2030 (σε εκατ. Ευρώ’2019).
| 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |
| Γεωργία | 3,1 | 3,3 | 3,1 | 3,0 | 3,3 | 3,3 | 3,4 | 3,5 |
| Δασοκομία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Ορυχεία & Λατομεία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Παραγωγή τροφίμων & ποτών | 10,2 | 11,1 | 10,3 | 10,1 | 10,9 | 10,9 | 11,4 | 11,8 |
| Υφαντουργία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Ξύλο και χαρτί | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Χημικά και πλαστικά προϊόντα | 29,0 | 33,6 | 37,8 | 38,5 | 42,1 | 46,6 | 50,6 | 54,0 |
| Μεταλλικά προϊόντα | 14,5 | 16,8 | 18,9 | 19,3 | 21,0 | 23,3 | 25,3 | 27,0 |
| Μηχανήματα και εξοπλισμός | 21,1 | 37,7 | 26,7 | 29,7 | 32,1 | 38,3 | 35,6 | 37,0 |
| Ενέργεια | 303,2 | 319,2 | 334,8 | 344,0 | 368,5 | 385,7 | 397,6 | 408,3 |
| Κατασκευές | 289,0 | 452,1 | 364,5 | 343,6 | 359,2 | 411,2 | 487,2 | 477,4 |
| Εμπόριο | 132,9 | 143,4 | 141,1 | 143,4 | 151,9 | 153,9 | 158,5 | 162,6 |
| Υπηρεσίες στέγασης και τροφίμων | 0,5 | 4,1 | 1,3 | 1,0 | 0,9 | 1,0 | 1,2 | 1,9 |
| Μεταφορές | 7,4 | 46,3 | 17,3 | 17,3 | 14,6 | 16,0 | 19,9 | 21,8 |
| Τραπεζική χρηματοδότηση | 35,6 | 45,5 | 39,4 | 39,2 | 40,9 | 41,9 | 43,8 | 44,8 |
| Ακίνητα | 8,1 | 39,9 | 14,7 | 11,6 | 10,7 | 13,6 | 19,6 | 19,8 |
| Δημόσια διοίκηση | 5,9 | 15,8 | 9,3 | 8,1 | 8,4 | 8,8 | 10,1 | 11,3 |
| Εκπαίδευση | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Υγεία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Άλλες υπηρεσίες | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
Πίνακας 5.24. Ετήσιες δαπάνες που συνδέονται με επενδύσεις και ιδιωτική κατανάλωση στο πλαίσιο του ΣΠΜ ανά τομέα οικονομικής δραστηριότητας για την περίοδο 2023-2030 (σε εκατ. Ευρώ’2019).
| 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |
| Γεωργία | 2,8 | 3,0 | 2,7 | 2,7 | 2,9 | 3,1 | 3,3 | 3,3 |
| Δασοκομία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Ορυχεία & Λατομεία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Παραγωγή τροφίμων & ποτών | 9,2 | 9,9 | 9,1 | 9,0 | 9,5 | 10,4 | 10,9 | 11,2 |
| Υφαντουργία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Ξύλο και χαρτί | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Χημικά και πλαστικά προϊόντα | 29,0 | 40,7 | 44,4 | 48,2 | 51,1 | 55,6 | 59,6 | 63,5 |
| Μεταλλικά προϊόντα | 14,5 | 20,4 | 22,2 | 24,1 | 25,6 | 27,8 | 29,8 | 31,8 |
| Μηχανήματα και εξοπλισμός | 22,2 | 41,3 | 30,8 | 35,1 | 37,3 | 41,6 | 39,6 | 41,4 |
| Ενέργεια | 301,5 | 317,6 | 331,8 | 342,0 | 363,0 | 376,3 | 383,2 | 390,9 |
| Κατασκευές | 305,5 | 474,6 | 379,0 | 383,3 | 394,3 | 457,0 | 532,1 | 534,2 |
| Εμπόριο | 127,6 | 133,8 | 133,9 | 138,2 | 143,6 | 152,7 | 156,0 | 158,7 |
| Υπηρεσίες στέγασης και τροφίμων | 0,9 | 4,0 | 1,1 | 1,2 | 1,1 | 1,2 | 1,3 | 2,4 |
| Μεταφορές | 17,2 | 44,2 | 18,4 | 21,8 | 19,2 | 21,2 | 24,1 | 28,9 |
| Τραπεζική χρηματοδότηση | 35,1 | 42,5 | 36,7 | 37,6 | 38,7 | 41,5 | 43,0 | 44,2 |
| Ακίνητα | 11,0 | 39,5 | 12,3 | 13,4 | 12,6 | 16,0 | 20,8 | 24,5 |
| Δημόσια διοίκηση | 5,8 | 15,1 | 7,7 | 7,7 | 7,8 | 8,8 | 9,7 | 11,9 |
| Εκπαίδευση | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Υγεία | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
| Άλλες υπηρεσίες | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 | 0,0 |
Πίνακας 5.25. Ετήσια συνολική οικονομική παραγωγή (σε εκατ. Ευρώ’2019) και ετήσια συνολική απασχόληση (σε χιλιάδες άτομα) που συνδέονται με τις επενδύσεις στο πλαίσιο και των δύο σεναρίων για την περίοδο 2021-2030.
| 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | ||
| Συνολική Οικονομική Παραγωγή (economic output) (Ευρώ’2019) | |||||||||
| Με τα Υφιστάμενα Μέτρα | 54.885 | 57.210 | 58.159 | 59.167 | 60.323 | 61.568 | 62.800 | 63.822 | |
| Με Πρόσθετες Πολιτικές και Μέτρα | 54.935 | 57.262 | 58.194 | 59.293 | 60.424 | 61.698 | 62.909 | 63.963 | |
| Διαφορά μεταξύ σεναρίων | 0,09% | 0,09% | 0,06% | 0,21% | 0,17% | 0,21% | 0,17% | 0,22% | |
| Συνολική Απασχόληση | |||||||||
| Με τα Υφιστάμενα Μέτρα | 505.444 | 526.705 | 536.226 | 545.396 | 555.948 | 567.253 | 578.639 | 588.134 | |
| Με Πρόσθετες Πολιτικές και Μέτρα | 505.684 | 527.088 | 536.518 | 546.433 | 556.763 | 568.507 | 579.684 | 589.388 | |
| Διαφορά μεταξύ σεναρίων | 0,05% | 0,07% | 0,05% | 0,19% | 0,15% | 0,22% | 0,18% | 0,21% | |
Σημείωση: Η συνολική οικονομική παραγωγή περιλαμβάνει τόσο την ενδιάμεση όσο και την τελική ζήτηση και, ως εκ τούτου, είναι υψηλότερη από το ΑΕΠ που περιλαμβάνει μόνο την τελική ζήτηση.
5.2.1.3. Αποτελέσματα
Ο Πίνακας 5.25 παρουσιάζει τις επιπτώσεις σε ολόκληρη την οικονομία όσον αφορά την οικονομική παραγωγή και την απασχόληση από τις επενδύσεις στο πλαίσιο των δύο σεναρίων. Οι επενδύσεις στο ΣΠΜ οδηγούν σε αύξηση της οικονομικής παραγωγής της χώρας το 2030 περίπου 0,2% υψηλότερη σε σύγκριση με την αύξηση λόγω των επενδύσεων στο πλαίσιο του σεναρίου ΣΥΜ. Ομοίως, οι επενδύσεις στο ΣΠΜ οδηγούν σε ετήσια αύξηση της απασχόλησης σε εθνικό επίπεδο περί το 0,2% υψηλότερη σε σύγκριση με ετήσια αύξηση λόγω των επενδύσεων στο πλαίσιο του σεναρίου ΣΥΜ για την ίδια περίοδο. Οι μικρές αυτές διαφορές εξηγούνται από το γεγονός ότι οι επιπρόσθετες επενδύσεις που προβλέπονται στο ΣΠΜ – σε σύγκριση με το ΣΥΜ – είναι περιορισμένες σε απόλυτα μεγέθη, αν και διαφοροποιημένες ανά τομέα: όπως θα αναφερθεί πιο κάτω στην ενότητα 5.3.3, το ΣΠΜ προβλέπει περισσότερες επενδύσεις σε βιώσιμη κινητικότητα, ενεργειακές αναβαθμίσεις κτιρίων και αποθήκευση ενέργειας, και λιγότερες σε ιδιωτικά οχήματα. Όπως όμως δείχνει ο Πίνακας 5.25, το συνολικό καθαρό αποτέλεσμα αυτών των διαφοροποιημένων επενδύσεων είναι χαμηλό.
Ο Πίνακας 5.26 παρουσιάζει την τομεακή κατανομή της οικονομικής παραγωγής στην κυπριακή οικονομία το 2030 σε σχέση με τις επενδύσεις στο πλαίσιο των δύο σεναρίων. Οι οικονομικοί τομείς που ωφελούνται κυρίως από το ΣΠΜ είναι: α) Μεταλλικά προϊόντα, β) Χημικά και πλαστικά προϊόντα, γ) Κατασκευές και δ) Λατομεία και Ορυχεία. Οι υψηλότερες αρνητικές επιπτώσεις παρατηρούνται στην οικονομική παραγωγή του ενεργειακού τομέα λόγω της μειωμένης ενεργειακής ζήτησης που οφείλεται στην εφαρμογή των μέτρων ενεργειακής απόδοσης στο ΣΠΜ – αυτό δεν συνεπάγεται μειωμένη οικονομική δραστηριότητα σε απόλυτα μεγέθη, αλλά απλώς σχετικά μειωμένη δραστηριότητα σε σύγκριση με το ΣΥΜ. Στην υπόλοιπη οικονομία, υπάρχει αξιοσημείωτη αύξηση στην παραγωγή μεταλλικών προϊόντων του σεναρίου ΣΠΜ λόγω της χρήσης τους στα μέτρα ενεργειακής απόδοσης που υιοθετήθηκαν στο ΣΠΜ, καθώς και αύξηση στις επενδύσεις στις κατασκευές. Ο τομέας των κατασκευών έχει ισχυρό τοπικό χαρακτήρα και χαρακτηρίζεται από επενδύσεις μεγάλης κλίμακας, όπως αυτές που περιλαμβάνονται στο ΣΠΜ, ιδίως στις νέες υποδομές μεταφορών και ενέργειας. Ωστόσο, οι διαφορές μεταξύ σεναρίων και τομέων είναι γενικά αρκετά μικρές, χωρίς να υπάρχει κάποιος τομέας που να εμφανίζει δυσανάλογα μεγάλες αλλαγές σε σύγκριση με τους άλλους.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι η ανωτέρω ανάλυση περιορίζεται από τη χρήση της μεθόδου μοντελοποίησης IO ως εργαλείου για τη διερεύνηση της κατανομής των επενδύσεων σε διάφορους τομείς. Το μοντέλο IO δεν επιτρέπει την προσομοίωση των φορολογικών επιπτώσεων, κάτι που μπορεί να είναι σημαντικό στην περίπτωση αυτή, δεδομένου ότι τα μέτρα στο ΣΠΜ προϋποθέτουν μεγάλες δημόσιες επενδύσεις σε υποδομές δημόσιων μεταφορών και μειώσεις στις ιδιωτικές επενδύσεις σε ιδιωτικά οχήματα. Τέτοια μέτρα θα μπορούσαν να έχουν αισθητή επίδραση στον κρατικό προϋπολογισμό, η οποία ωστόσο δεν αποτυπώνεται σε αυτό το μοντέλο.
Πίνακας 5.26. Μεταβολή της οικονομικής παραγωγής κατά κύριο τομέα της εθνικής οικονομίας της Κύπρου το 2030 λόγω επενδύσεων στο ΣΠΜ, σε σύγκριση με το ΣΥΜ.
| Τομείς οικονομικής δραστηριότητας | 2030 |
| Γεωργία | -0,03% |
| Δασοκομία | 0,00% |
| Ορυχεία & Λατομεία | 0,96% |
| Παραγωγή τροφίμων & ποτών | -0,03% |
| Υφαντουργία | 0,07% |
| Ξύλο και χαρτί | 0,37% |
| Χημικά και πλαστικά προϊόντα | 1,24% |
| Μεταλλικά προϊόντα | 1,25% |
| Μηχανήματα και εξοπλισμός | 0,67% |
| Ενέργεια | -1,25% |
| Κατασκευές | 1,24% |
| Εμπόριο | -0,01% |
| Υπηρεσίες στέγασης και τροφίμων | 0,03% |
| Μεταφορές | 0,17% |
| Τραπεζική χρηματοδότηση | 0,01% |
| Ακίνητα | 0,23% |
| Δημόσια διοίκηση | 0,05% |
| Εκπαίδευση | 0,00% |
| Υγεία | 0,00% |
| Άλλες υπηρεσίες | 0,04% |
5.2.1.4. Θέματα Ανταγωνιστικότητας
Όπως θα εξηγηθεί λεπτομερέστερα στην επόμενη ενότητα, ελλείψει άλλων πολιτικών (π.χ. αλλαγή στη φορολόγηση της ενέργειας) που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τις τιμές της ενέργειας, οι διαφορές μεταξύ των σεναρίων ΣΥΜ και ΣΠΜ προβλέπονται σε ό,τι αφορά τις λιανικές τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και των υγρών καυσίμων. Στην περίπτωση της ηλεκτρικής ενέργειας, οι τιμές καταναλωτή στο ΣΠΜ αναμένονται ελαφρά υψηλότερες (κατά 2% το 2030) σε σύγκριση με το ΣΥΜ. Βάσει της καθοδήγησης που παρείχε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σε σχέση με τις αναμενόμενες τιμές δικαιωμάτων του νέου ΣΕΔΕ από το 2027 και ύστερα, όπου αναμένεται τιμή δικαιώματος €50 το 2030, οι τιμές λιανικής πώλησης των καυσίμων κίνησης αναμένεται να αυξηθούν κατά 9% κατά μέσο όρο και οι τιμές του πετρελαίου θέρμανσης και βιομηχανίας κατά 11-13% το 2030 σε σύγκριση με εκείνες του σεναρίου ΣΥΜ.
Οι αλλαγές αυτές δεν είναι ιδιαίτερα μεγάλες (ιδίως αν ληφθεί υπόψη η συνηθισμένη διακύμανση στις ενεργειακές τιμές ακόμα και χωρίς ειδικά μέτρα και πολιτικές) και αποτελούν σχετικά χαμηλό ποσοστό του κόστους παραγωγής στους διάφορους τομείς της κυπριακής οικονομίας. Όπως φάνηκε σε προηγούμενη μελέτη επίδρασης του ενεργειακού κόστους στην παραγωγικότητα στην Κύπρο[6], αυξήσεις στην τιμή των καυσίμων κατά 7% για τα καύσιμα και κατά 12% για την ηλεκτρική ενέργεια αναμενόταν να επηρεάσουν το κόστος παραγωγής λιγότερο από 0,4%. Αυτό σημαίνει ότι, στην περίπτωση του Κυπριακού ΕΣΕΚ, με τις προαναφερθείσες αλλαγές στις τιμές της ενέργειας, δεν πρέπει να εγείρονται ανησυχίες για την ανταγωνιστικότητα.
5.2.2. Κοινωνικοοικονομικές επιπτώσεις
Η εφαρμογή ισχυρών πολιτικών για την ενέργεια και το κλίμα οδηγεί συνήθως σε αλλαγές στις σχετικές τιμές των ενεργειακών προϊόντων σε σύγκριση με μια συνήθη πορεία τιμών. Αυτές οι μεταβολές των τιμών επηρεάζουν με τη σειρά τους το κόστος ζωής των νοικοκυριών με διαφορετικούς τρόπους. Η παρούσα ενότητα επικεντρώνεται στην ανάλυση των αναδιανεμητικών επιπτώσεων που προκύπτουν από τις πολιτικές του σεναρίου πρόσθετων πολιτικών και μέτρων σε σύγκριση με το σενάριο των υφιστάμενων πολιτικών και μέτρων. Η ανάλυση διενεργείται μέσω της αξιολόγησης σε ποια έκταση επηρεάζονται κυπριακά νοικοκυριά με διαφορετικό εισόδημα, τόπο κατοικίας (αστικές και μη αστικές περιοχές) και δημογραφικά χαρακτηριστικά από τις αλλαγές στις τιμές της ηλεκτρικής ενέργειας και των καυσίμων λόγω της εφαρμογής του σεναρίου ΣΠΜ.
5.2.2.1. Δαπάνες κυπριακών νοικοκυριών για ενεργειακά αγαθά
Μια βασική ανησυχία με τις ενεργειακές και περιβαλλοντικές πολιτικές είναι ότι μπορεί να έχουν δυσανάλογες επιπτώσεις στα πιο ευάλωτα τμήματα της κοινωνίας αυξάνοντας τις τιμές της ενέργειας. Οι δαπάνες για ενεργειακά αγαθά γενικά διαπιστώνεται ότι είναι «αντίστροφα προοδευτικές» (regressive), δηλαδή τα νοικοκυριά χαμηλού εισοδήματος δαπανούν ένα μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους σε αυτά τα αγαθά από ό,τι τα νοικοκυριά υψηλού εισοδήματος. Ο Πίνακας 5.27 παρουσιάζει τις ετήσιες δαπάνες των κυπριακών νοικοκυριών για τα κύρια ενεργειακά αγαθά (ηλεκτρική ενέργεια, καύσιμα θέρμανσης και καύσιμα κίνησης), τόσο σε απόλυτες τιμές όσο και ως κλάσμα του ετήσιου εισοδήματός τους. Οι πληροφορίες αυτές προέρχονται από την τελευταία Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών που διεξήγαγε η Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου για αντιπροσωπευτικό δείγμα περίπου 2.700 νοικοκυριών το έτος 2015. Δεν υπάρχουν πιο πρόσφατα δεδομένα, καθότι η επόμενη αντίστοιχη Έρευνα ξεκινά από τη Στατιστική Υπηρεσία εντός του 2023 με προοπτική ολοκλήρωσης το 2024.
Σύμφωνα με τις πληροφορίες του Πίνακα 5.27, τα κυπριακά νοικοκυριά συνήθιζαν να δαπανούν κατά μέσο όρο περίπου 3.100 ευρώ ετησίως για καύσιμα και ηλεκτρική ενέργεια ή το 10,6% του εισοδήματός τους το έτος 2015. Τα φτωχότερα νοικοκυριά δαπανούσαν περίπου 1.300 ευρώ ετησίως (19% του εισοδήματός τους) ενώ τα πλουσιότερα περίπου 5.000 ευρώ το χρόνο (8,3% του εισοδήματός τους). Αυτό σημαίνει ότι οι συνολικές δαπάνες για ενεργειακά αγαθά είναι πράγματι αντίστροφα προοδευτικές. Περισσότερες από τις μισές από αυτές τις δαπάνες αφορούν κατά μέσο όρο τα καύσιμα των μεταφορών, αλλά η κατανομή μεταξύ των εισοδηματικών ομάδων είναι αρκετά διαφορετική: οι φτωχότεροι δαπανούν περισσότερα για ηλεκτρισμό και καύσιμα κίνησης, ενώ οι πλούσιοι δαπανούν περισσότερα για καύσιμα κίνησης. Συνολικά, το φαινόμενο των αντίστροφα προοδευτικών δαπανών είναι ισχυρότερο στην περίπτωση του ηλεκτρισμού, όπου τα φτωχά νοικοκυριά δαπανούν (ως ποσοστό του εισοδήματός τους) πάνω από τρεις φορές περισσότερα από τα πλούσια νοικοκυριά. Αυτό σημαίνει ότι η μεταβολή των τιμών της ηλεκτρικής ενέργειας έχει μεγαλύτερη επίπτωση στην κατανομή των εισοδημάτων από την αλλαγή των τιμών άλλων ενεργειακών προϊόντων.
Πίνακας 5.27. Ετήσιες δαπάνες των κυπριακών νοικοκυριών για ενεργειακά αγαθά το 2015.
| Δαπάνες σε Ευρώ’2015 για: | ||||
| Ομάδα Εισοδήματος | Ηλεκτρισμός | Καύσιμα θέρμανσης (πετρέλαιο, υγραέριο, βιομάζα) |
Καύσιμα κίνησης (βενζίνη, ντίζελ) | Όλα τα ενεργειακά προϊόντα |
| Φτωχότερο 10% | 226 | 164 | 710 | 1.300 |
| 10%-20% | 517 | 222 | 1.059 | 1797 |
| 20%-30% | 607 | 278 | 1.325 | 2210 |
| 30%-40% | 696 | 312 | 1.466 | 2.474 |
| 40%-50% | 815 | 311 | 1.677 | 2.803 |
| 50%-60% | 863 | 353 | 2.227 | 3442 |
| 60%-70% | 940 | 425 | 2197 | 3562 |
| 70%-80% | 1.002 | 554 | 2646 | 4.203 |
| 80%-90% | 1.042 | 592 | 2701 | 4.335 |
| Πλουσιότερο 10% | 1.383 | 788 | 2786 | 4957 |
| Όλα τα νοικοκυριά | 829 | 400 | 1.879 | 3.107 |
| Δαπάνες ως % του ετήσιου εισοδήματος για: | ||||
| Ομάδα Εισοδήματος | Ηλεκτρισμό | Θέρμανση (πετρέλαιο) LPG. βιομάζα | Καύσιμα κίνησης (βενζίνη. ντίζελ) | Όλα τα ενεργειακά προϊόντα |
| Φτωχότερο 10% | 8,3 | 2,4 | 10,4 | 19,1 |
| 10%-20% | 4,7 | 2,0 | 9,6 | 16,2 |
| 20%-30% | 4,3 | 2,0 | 9,4 | 15,7 |
| 30%-40% | 4,0 | 1,8 | 8,4 | 14,2 |
| 40%-50% | 3,8 | 1,4 | 7,8 | 13,0 |
| 50%-60% | 1,3 | 1,4 | 8,6 | 13,3 |
| 60%-70% | 3,0 | 1,4 | 7,1 | 11,4 |
| 70%-80% | 2,7 | 1,5 | 7,0 | 11,1 |
| 80%-90% | 2,2 | 1,2 | 5,6 | 9,0 |
| Πλουσιότερο 10% | 1,8 | 1,0 | 1,5 | 8,3 |
| Όλα τα νοικοκυριά | 2,8 | 1,4 | 6,4 | 10,6 |
Πηγή: Έρευνα Οικογενειακών Προϋπολογισμών 2015 της Στατιστικής Υπηρεσίας της Κύπρου. Δεδομένα που αναλύθηκαν από το Κέντρο Οικονομικών Ερευνών του Πανεπιστημίου Κύπρου.
5.2.2.2. Μεταβολές στις τιμές ενέργειας μεταξύ σεναρίων ΣΥΜ και ΣΠΜ
Οι Πίνακες 5.28 και 5.29 παρουσιάζουν την προβλεπόμενη εξέλιξη των τιμών των καυσίμων και της ηλεκτρικής ενέργειας αντίστοιχα, σύμφωνα με τα ΣΥΜ και ΣΠΜ του ΕΣΕΚ. Εκτός από την εφαρμογή του νέου ΣΕΔΕ, το οποίο λαμβάνεται υπόψη στο ΣΠΜ, και ελλείψει πρόσθετων πολιτικών που θα μπορούσαν να επηρεάσουν περαιτέρω τις τιμές της ενέργειας (π.χ. περαιτέρω αλλαγές στη φορολογία της ενέργειας), διαφορές μεταξύ των δύο σεναρίων αναμένονται α) στις λιανικές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας λόγω μεταβολών στο μείγμα ηλεκτρικής ενέργειας και της εξέλιξης των τιμών των καυσίμων που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, και β) στις τιμές των ορυκτών καυσίμων, σε μεγάλο βαθμό λόγω της εισαγωγής του νέου ΣΕΔΕ.
Προφανώς, όπως φαίνεται στους πίνακες 5.28 και 5.29, η περίοδος μεταξύ 2020 και 2022 χαρακτηρίστηκε από μεγάλες διακυμάνσεις στις τιμές της ενέργειας. Αρχικά παρατηρήθηκε παγκόσμια πτώση των τιμών των ορυκτών καυσίμων το 2020 ως αποτέλεσμα της πτώσης της ζήτησης λόγω της πανδημίας. Ακολούθησε μια ισχυρή αύξηση των τιμών το 2021 λόγω της οικονομικής ανάκαμψης και μια περαιτέρω αύξηση το 2022 λόγω του πολέμου στην Ουκρανία. Οι τιμές λιανικής προβλέπεται να βρίσκονται σε χαμηλότερα επίπεδα έως το τέλος του 2023 σε σύγκριση με το 2022 και στη συνέχεια να εξελιχθούν σύμφωνα με τις υποθέσεις για τις τιμές των ορυκτών καυσίμων που αναφέρθηκαν σε προηγούμενο κεφάλαιο του παρόντος ΕΣΕΚ.
Στην περίπτωση της ηλεκτρικής ενέργειας, οι αλλαγές στο κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας θα είναι το σύνθετο αποτέλεσμα των διαφορών μεταξύ των σεναρίων ΣΥΜ και ΣΠΜ όπως εξηγείται στο Κεφάλαιο 5.1.2 – κυρίως λόγω της μεγαλύτερης διείσδυσης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, της χρήσης φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή, η οποία θεωρείται ότι παρέχεται σε χαμηλές τιμές από τα μέσα του 2026 και μετά, της επακόλουθη μείωσης στο κόστος αγοράς δικαιωμάτων εκπομπών, της λειτουργίας νέων μονάδων παραγωγής θερμικής ενέργειας και της ύπαρξης ηλεκτρικής διασύνδεσης προς το τέλος της δεκαετίας. Συνολικά, τόσο στο ΣΥΜ όσο και στο ΣΠΜ, το κόστος ηλεκτροπαραγωγής προβλέπεται να είναι χαμηλότερο από αυτό των ετών 2021-22 και κάπως υψηλότερο (κατά 12-14%) από το χαμηλό κόστος ηλεκτρικής ενέργειας του έτους 2020. Περαιτέρω ποσοτική τεκμηρίωση παρέχεται στην ενότητα 5.3 κατωτέρω.
Η παρούσα ανάλυση επιπτώσεων απαιτεί να εκτιμηθεί η διαφορά μεταξύ των δύο σεναρίων ΣΥΜ και ΣΠΜ. Όπως φαίνεται στον Πίνακα 5.28, το κόστος ηλεκτρικής ενέργειας στο ΣΠΜ αναμένεται να είναι 1% υψηλότερο το 2030 σε σχέση με το ΣΥΜ. Ο λόγος για αυτή τη μικρή αύξηση έγκειται στις ελαφρώς υψηλότερες επενδυτικές ανάγκες και στη χαμηλότερη προβλεπόμενη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας σε αυτό το σενάριο, που οδηγούν σε κάπως υψηλότερο κόστος παραγωγής ενέργειας ανά MWh το 2030 – βλ. επίσης Ενότητα 5.3.2. Υποθέτοντας ότι άλλα πάγια κόστη παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δεν θα αλλάξουν μεταξύ των δύο σεναρίων, το 1% στο κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας εκτιμάται ότι θα οδηγήσει σε αύξηση των λιανικών τιμών ηλεκτρισμού κατά περίπου 1% έως το 2030 μεταξύ των δύο σεναρίων.
Στην περίπτωση των καυσίμων κίνησης, η μεταβολή των τιμών μεταξύ των σεναρίων ΣΥΜ και ΣΠΜ οφείλεται κυρίως στην εισαγωγή του νέου ΣΕΔΕ και – σε μικρότερο βαθμό – στις νέες υποχρεώσεις για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας για το 2030 στον τομέα των μεταφορών σύμφωνα με τις πιθανές απαιτήσεις της υπό αναθεώρηση νέας Οδηγίας για τις ΑΠΕ που τροποποιεί την Οδηγία 2018/2001/ΕΕ. Συνολικά, προβλέπεται αύξηση των τιμών λιανικής της βενζίνης και του πετρελαίου κίνησης κατά 8,7% έως 10,4% έως το 2030 μεταξύ των δύο σεναρίων, ή κατά 9% ως σταθμικός μέσος όρος των αυξήσεων της συνολικής δαπάνης καυσίμων κίνησης των κυπριακών νοικοκυριών – λαμβάνοντας υπόψη και τη σταδιακή αύξηση της ηλεκτροκίνησης που θα μειώσει την επίδραση των τιμών των ορυκτών καυσίμων στις δαπάνες των νοικοκυριών.
Στην περίπτωση των καυσίμων θέρμανσης, και σύμφωνα με τις οδηγίες που έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με την εξέλιξη της νέας τιμής δικαιωμάτων ΣΕΔΕ που προτείνει να περιλάβουν τα κράτη-μέλη στη μοντελοποίησή τους στο πλαίσιο της αναθεώρησης του ΕΣΕΚ, θεωρείται ότι η τιμή τους θα αυξηθεί κατά 50 Ευρώ’2020 ανά τόνο CO2 έως το 2030, που αντιστοιχεί σε περίπου 13,5 λεπτά του Ευρώ’2020 ανά λίτρο πετρελαίου ή αύξηση περίπου 11-13% σε σύγκριση με την τιμή του καυσίμου θέρμανσης στην κυπριακή αγορά που επικρατούσε το πρώτο τρίμηνο του 2023[7]. Για τα νοικοκυριά που χρησιμοποιούν υγραέριο ως καύσιμο θέρμανσης, αυτή η τιμή αντιστοιχεί σε αύξηση κατά 7,8 λεπτά του Ευρώ’2020 ανά λίτρο και σε άνοδο λιγότερο από 8% σε σύγκριση με τις σημερινές λιανικές τιμές του υγραερίου. Δεδομένου ότι τα περισσότερα νοικοκυριά χρησιμοποιούν πετρέλαιο παρά υγραέριο για θέρμανση, μπορούμε να θεωρήσουμε σταθμισμένη μέση αύξηση των τιμών των καυσίμων θέρμανσης κατά 10%.
Εάν τα νοικοκυριά δεν ήταν σε θέση να αντιδράσουν σε αυτές τις μεταβολές των τιμών, θα ήταν δυνατό να υπολογιστεί η μεταβολή του κόστους ζωής κάθε ομάδας εισοδήματος πολλαπλασιάζοντας την ποσοστιαία μεταβολή των τιμών των Πινάκων 5.28 και 5.29 επί με τις αντίστοιχες δαπάνες του Πίνακα 5.27. Ωστόσο, στην πραγματικότητα, όταν αλλάζουν οι τιμές, τα νοικοκυριά προσαρμόζουν την κατανάλωση και τις δαπάνες τους μετά από μια μεταβολή των τιμών σύμφωνα με τις προτιμήσεις τους. Ο τρόπος με τον οποίο αντιδρά κάθε νοικοκυριό εξαρτάται από τα διαφορετικά κοινωνικο-δημογραφικά χαρακτηριστικά και από τις καταναλωτικές συνήθειες κάθε νοικοκυριού. Επομένως, απαιτείται λεπτομερής μοντελοποίηση της συμπεριφοράς των καταναλωτών και η προσέγγιση μοντελοποίησης που υιοθετήθηκε εδώ εξηγείται εν συντομία στις επόμενες παραγράφους.
5.2.2.4. Μέθοδος προσομοίωσης
Η ζήτηση των νοικοκυριών για ενέργεια και οι επακόλουθες αναδιανεμητικές επιπτώσεις των ενεργειακών πολιτικών έχουν μελετηθεί σε αρκετές χώρες. Οι μελέτες αυτές βασίζονται, μεταξύ άλλων, σε στοιχεία από έρευνες για τις δαπάνες των νοικοκυριών που διεξάγονται ετησίως από τις εθνικές στατιστικές υπηρεσίες. Αυτό επιτρέπει την εμπειρική εκτίμηση των λεπτομερών εισοδημάτων και των προτύπων υποκατάστασης μεταξύ αγαθών. Ωστόσο, σε ορισμένες χώρες (η Κύπρος είναι μία από αυτές) οι έρευνες για τις οικιακές δαπάνες διεξάγονται λιγότερο συχνά. Αυτό δημιουργεί προβλήματα στην εμπειρική ανάλυση της ζήτησης. Για να ξεπεραστεί αυτό το πρόβλημα, αναπτύχθηκε μια εναλλακτική προσέγγιση και εφαρμόστηκε με στοιχεία από τα κυπριακά νοικοκυριά από τους Pashardes et al.[8]. Η μέθοδος αυτή βασίζεται στο γεγονός ότι οι μεταβολές των τιμών διαφέρουν μεταξύ των αγαθών που καταναλώνει ένα νοικοκυριό, επομένως η επίδρασή τους μπορεί να διαφέρει μεταξύ των νοικοκυριών λόγω της ανομοιογένειας των προτιμήσεων των νοικοκυριών. Για παράδειγμα, οι χορτοφάγοι δεν επηρεάζονται από αλλαγές στην τιμή του κρέατος. Επομένως, όταν το μόνο είδος στο καλάθι τροφίμων που αυξάνει την τιμή του είναι το κρέας, μόνο οι κρεατοφάγοι αντιμετωπίζουν αύξηση του μοναδιαίου κόστους των τροφίμων.
Πίνακας 5.28. Προβλεπόμενη εξέλιξη του κόστους παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα ΣΥΜ και ΣΠΜ.
| Σενάριο υφιστάμενων πολιτικών και μέτρων | |||||||||||||||||||
| 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | ||||||||||
| Μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας (EUR’2016 / MWh) | 121 | 160 | 129 | 135 | 129 | 107 | 86 | 87 | 89 | 92 | |||||||||
| Ετήσιος ρυθμός αύξησης | 48% | 32% | -19% | 5% | -5% | -17% | -19% | 1% | 2% | 4% | |||||||||
| Ρυθμός μεταβολής σε σύγκριση με το 2020 | 48% | 95% | 57% | 65% | 57% | 30% | 5% | 6% | 8% | 12% | |||||||||
| Σενάριο πρόσθετων πολιτικών και μέτρων | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |||||||||
| Μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας (EUR’2016 / MWh) | 121 | 160 | 129 | 135 | 128 | 107 | 86 | 87 | 89 | 93 | |||||||||
| Ετήσιος ρυθμός αύξησης | 48% | 32% | -19% | 5% | -5% | -17% | -19% | 1% | 2% | 5% | |||||||||
| Ρυθμός μεταβολής σε σύγκριση με το 2020 | 48% | 95% | 57% | 65% | 56% | 30% | 5% | 6% | 8% | 14% | |||||||||
| Διαφορά (Πρόσθετες – Υφιστάμενες πολιτικές και Μέτρα) | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |||||||||
| Μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 1% | |||||||||
| Λιανική τιμή ηλεκτρικής ενέργειας (εκτιμώμενη) | 1% | ||||||||||||||||||
Πίνακας 5.29. Προβλεπόμενη εξέλιξη των τιμών καυσίμων αυτοκινήτων στα ΣΥΜ και ΣΠΜ. Περιλαμβάνονται οι φόροι κατανάλωσης και ο φόρος προστιθέμενης αξίας 19%.
| Σενάριο υφιστάμενων πολιτικών και μέτρων | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |||||||||||||||||||||||||
| Τιμή της βενζίνης (EUR2016/1000 λίτρα) | 1.242 | 1.843 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | ||||||||||||||||||||||||
| Ετήσιος ρυθμός αύξησης | 15% | 48% | -21% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | ||||||||||||||||||||||||
| Ρυθμός μεταβολής σε σύγκριση με το 2020 | 15% | 71% | 35% | 35% | 35% | 35% | 35% | 35% | 35% | 35% | ||||||||||||||||||||||||
| Τιμή του ντίζελ (EUR2016/1000 λίτρα) | 1.276 | 1.874 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | ||||||||||||||||||||||||
| Ετήσιος ρυθμός αύξησης | 15% | 47% | -21% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | ||||||||||||||||||||||||
| Ρυθμός μεταβολής σε σύγκριση με το 2020 | 15% | 68% | 32% | 32% | 32% | 32% | 32% | 32% | 32% | 32% | ||||||||||||||||||||||||
| Σενάριο πρόσθετων πολιτικών και μέτρων | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |||||||||||||||||||||||||
| Τιμή της βενζίνης (EUR2016/1000 λίτρα) | 1.242 | 1.843 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.462 | 1.526 | 1.564 | 1.577 | 1.589 | ||||||||||||||||||||||||
| Ετήσιος ρυθμός αύξησης | 15% | 48% | -21% | 0% | 0% | 0% | 4% | 2% | 1% | 1% | ||||||||||||||||||||||||
| Ρυθμός μεταβολής σε σύγκριση με το 2020 | 15% | 71% | 35% | 35% | 35% | 35% | 41% | 45% | 46% | 47% | ||||||||||||||||||||||||
| Τιμή του ντίζελ (EUR2016/1000 λίτρα) | 1.276 | 1.874 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.475 | 1.551 | 1.597 | 1.612 | 1.627 | ||||||||||||||||||||||||
| Ετήσιος ρυθμός αύξησης | 15% | 47% | -21% | 0% | 0% | 0% | 5% | 3% | 1% | 1% | ||||||||||||||||||||||||
| Ρυθμός μεταβολής σε σύγκριση με το 2020 | 15% | 68% | 32% | 32% | 32% | 32% | 39% | 43% | 45% | 46% | ||||||||||||||||||||||||
| Διαφορά (Πρόσθετες – Υφιστάμενες πολιτικές και μέτρα) | ||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 2021 | 2022 | 2023 | 2024 | 2025 | 2026 | 2027 | 2028 | 2029 | 2030 | |||||||||||||||||||||||||
| Τιμή βενζίνης | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 4,3% | 6,9% | 7,8% | 8,7% | ||||||||||||||||||||||||
| Τιμή Ντίζελ | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 0% | 5,2% | 8,3% | 9,3% | 10,4% | ||||||||||||||||||||||||
| Μέση σταθμισμένη διαφορά | 9% | |||||||||||||||||||||||||||||||||
Στην περίπτωση της ενέργειας, η συνολική δαπάνη εξαρτάται από τις τιμές αγαθών όπως η ηλεκτρική ενέργεια, ο ηλεκτρισμός, η βενζίνη, το υγραέριο, το πετρέλαιο θέρμανσης, τα στερεά καύσιμα και οι ανανεώσιμες πηγές. Στο βαθμό που οι αλλαγές στις τιμές των αγαθών αυτών δεν είναι ανάλογες και τα μερίδια κατανάλωσής τους ποικίλλουν στα νοικοκυριά, τότε το μοναδιαίο κόστος ενέργειας διαφέρει επίσης ανά νοικοκυριό. Όπως και στο παράδειγμα της χορτοφαγίας που προαναφέρθηκε, τα νοικοκυριά χωρίς αυτοκίνητο δεν επηρεάζονται από αλλαγές στις τιμές των καυσίμων κίνησης, ενώ τα νοικοκυριά με πολλά αυτοκίνητα ενδέχεται να έχουν σημαντική αύξηση στο κόστος διαβίωσής τους εάν αυξηθούν οι τιμές των καυσίμων αυτών. Έτσι, οι Pashardes et al. ανέπτυξαν κατάλληλους δείκτες κόστους αγαθών που χρησιμοποιούνται συνήθως για την εμπειρική ανάλυση ζήτησης, και χρησιμοποίησαν τη διακύμανση αυτού του κόστους μεταξύ των νοικοκυριών για να εκτιμήσουν οικονομετρικά ένα σύστημα ζήτησης χρησιμοποιώντας δεδομένα από περιορισμένες έρευνες οικογενειακών προϋπολογισμών. Εφάρμοσαν τη μέθοδο για να εκτιμήσουν την ελαστικότητα της τιμής της ζήτησης ενέργειας των νοικοκυριών χρησιμοποιώντας στοιχεία από τρεις Έρευνες Οικογενειακών Προϋπολογισμών που διεξήχθησαν στην Κύπρο το 1996, το 2003 και το 2009 από τη Στατιστική Υπηρεσία της Κύπρου. Στη συνέχεια, προσομοίωσαν τις επιπτώσεις στην ευημερία των νοικοκυριών από τις αυξήσεις των τιμών στην ευημερία που εικάζεται ότι θα προκύψουν από την υιοθέτηση της δέσμης μέτρων της ΕΕ για την ενέργεια και το κλίμα για το 2020 στα νοικοκυριά, ομαδοποιημένες κατά εισόδημα, τόπο και δημογραφικά χαρακτηριστικά. Η παρούσα ανάλυση αντικτύπου χρησιμοποιεί το ίδιο μοντέλο, προσομοιώνοντας τις επιπτώσεις των μεταβολών στις τιμές ηλεκτρισμού και καυσίμων κίνησης και θέρμανσης που προαναφέρθηκαν για το έτος 2030, προκειμένου να διερευνήσει τις επιπτώσεις του σεναρίου ΣΠΜ στην ευημερία των καταναλωτών σε σύγκριση με την εξέλιξη που προβλέπεται στο ΣΥΜ.
5.2.2.4. Προσομοίωση των επιπτώσεων στην ευημερία
Με βάση τη σχετική βαρύτητα των δαπανών για τα διάφορα ενεργειακά αγαθά (τελευταία σειρά του Πίνακα 5.27), και το αποτέλεσμα των Πινάκων 5.28 και 5.29, το ΣΠΜ προβλέπει μεταβολές στις τιμές καταναλωτή κατά 2%, 9% και 10% για την ηλεκτρική ενέργεια, τα καύσιμα μεταφοράς και τα καύσιμα θέρμανσης αντίστοιχα σε σύγκριση με το ΣΥΜ. Ο σταθμισμένος μέσος όρος μεταβολής σε όλα τα ενεργειακά αγαθά είναι περίπου 7,3%. Αυτό σημαίνει ότι το ΣΠΜ θα έχει ελαφρώς αρνητική επίπτωση (δηλαδή αύξηση) στο κόστος διαβίωσης των κυπριακών νοικοκυριών έως το 2030, με κάποια αναδιανομή των δαπανών από τα καύσιμα κίνησης και θέρμανσης (που ακριβαίνουν αναλογικά περισσότερο) στον ηλεκτρισμό (που ακριβαίνει λιγότερο), αλλά η συνολική επίδραση αναμένεται να είναι χαμηλή, καθότι θα υπάρξει και υποκατάσταση, π.χ. αντικατάσταση λεβήτων πετρελαίου με αντλίες θερμότητας. Τα νοικοκυριά στις δύο χαμηλότερες εισοδηματικές κατηγορίες (δεκατημόρια) μπορεί να υποστούν μείωση της αγοραστικής τους δύναμης κατά 90-140 Ευρώ’2020 το έτος 2030, ή περίπου 1-1,5% του εισοδήματός τους. Στις υψηλές εισοδηματικές κατηγορίες, η αντίστοιχη μείωση αγοραστικής δύναμης αναμένεται υψηλότερη σε απόλυτες τιμές αλλά χαμηλότερη σε σχετικούς όρους: περίπου 350-400 Ευρώ’2020 ή περίπου 0,5% του εισοδήματός τους.
Συνολικά οι αλλαγές στην ευημερία των νοικοκυριών αναμένεται να είναι μικρές. Αυτό καθίσταται εμφανές εάν ληφθούν υπόψη τα αποτελέσματα των προσομοιώσεων ευημερίας που παρουσιάζονται στους Πίνακες 4, 5 και 6 των Pashardes et al., λαμβάνοντας υπόψη ότι οι επιπτώσεις εκείνης της μελέτης προσομοιώθηκαν με την υπόθεση αύξησης του μεσοσταθμικού κόστους όλων των ενεργειακών προϊόντων κατά 7,6%[9], όμοια με την αύξηση του ΣΠΜ στην παρούσα μελέτη. Στην περίπτωσή μας, τα νοικοκυριά που βρίσκονται στα χαμηλά εισοδήματα ενδέχεται να βιώσουν αύξηση του κόστους τους της τάξης των 50-100 Ευρώ’2020 ετησίως, ή 0,5-1% του εισοδήματός τους, και οι ομάδες υψηλού εισοδήματος ενδέχεται να επιβαρυνθούν με επιπλέον κόστος 200-300 Ευρώ’2020 ή 0,3-0,4% του εισοδήματός τους. Η επίπτωση θα είναι ελαφρώς εντονότερη για τα αγροτικά νοικοκυριά, που δαπανούν 10% περισσότερο για καύσιμα κίνησης, αλλά γενικά δεν θα είναι ιδιαίτερα υψηλή.
Συνοψίζοντας, η εφαρμογή του σεναρίου ΣΠΜ δεν αναμένεται να προκαλέσει σημαντικό κόστος ή οφέλη για τα νοικοκυριά ούτε να επηρεάσει την κατανομή του εισοδήματος στην κυπριακή κοινωνία. Ωστόσο, για να αποφευχθούν δυσμενείς επιδράσεις στα ενεργειακώς φτωχά νοικοκυριά, οι κυβερνητικές αρχές θα δώσουν προσοχή στην παροχή πόρων, π.χ. από το Κοινωνικό Ταμείο για το Κλίμα, για την ελάφρυνση των πιο ευάλωτων νοικοκυριών.
5.2.3. Επιπτώσεις στην Απασχόληση
Στην περίπτωση της Κύπρου, μπορεί κανείς να εκφράσει με αρκετή βεβαιότητα το συμπέρασμα ότι ο κίνδυνος μείωσης της απασχόλησης σε εθνική κλίμακα από την εφαρμογή του σεναρίου ΣΠΜ είναι πολύ μικρός. Αυτό βασίζεται στα εξής:
- Τα αποτελέσματα από την οικονομική μοντελοποίηση που αναφέρθηκε προηγουμένως στην ενότητα 5.2.1, τα οποία δείχνουν ελαφρά αύξηση της καθαρής απασχόλησης (περί τις 1000 νέες θέσεις εργασίας το 2030 μεταξύ των δύο σεναρίων, βλέπε Πίνακα 5.26).
- Το γεγονός ότι ο αριθμός των εργαζομένων στον τομέα των ορυκτών καυσίμων (εργοστάσια ηλεκτροπαραγωγής, πετρελαϊκές εταιρείες κ.λπ.) είναι σχετικά περιορισμένος. Αντιθέτως, πρέπει να αναμένεται ότι μπορεί να δημιουργηθεί σημαντικός αριθμός πρόσθετων θέσεων εργασίας για να καταστεί δυνατή η εφαρμογή μέτρων ενεργειακής απόδοσης και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας λόγω της σημαντικής μετατόπισης των επενδύσεων προς αυτούς τους τομείς έως το 2030.
Σε κάθε περίπτωση, η εφαρμογή του σεναρίου ΣΠΜ στην Κύπρο είναι πολύ πιθανό να έχει θετικές επιπτώσεις στην απασχόληση, τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα. Το όφελος αναμένεται να είναι μεγαλύτερο εάν τα μέτρα που λαμβάνονται στο σενάριο εφαρμοστούν χωρίς να μειωθεί η αγοραστική δύναμη των κυπριακών νοικοκυριών και χωρίς να απορροφηθεί μεγάλο μέρος εθνικών δημόσιων πόρων. Οι δημόσιες επενδύσεις που μπορούν να υποστηριχθούν από τον προϋπολογισμό της ΕΕ και οι ιδιωτικές επενδύσεις που μπορούν να διευκολυνθούν μέσω χρηματοδοτικών μέσων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων ή των κυπριακών τραπεζών μπορεί να είναι ιδιαίτερα επωφελείς από αυτή την άποψη.
5.2.4. Επιπτώσεις στο περιβάλλον και την υγεία
Όπως φάνηκε πιο πάνω στο Κεφάλαιο 5.1, η εφαρμογή του ΣΠΜ οδηγεί σε μειώσεις των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων που προκαλούν επιπτώσεις στην υγεία. Ο Πίνακας 5.32 χρησιμοποιεί πληροφορίες από τους Πίνακες 5.10 και 5.20 και δείχνει τη σχετική μεταβολή στις εκπομπές των τριών κύριων ατμοσφαιρικών ρύπων το έτος 2030, σε σύγκριση με εκείνες του σεναρίου ΣΥΜ. Η μείωση των εκπομπών ΡΜ κατά 6,8% οφείλεται κυρίως στη μικρότερη χρήση ορυκτών καυσίμων στις οδικές μεταφορές. Οι εκπομπές NOx είναι χαμηλότερες στο ΣΠΜ κατά 2,9% λόγω της χαμηλότερης χρήσης φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή, καθώς και λόγω της χαμηλότερης εξάρτησης από τα επιβατικά αυτοκίνητα βενζίνης και ντίζελ. Η μεγαλύτερη βελτίωση (μείωση) αναμένεται στις εκπομπές SO2 (κατά 10%), λόγω της μείωσης στη χρήση πετρελαίου στις μεταφορές χάρη στην ηλεκτροκίνηση.
Οι επιπτώσεις των κύριων ατμοσφαιρικών ρύπων στην υγεία τεκμηριώνονται επαρκώς στη βιβλιογραφία, και υπάρχει αυξανόμενος αριθμός αξιολογήσεων σχετικά με τις πραγματικές επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία λόγω της έκθεσης των ανθρώπων σε υψηλά επίπεδα συγκεντρώσεων ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων στο περιβάλλον. Οι επιπτώσεις εκφράζονται συνήθως σε πρόωρους θανάτους και σε χαμένα χρόνια ζωής. Οι πρόωροι θάνατοι είναι θάνατοι που συμβαίνουν προτού ένα άτομο φθάσει στην αναμενόμενη ηλικία θανάτου. Αυτή η αναμενόμενη ηλικία είναι συνήθως το προσδόκιμο ζωής για μια χώρα που εξαρτάται και από το φύλο. Τα χαμένα χρόνια ζωής (YLL) ορίζονται ως τα χρόνια της πιθανής απώλειας ζωής λόγω πρόωρου θανάτου και εκτιμώνται από τον μέσο αριθμό ετών που θα ζούσε ένα άτομο εάν δεν είχε πεθάνει πρόωρα[10].
Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος, η έκθεση του κυπριακού πληθυσμού σε υψηλά επίπεδα συγκεντρώσεων PM, NO2 και όζοντος προκάλεσε περίπου 560, 180 και 60 πρόωρους θανάτους ετησίως αντίστοιχα το 2020[11]. Οι μειώσεις εκπομπών που παρουσιάζονται στον Πίνακα 5.30 για το ΣΠΜ θα οδηγήσουν σε βελτίωση της ποιότητας του αέρα, ιδίως στις πόλεις, και συνεπώς σε μείωση των πρόωρων θανάτων και των χαμένων ετών ζωής. Πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει άμεση σχέση μεταξύ των εκπομπών ρύπων και των συγκεντρώσεων του ατμοσφαιρικού αέρα, καθότι ένα μέρος της ατμοσφαιρικής ρύπανσης οφείλεται στη μεταφορά ρύπων από άλλες χώρες. Αυτά τα δύο γεγονότα υπογραμμίζουν ότι δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί η μεταβολή των επιπτώσεων στην υγεία μόνο από τη μείωση των εθνικών εκπομπών. Ωστόσο, μπορεί κανείς να εκτιμήσει ευλόγως ότι, σύμφωνα με το ΣΠΜ, ο αριθμός πρόωρων θανάτων που προκαλούνται από τις εκπομπές PM και NOx μπορεί να μειωθεί κατά περίπου 30 ετησίως.
Η έκθεση στις συγκεντρώσεις SO2 έχει μειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες στην Ευρώπη. Από το 2007, η έκθεση του αστικού πληθυσμού σε συγκεντρώσεις πάνω από την ημερήσια οριακή τιμή της ΕΕ παραμένει κάτω από 0,5%. Επομένως, οι σοβαρές δυσμενείς επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία αναμένεται να είναι πολύ λίγες. Ωστόσο, οι εκπομπές SO2 εξακολουθούν να ρυθμίζονται σε επίπεδο ΕΕ λόγω του ρόλου τους στη διάβρωση των κτιρίων και στην όξυνση των εδαφών που προκαλεί απώλεια βιοποικιλότητας. Σύμφωνα με την οδηγία (ΕΕ) 2016/2284 για τη μείωση των εθνικών εκπομπών ορισμένων ατμοσφαιρικών ρύπων, η Κύπρος δεσμεύεται να μειώσει τις εθνικές εκπομπές SO2 (σε σύγκριση με εκείνες του 2005) κατά 83% έως το 2029 και κατά 93% από το 2030. Η εφαρμογή του σεναρίου ΣΠΜ δεν θα οδηγήσει σε πλήρη συμμόρφωση με τους στόχους αυτούς, αλλά θα βοηθήσει προς την κατεύθυνση της συμμόρφωσης. Επίσης, η εφαρμογή του σεναρίου ΣΠΜ θα βοηθήσει την Κύπρο να επιτύχει τις αντίστοιχες υποχρεώσεις της σχετικά με τις εκπομπές NOx και PM2.5. Αυτά είναι παράπλευρα οφέλη των πολιτικών απανθρακοποίησης.
Τα προαναφερθέντα οφέλη για την υγεία μπορούν επίσης να εκφραστούν σε χρηματικούς όρους με τη χρήση αξιολογήσεων του εξωτερικού κόστους κάθε ρύπου. Πρόκειται για το άθροισμα των οικονομικών ζημιών που προκαλούνται στην ανθρώπινη υγεία, τις καλλιέργειες, τα υλικά και τη βιοποικιλότητα ανά τόνο ρύπων που εκπέμπονται στην ατμόσφαιρα – αν και στους υπολογισμούς κυριαρχούν οι ζημιές που σχετίζονται με την ανθρώπινη υγεία. Για την εκτίμηση του κόστους των εκπομπών NOx, PM και SO2 χρησιμοποιήθηκαν οι υπολογισμοί πανευρωπαϊκών μελετών: αποτελέσματα του έργου CASES[12] για τις εκπομπές των σταθμών ηλεκτροπαραγωγής και από τους Ricardo-AEA[13] για τις εκπομπές των οδικών μεταφορών. Όλες οι τιμές μετατράπηκαν σε σταθερά Ευρώ ανά τόνο ρύπου. Όπως εξηγείται αλλού[14], το κόστος των ζημιών αυξάνεται με την πάροδο των ετών, γι’ αυτό χρησιμοποιείται μεταβλητό εξωτερικό κόστος ετησίως. Η τελευταία στήλη του Πίνακα 5.30 περιλαμβάνει εκτίμηση της μείωσης του κόστους των ζημιών χάρη στις μειώσεις των εκπομπών ρύπων στο ΣΠΜ. Το συνολικό οικονομικό όφελος λόγω της μειωμένης ατμοσφαιρικής ρύπανσης του σεναρίου ΣΠΜ πλησιάζει τα 10 εκατ. Ευρώ’2022 το 2030. Συνολικά κατά τη διάρκεια της συνολικής δεκαετίας 2020-2030, το όφελος υπερβαίνει τα 30 εκατ. Ευρώ’2022. Τα οφέλη από τη μείωση των εκπομπών ΡΜ είναι υψηλότερα, διότι αυτός ο ρύπος έχει τις πιο δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία και, ως εκ τούτου, το υψηλότερο κόστος ζημίας ανά τόνο[15].
Πίνακας 5.30. Μείωση των εκπομπών ατμοσφαιρικών ρύπων στο ΣΠΜ σε σύγκριση με το ΣΥΜ, και όφελος (αποφυγή του κόστους των ζημιών) το έτος 2030 χάρη σε αυτές τις μειώσεις.
| Ρύπος | Μεταβολή των συνολικών εκπομπών το 2030 (000 τόνοι) | Μεταβολή των εκπομπών το 2030 (%) | Αποφυγή κόστους ζημιών το 2030 (εκατ. Ευρώ’2022) |
| NOx | -0,17 | -2,2% | 1,9 |
| PM | -0,04 | -1,3% | 7,1 |
| SO2 | -0,04 | -5,7% | 0,9 |
| Συνολικό όφελος | 9,9 |
[1] Miller, R.E., Blair, P.D. (2009). Input-output analysis: Foundations and extensions (2nd edn). Cambridge University Press, New York.
[2] Giannakis, E., Kushta, J., Giannadaki, D., Georgiou, G.K., Bruggeman, A., Lelieveld, J. (2019). Exploring the economy-wide effects of agriculture on air quality and health: Evidence from Europe. Science of the Total Environment, 663, 889-900.
[3] Tourkolias, C., Mirasgedis, S., Damigos, D. and Diakoulaki, D. (2009), Employment benefits of electricity generation: A comparative assessment of lignite and natural gas power plants in Greece. Energy Policy 37(10), 4155-4166.
[4] Markaki, M., Belegri-Roboli, A., Michaelides, P., Mirasgedis, S. and Lalas, D.P. (2013), The impact of clean energy investments on the Greek economy: An input–output analysis (2010–2020). Energy Policy 57, 263-275.
[5] Taliotis, C., Giannakis, E., Karmellos, M., Fylaktos, N. and Zachariadis, T., 2020. Estimating the economy-wide impacts of energy policies in Cyprus. Energy Strategy Reviews, 29, 100495.
[6] Keteni E., Mamuneas T. and Zachariadis T., 2013. The Effect of EU Energy and Climate Policies on the Production Sectors of the Economy of Cyprus – Final Results. Economic Policy Paper 01-13, Economics Research Centre, University of Cyprus.
[7] Οι τιμές του πετρελαίου θέρμανσης κυμαίνονταν μεταξύ 1.17 και 1.03 Ευρώ/λίτρο κατά τους πρώτους μήνες του 2023. Βλ. το παρατηρητήριο λιανικών τιμών καυσίμων του ΥΕΕΒ: https://eforms.eservices.cyprus.gov.cy/MCIT/MCIT/PetroleumPrices
[8] Pashardes P., Pashourtidou N. and Zachariadis T., Estimating welfare aspects of changes in energy prices from preference heterogeneity. Energy Economics 42 (2014), 58–66.
[9] See Pashardes et al. (Energy Economics 42 (2014)), end of page 63.
[10] European Environment Agency (2018), Assessing the risks to health from air pollution. https://www.eea.europa.eu/themes/air/health-impacts-of-air-pollution/assessing-the-risks-to-health
[11] European Environment Agency (2022), Air quality in Europe 2022. EEA Report No. 05/2022, Copenhagen. doi: 10.2800/488115.
[12] FEEM (2008), CASES (Cost Assessment for Sustainable Energy systems) – Final Conference Proceedings and External Costs Database. 2008.
[13] Ricardo-AEA (2014), Update of the Handbook on External Costs of Transport. Report for the European Commission’s Directorate General for Mobility and Transport.
[14] Sotiriou C. and Zachariadis T., Optimal Timing of Greenhouse Gas Emissions Abatement in Europe. Energies 12 (2019), 1872; doi:10.3390/en12101872.
[15] Όπως αναφέρθηκε, το περιβαλλοντικό κόστος αυξάνεται με τα χρόνια. Για το έτος 2030, βάσει των τιμών της βιβλιογραφίας που αναφέρεται στο παρόν κείμενο, το οριακό κόστος βλάβης ανά τόνο NOx, PM και SO2 εκτιμήθηκε σε 11.438, 177.800 και 21.745 Ευρώ’2022 αντίστοιχα.
Τέλος