4.2. Διάσταση απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές

4.2.1. Εκπομπές και απορροφήσεις ΑτΘ ΤΠ

Υφιστάμενη Κατάσταση

Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση απογραφής ΑτΘ που υποβλήθηκε στη γραμματεία της UNFCCC τον Μάιο 2023[1], οι συνολικές εκπομπές αερίων θερμοκηπίου το 2021 ήταν 8675 Gg CO2 eq. (χωρίς LULUCF, με έμμεσες εκπομπές), γεγονός που δείχνει μείωση 6,1% μεταξύ 2005 και 2021. Σε σύγκριση με το 1990, οι συνολικές εκπομπές αυξήθηκαν κατά 55,6% (Σχήμα 4.1).

Η υψηλή εξάρτηση του ενεργειακού τομέα στα ορυκτά καύσιμα, τις μεταφορές με ιδιωτικά αυτοκίνητα και τη διαχείριση των στερεών αποβλήτων από την υγειονομική ταφή είναι εμφανής στις τάσεις και συνδέεται με τις υψηλές τιμές του δείκτη έντασης των αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με άλλα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η μερική μείωση και σταθεροποίηση των εκπομπών τα τελευταία χρόνια οφείλεται κυρίως στην αυξημένη διείσδυση ΑΠΕ στην τελική κατανάλωση, στα μέτρα βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης και στην πανδημία. Οι εκπομπές από τον γεωργικό τομέα αυξάνονται σημαντικά λόγω αύξησης του πληθυσμού ζώων, και κυρίως των αγελάδων.

Η συμβολή του ενεργειακού τομέα στις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου είναι η υψηλότερη σε σύγκριση με τις εκπομπές που παράγονται από άλλους τομείς της οικονομίας. Ειδικότερα, η καύση ορυκτών καυσίμων για την παραγωγή και τη θερμότητα της ηλεκτρικής ενέργειας αποτελεί τον σημαντικότερο παράγοντα που συμβάλλει στην ανάπτυξη της υφιστάμενης κατάστασης.

Σχήμα 4.1. Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου ανά τομέα για την περίοδο 1990-2021

Το Σχήμα 4.2 δείχνει τις εκπομπές από την ανάπτυξη σε σχέση με το 2005 στις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και στις τομεακές τάσεις. Η μείωση των εκπομπών στον τομέα της ενέργειας ήταν σημαντική (μείωση 18% για το 2021 σε σχέση με το 2005 [μετά από αύξηση 10% που παρατηρήθηκε το 2008]). Οι εκπομπές από τις μεταφορές μειώθηκαν μόλις 3%, ενώ στους υπόλοιπους τομείς παρατηρήθηκε αύξηση: βιομηχανικές διαδικασίες κατά 27% κυρίως λόγω της χρήσης των φθοριούχων αερίων, απόβλητα κατά 19% λόγω της αύξησης παραγωγής στερεών απορριμμάτων και γεωργία κατά 6% λόγω αύξηση στον πληθυσμό των ζώων. Για τον τομέα χρήσεις γης, αλλαγή στις χρήσεις γης και δασοκομία (LULUCF), σημειώνεται αύξηση στις απορροφήσεις με σημαντικές μειώσεις στα έτη κατά τα οποία παρατηρούνται μεγάλες πυρκαγιές (περιοχή Σαϊτά 2007, κοιλάδα Σολέας 2016, ορεινή Λάρνακα 2021).

Σχήμα 4.2. Μεταβολή στις τομεακές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με το 2005

i. Τάσεις στις τρέχουσες εκπομπές και απορροφήσεις ΑτΘ στο ΣΕΔΕ της ΕΕ, στους τομείς επιμερισμού των προσπαθειών και LULUCF και στους διάφορους ενεργειακούς τομείς

Εκπομπές ΣΕΔΕ

Το ΣΕΔΕ στην Κύπρο περιλαμβάνει 3 εγκαταστάσεις παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, 1 εγκατάσταση παραγωγής τσιμέντου και 6 εγκαταστάσεις παραγωγής κεραμικών. Οι εγκαταστάσεις αυτές συνέβαλαν κατά 51% στις συνολικές εθνικές εκπομπές το 2021. Όπως φαίνεται και στη γραφική η οποία ακολουθεί, οι εκπομπές από τους τομείς που εμπίπτουν στο ΣΕΔΕ σταθεροποιήθηκαν από το 2014 γύρω στις 4,5 εκ τόνους CO2 eq. με ελαφρά πτωτική τάση από το 2017.

Σχήμα 4.3. Συμβολή των εκπομπών εντός ΣΕΔΕ και εκτός ΣΕΔΕ στο σύνολο (εξαιρουμένων των εκπομπών LULUCF)

Το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών του ΣΕΔΕ στην Κύπρο προέρχεται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, ακολουθούμενη από την παραγωγή τσιμέντου και κεραμικών (71%, 28% και 1% αντίστοιχα το 2021) (Σχήμα 4.4). Αξίζει να σημειωθεί η αυξητική τάση στη χρήση βιομάζας στην παραγωγή θερμικής ενέργειας από τη τσιμεντοβιομηχανία, η οποία την τελευταία δεκαετία παρουσιάζει σημαντική αύξηση (Σχήμα 4.5).

Σχήμα 4.4. Συμβολή των τομέων του ΣΕΔΕ στις εκπομπές ΣΕΔΕ

Σχήμα 4.5. Εκπομπές από τη βιομάζα στη τσιμεντοβιομηχανία (ΣΕΔΕ)

Εκπομπές εκτός ΣΕΔΕ

Σύμφωνα με την τελευταία απογραφή ΑτΘ, το μεγαλύτερο μέρος των εκπομπών εκτός ΣΕΔΕ εξακολουθεί να προέρχεται από οδικές μεταφορές με 47%, ακολουθούμενο από τη διαχείριση στερεών απορριμμάτων (14%) και παραγωγή ενέργειας για οικιακή, τριτογενή και γεωργική χρήση (11%). Ακολουθούν η χρήση φθοριούχων αερίων (9%) και εντερική μείωση (8%), ενώ μικρότερη συνεισφορά έχουν οι τομείς ενέργεια για βιομηχανία εκτός ΣΕΔΕ (4%), κτηνοτροφικά απόβλητα (3%), βιομηχανικές διεργασίες εκτός ΣΕΔΕ (1%) και γεωργικά εδάφη (1%).

Σχήμα 4.6. Συμβολή των τομέων εκτός ΣΕΔΕ στις εκπομπές (εξαιρουμένων των εκπομπών LULUCF)

Παρότι η πλήρης υλοποίηση του Εθνικού Σχεδίου αναμένετο να επιφέρει επίτευξη των εθνικών στόχων, εντούτοις, διαφάνηκε στη βάση της πρόσφατης απογραφής εκπομπών να υπάρχει σημαντική απόκλιση. Συγκεκριμένα, για το έτος 2021, διαπιστώθηκε ότι οι πραγματικές εκπομπές υπερβαίνουν κατά 202 Gg τη σχετική κατανομή για το 2021 (4275 Gg CO₂ eq. ενώ ο στόχος είναι 4073 Gg CO₂ eq.). Η πιο πάνω υπέρβαση από προκαταρτική ανάλυση, διαφαίνεται ότι οφείλεται στα ακόλουθα:

• Μεταφορές: υπάρχει αυξημένη κατανάλωση ενέργειας σε σχέση με την αναμενόμενη.
• Διαχείριση στερεών απορριμμάτων: θεωρήθηκε στις προβλέψεις ότι θα πηγαίνουν πολύ μικρότερες ποσότητες αποβλήτων στους ΧΥΤΥ λόγω εφαρμογής των μέτρων για διαλογή στην πηγή. Επίσης θεωρήθηκε ότι από το 2020 θα υπάρχει συλλογή του βιοαερίου από τις παλαιές χωματερές, μέτρα που μέχρι σήμερα δεν εφαρμόστηκε.
• Χρήση ψυκτικών αερίων: οι εκπομπές από τα ψυκτικά αέρια υπολογίστηκαν θεωρώντας σταθερή την (α) κατά κεφαλή εκπομπή αερίων του 2017 (0.28 Gg CO2 eq./άτομο) η οποία βάσει των απογραφών αυξήθηκε σημαντικά (0.42 Gg CO2 eq./άτομο), (β) ο πληθυσμός αυξήθηκε περισσότερο από ότι αναμένετο (πρόβλεψη για 881 χιλιάδες, 905 χιλιάδες στις απογραφές), (γ) θεωρήθηκε ανάκτηση ψυκτικών αερίων της τάξης του 5,5% μέσα από την εφαρμογή του σχεδίου χορηγιών για μείωση των εκπομπών, Σχέδιο το οποίο ακόμα δεν εφαρμόστηκε.
• Εντερική ζύμωση και διαχείριση κτηνοτροφικών αποβλήτων: o πληθυσμός των αγελάδων αυξήθηκε πολύ περισσότερο από ότι αναμένετο (88 χιλιάδες αντί 72 χιλιάδες). Το ίδιο ισχύει και για τις κατσίκες αλλά σε μικρότερο βαθμό (264 χιλιάδες αντί 257 χιλιάδες).

Η εν λόγω απόκλιση από τους στόχους εκτιμάται να συνεχίσει και για τα επόμενα χρόνια. Το γεγονός αυτό καταδεικνύει, μεταξύ άλλων, την αναγκαιότητα άμεσης υλοποίησης όλων των πολιτικών και μέτρων του Εθνικού Σχεδίου, ώστε η Δημοκρατία να ανταποκριθεί επιτυχώς στις θεσμικές υποχρεώσεις της, χωρίς οποιοδήποτε κόστος συμμόρφωσης.

Χρήσεις γης, αλλαγές στις χρήσεις γης, δασοκομία (LULUCF)

Για τον τομέα χρήσεις γης, αλλαγή στις χρήσεις γης και δασοκομία (LULUCF), διαπιστώνεται αυξητική τάση στις απορροφήσεις με σημαντικές μειώσεις των απορροφήσεων στα έτη κατά τα οποία παρατηρούνται μεγάλες πυρκαγιές (Λεύκαρα 2001, περιοχή Σαϊτά 2007, κοιλάδα Σολέας 2016, ορεινή Λάρνακα 2021).

Σχήμα 4.7. Συνολικές εκπομπές του τομέα LULUCF

Σχήμα 4.8. Συμβολή των δραστηριοτήτων που συνδέονται με το LULUCF στις συνολικές εκπομπές του τομέα LULUCF

ii. Προβλέψεις σχετικά με τις τομεακές εξελίξεις όσον αφορά τις υφιστάμενες εθνικές και ενωσιακές πολιτικές και μέτρα τουλάχιστον έως το 2040 (συμπεριλαμβανομένου του έτους 2030)

Με βάση τις ισχύουσες πολιτικές και τα ισχύοντα μέτρα, εκτιμάται ότι οι εθνικές εκπομπές ΑτΘ εκτός του ΣΕΔΕ θα μειωθούν σε 3794 Gg CO₂ eq. το 2030, όπως φαίνεται στο Σχήμα 4.9, που αντιστοιχεί σε μείωση κατά 11% σε σύγκριση με το 2005.

Όσον αφορά τους τομείς του ΣΕΔΕ, οι εκπομπές αναμένεται να μειωθούν σε 2985 Gg CO₂ eq. το 2030, το οποίο αντιστοιχεί σε μείωση 41% σε σύγκριση με τις εκπομπές του 2005, λόγω της εισαγωγής και χρήσης του φυσικού αερίου στην ηλεκτροπαραγωγή.

Σχήμα 4.9. Προβλεπόμενες εκπομπές αερίων θερμοκηπίου με τις υφιστάμενες πολιτικές και μέτρα

Το Σχήμα 4.10 δείχνει τις αναμενόμενες εκπομπές έως το 2040 σε σχέση με το 2005 όσον αφορά τις συνολικές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου, καθώς και τις τομεακές τάσεις. Στο μέλλον, αναμένεται σημαντική μείωση των εκπομπών από τον ενεργειακός τομέας, λόγω της εφαρμογής των νέων υποχρεώσεων της ΕΕ και την εισαγωγή φυσικού αερίου (39% έως το 2030 σε σύγκριση με το 2005). Ο τομέα των αποβλήτων, παρουσιάζει επίσης αξιοσημείωτη μείωση κατά 28% έως το 2030 σε σύγκριση με το 2005, λόγω της εφαρμογής των νέων υποχρεώσεων της ΕΕ για τα απόβλητα και την κυκλική οικονομία. Οι τομείς των γεωργικών και βιομηχανικών διεργασιών αναμένεται να σταθεροποιήσουν τις εκπομπές τους λόγω των περιορισμών που έχουν αυτοί οι τομείς στη μείωση των εκπομπών, ενώ ο τομέας LULUCF αναμένεται να αυξήσει σημαντικά τις απορροφήσεις του μετά το 2030, λόγω της εφαρμογή πολιτικών και μέτρων κατά την περίοδο 2021-2030.

Σχήμα 4.10. Μεταβολή στις τομεακές εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σε σύγκριση με το 2005 (2005=0)

Προβλέψεις

Με την πλήρη εφαρμογή του ΣΥΜ μπορούν να επιτευχθούν το 2030 μειώσεις 10% στις εκπομπές ΑτΘ εκτός ΣΕΔΕ (βλ. Πίνακα 4.2 και Σχήμα 4.11).

Πίνακας 4.2. Αναμενόμενες εκπομπές ΑτΘ εκτός ΣΕΔΕ από 2021 μέχρι 2030 για ΣΥΜ

Σχήμα 4.11. Προβλεπόμενη εξέλιξη των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου των τομέων εκτός ΣΕΔΕ σύμφωνα με το ΣΥΜ

Σύμφωνα με τις προβλέψεις για τις εκπομπές ΑτΘ, φαίνεται ότι κατά την περίοδο 2021-2030 η Κύπρος θα έχει σε ορισμένες χρονιές μικρό πλεόνασμα και σε ορισμένες χρονιές μικρό έλλειμμα σε σχέση με τα ετήσια δικαιώματα που αναμένεται να κατανεμηθούν. Ο Πίνακας 4.3 παρουσιάζει τα σχετικά ετήσια και συνολικά ελλείμματα/πλεονάσματα.

Πίνακας 4.3. Προβλέψεις ΣΥΜ ΑτΘ συγκριτικά με την αναμενόμενη κατανομή

4.2.2. Ενέργεια από ανανεώσιμες πηγές

i. Τρέχον μερίδιο ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στη συνολική ακαθάριστη κατανάλωση τελικής ενέργειας και σε διάφορους τομείς (θέρμανση και ψύξη, ηλεκτρική ενέργεια και μεταφορές), καθώς επίσης ανά τεχνολογία σε καθέναν από τους εν λόγω τομείς

Το 2021 το μερίδιο ενέργειας από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ) στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας της Κυπριακής Δημοκρατίας ανήλθε στο 18,42%. Επιπρόσθετα, το μερίδιο ΑΠΕ το 2021 στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής ανήλθε στο 14,84%, στον τομέα της θέρμανσης-ψύξης στο 41,34% και στις μεταφορές στο 7,19%. Περισσότερες πληροφορίες αναφορικά με την υφιστάμενη κατάσταση στο τομέα των ΑΠΕ παρατίθενται στην παράγραφο 2.1.2 (i).

Στο Σχήμα 4.12 παρουσιάζεται η συνεισφορά κάθε τεχνολογίας ανανεώσιμης πηγής ενέργειας στο συνολικό ποσοστό χρήσης ΑΠΕ στην Κυπριακή Δημοκρατία το 2021. Διαφαίνεται η κυριαρχία της ηλιακής ενέργειας, που αντιστοιχεί στο 36.92% του συνολικού ποσοστού χρήσης ΑΠΕ και η οποία οφείλεται στην ευρεία χρήση ηλιακών θερμικών και φωτοβολταϊκών συστημάτων. Επίσης σημαντική είναι και η συνεισφορά από τις αντλίες θερμότητας για σκοπούς θέρμανσης αλλά και ψύξης καθώς και η χρήση βιομάζας για σκοπούς θέρμανσης.

Σχήμα 4.12. Συνεισφορά ανά τεχνολογία ΑΠΕ στο συνολικό ποσοστό χρήσης ΑΠΕ στην Κυπριακή Δημοκρατία το 2021.

ii. Ενδεικτικές προβλέψεις σχετικά με τις εξελίξεις όσον αφορά τις υφιστάμενες πολιτικές για το έτος 2030 (με προοπτική για το έτος 2040)

Στο Σχήμα 4.13 παρουσιάζεται η ενδεικτική πορεία του ποσοστού ΑΠΕ στην συνολική κατανάλωση ενέργειας στο σενάριο με υφιστάμενα μέτρα (ΣΥΜ) και στο Σχήμα 4.14 η ενδεικτική πορεία του ποσοστού ΑΠΕ στους τομείς της θέρμανσης-ψύξη, του ηλεκτρισμού και των μεταφορών μέχρι το 2040.

Σχήμα 4.13. Ενδεικτική πορεία ΑΠΕ μέχρι το 2040 στο ΣΥΜ.

Σχήμα 4.14. Ενδεικτική πορεία αύξησης ποσοστού ΑΠΕ στους τομείς της θέρμανσης-ψύξης του ηλεκτρισμού και των μεταφορών στο ΣΥΜ μέχρι το 2040

Στα πιο πάνω σενάρια δεν έχει γίνει δυναμική ανάλυση του δικτύου ώστε να εξεταστούν τα διάφορα τεχνικά θέματα που προκύπτουν με την αύξηση της ηλεκτροπαραγωγής από ΑΠΕ σε σχέση με την ευστάθεια του Δικτύου. Οι παραδοχές επίσης δεν έχουν συμφωνηθεί με όλους τους αρμόδιους φορείς.

[1] https://unfccc.int/documents/627714

Τέλος