2.1. Διάσταση απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές
Υφιστάμενη Κατάσταση
Ο σημαντικότερος τομέας εκπομπής αερίων του θερμοκηπίου στην Κύπρο, είναι ο τομέας της παραγωγής ηλεκτρισμού και ακολουθεί ο τομέας των μεταφορών. Σημαντικές είναι επίσης οι εκπομπές από την παραγωγή τσιμέντου (βλ. Σχήμα 2.1). Η παραγωγή ηλεκτρισμού και η παραγωγή τσιμέντου ωστόσο, περιλαμβάνονται στο Σύστημα Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπής Αερίων του Θερμοκηπίου και ως εκ τούτου, τυχόν μέτρα που λαμβάνονται προς μείωση των εκπομπών τους δεν προσμετρούν στον εθνικό στόχο για την επίτευξη της επιδίωξης που έχει τεθεί βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842.
Σχήμα 2.1. Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Κύπρο 2021
(Πηγή: Τμήμα Περιβάλλοντος, Ετήσια έκθεση απογραφής εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου 2023 προς την γραμματεία της Σύμβασης Πλαίσιο των ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική αλλαγή, Μάιος 2023)
Ο τομέας με τη μεγαλύτερη συνεισφορά στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που εμπίπτουν στον εθνικό στόχο για την επίτευξη της επιδίωξης που έχει τεθεί βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842 είναι οι μεταφορές (47%), και συγκεκριμένα οι οδικές μεταφορές (βλ. Σχήμα 2.2). Ακολουθούν τα στερεά απόβλητα (14%) και η ενέργεια για οικιακή χρήση, υπηρεσίες και γεωργίας (11%). Σημαντική είναι επίσης η συνεισφορά των φθοριούχων αερίων (9%) και της εντερικής ζύμωσης (8%).
Ως εκ τούτου, οι τομείς στους οποίους εστιάζεται ο εθνικός σχεδιασμός σε τομείς πέραν της ενέργειας είναι τα απόβλητα, και τα φθοριούχα αέρια του θερμοκηπίου. Σημαντικός κρίνεται επίσης ο τομέας «χρήσεις γης, αλλαγές στις χρήσεις γης και δασοκομία» (LULUCF). Ωστόσο, οι πολιτικές και στόχοι για τον συγκεκριμένο τομέα θα παρουσιαστούν στην τελική αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου που θα υποβληθεί το 2024.
Σχήμα 2.2. Εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου στην Κύπρο για το 2021 που προσμετρούν στον εθνικό στόχο για την επίτευξη της επιδίωξης που έχει τεθεί βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842
(Πηγή: Τμήμα Περιβάλλοντος, Ετήσια έκθεση απογραφής εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου 2023 προς την γραμματεία της Σύμβασης Πλαίσιο των ηνωμένων Εθνών για την Κλιματική αλλαγή, Μάιος 2023)
Ανάλυση Σεναρίων
Από τα Σενάρια που εξεταστήκαν η μείωση των εκπομπών που επιτυγχάνεται το 2030 σε σχέση με το 2005 είναι 23% στο ΣΠΜ σε σχέση με 10% στο ΣΥΜ για τις εκπομπές που προσμετρούν στον εθνικό στόχο για την επίτευξη της επιδίωξης που έχει τεθεί βάσει του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842. Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με το υφιστάμενο ΕΣΕΚ η μείωση εκπομπών μπορεί να επιτευχθεί το 2030 είναι 21% σε σχέση με το 2005. Στο Σχήμα 2.3 πιο κάτω παρουσιάζεται η εξέλιξη της μείωσης των εκπομπών μέσα από την υλοποίηση πολιτικών και μέτρων μέχρι το 2030 στα ΣΥΜ και ΣΠΜ, σε σχέση με το σενάριο αναμενόμενης εξέλιξης. Στο Σχήμα 2.4 παρουσιάζεται η εξέλιξη της απορρόφησης των εκπομπών από τον τομέα LULUCF.
| -6,4%
-9,7% -23,1% |
Σχήμα 2.3. Εξέλιξη της μείωσης των εκπομπών μέσα από την υλοποίηση πολιτικών και μέτρων μέχρι το 2030 στα ΣΥΜ και ΣΠΜ, σε σχέση με το σενάριο αναμενόμενης εξέλιξης
Σχήμα 2.4. Εξέλιξη της απορρόφησης των εκπομπών από τον τομέα LULUCF
i. Τα στοιχεία που παρατίθενται στο άρθρο 4 στοιχείο α) σημείο 1)
Κανονισμός (ΕΕ) 2018/842
Η δεσμευτική εθνική επιδίωξη της Κύπρου για τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου σύμφωνα με την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842 είναι -32% μέχρι το 2030 σε σχέση με το 2005[1], και αφορά του τομείς της ενέργειας, βιομηχανικές διεργασίες και χρήση προϊόντων, γεωργία και απόβλητα, όπως προσδιορίζονται σύμφωνα με τον Κανονισμό (ΕΕ) αριθ. 2018/1999, εξαιρουμένων των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από τις δραστηριότητες που απαριθμούνται στο Παράρτημα I της Οδηγίας 2003/87/ΕΚ.
Κανονισμός (ΕΕ) 2018/841
Οι δεσμεύσεις της Κύπρου σχετικά με τον τομέα της χρήσης γης, της αλλαγής χρήσης γης και της δασοπονίας (land use, land use change and forestry – «LULUCF»), οι οποίες συμβάλλουν στην επίτευξη των στόχων της συμφωνίας του Παρισιού και του στόχου της Ένωσης για μείωση των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου για την περίοδο από το 2021 έως το 2030, όπως αυτές ορίζονται στον Κανονισμός (ΕΕ) 2018/841, είναι -352 kt ισ. CO2 το 2030 καθαρές απορροφήσεις αερίων θερμοκηπίου.
Στρατηγική για το Μεθάνιο
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε το 2021 μια στρατηγική της ΕΕ για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου. Αυτή η στρατηγική καθορίζει μέτρα για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου στην Ευρώπη και διεθνώς. Παρουσιάζει νομοθετικές και μη νομοθετικές δράσεις στους τομείς της ενέργειας, της γεωργίας και των αποβλήτων, οι οποίοι αντιπροσωπεύουν περίπου το 95% των εκπομπών μεθανίου που σχετίζονται με την ανθρώπινη δραστηριότητα παγκοσμίως.
Για τη μείωση των εκπομπών μεθανίου στον ενεργειακό τομέα, έχει προταθεί υποχρέωση βελτίωσης της ανίχνευσης και επιδιόρθωσης διαρροών στην υποδομή αερίου και θα εξεταστεί η νομοθεσία για την απαγόρευση των συνηθισμένων πρακτικών καύσης και εξαερισμού. Η πρόταση του Κανονισμού είναι υπό συζήτηση.
Στο παρόν στάδιο, γίνεται προσπάθεια για τη βελτίωση της υποβολής εκθέσεων για τις εκπομπές από τη γεωργία μέσω της καλύτερης συλλογής δεδομένων και την προώθηση ευκαιριών μείωσης των εκπομπών με την υποστήριξη της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής. Η κύρια εστίαση είναι στην ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών για καινοτόμες τεχνολογίες μείωσης του μεθανίου, τη διατροφή των ζώων και τη διαχείριση της αναπαραγωγής. Προωθείται επίσης η στοχευμένη έρευνα για την τεχνολογία, οι λύσεις που βασίζονται στη φύση και οι διατροφικές αλλαγές. Εξετάζεται επίσης, η χρήση οργανικών ανθρώπινων και γεωργικών αποβλήτων και ρευμάτων υπολειμμάτων για την παραγωγή βιοαερίου, βιο-υλικών και βιοχημικών ουσιών.
Στον τομέα των αποβλήτων, εξετάζεται η βελτίωση της διαχείρισης του αερίου υγειονομικής ταφής από παλαιούς και νέους χώρους, αξιοποιώντας τις δυνατότητές του για χρήση ενέργειας με ταυτόχρονη μείωση των εκπομπών. Η ελαχιστοποίηση της διάθεσης βιοαποδομήσιμων αποβλήτων σε χώρους υγειονομικής ταφής είναι ζωτικής σημασίας για να αποφευχθεί ο σχηματισμός μεθανίου και αυτό έχει ληφθεί υπόψη στους εθνικούς σχεδιασμούς.
ii. Κατά περίπτωση, άλλοι εθνικοί στόχοι και επιδιώξεις που συνάδουν με τη συμφωνία του Παρισιού και τις υφιστάμενες μακροπρόθεσμες στρατηγικές. Κατά περίπτωση για τη συνεισφορά στη συνολική δέσμευση της Ένωσης για μείωση των εκπομπών ΑτΘ, άλλοι στόχοι και επιδιώξεις, συμπεριλαμβανομένων των τομεακών επιδιώξεων και των σκοπών προσαρμογής, εάν υπάρχουν
Κυκλική οικονομία
Στα πλαίσια του πακέτου της κυκλικής οικονομίας, το 2018 τέθηκαν σε ισχύ οι τροποποιήσεις των Ευρωπαϊκών Οδηγιών για τα απόβλητα, συμπεριλαμβανομένων των οδηγιών για τα απόβλητα, τις συσκευασίες και τα απορρίμματα συσκευασίας και τις οδηγίες για την υγειονομική ταφή, θέτοντας φιλόδοξους μακροπρόθεσμους στόχους και αυξημένες υποχρεώσεις για μείωση της δημιουργίας αποβλήτων, αύξηση της διαλογή στην πηγή, αύξηση της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης των αποβλήτων και σημαντική μείωση των αποβλήτων που προορίζονται για υγειονομική ταφή. Συγκεκριμένα, μέχρι το 2025 θα πρέπει να υπάρχει χωριστή συλλογή των οργανικών αποβλήτων, ενώ η χωριστή συλλογή των ανακυκλώσιμων ρευμάτων θα πρέπει να αυξηθεί σημαντικά αφού η προετοιμασία για ανακύκλωση και επαναχρησιμοποίηση των δημοτικών αποβλήτων θα πρέπει να ανέλθει σε 55% μέχρι το 2025, 60% μέχρι το 2030 και 65% μέχρι το 2035. Στόχος είναι όπως, μέχρι το 2035, οι συνολικές ποσότητες αστικών αποβλήτων που καταλήγουν σε χώρους υγειονομικής ταφής να μειωθούν στο 10% των συνολικών ποσοτήτων που παράγονται.
Πίνακας 2.1. Στόχοι Διαχείρισης Αποβλήτων
| Οδηγία 2018/851/ΕΕ για την τροποποίηση της οδηγίας για τα απόβλητα | 2025 | 2030 | 2035 | ||
| Προετοιμασία για επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση των αστικών αποβλήτων | 55% | 60% | 65% | ||
| Βιοαποδομίσιμα απόβλητα
Έως τις 31/12/2023 τα βιοαποδομήσιμα απόβλητα είτε διαχωρίζονται και ανακυκλώνονται στην πηγή είτε συλλέγονται χωριστά και δεν αναμειγνύονται με άλλα είδη αποβλήτων |
|||||
| Επικίνδυνα απόβλητα
Έως την 1η Ιανουαρίου 2025, καθιερώνεται χωριστή συλλογή για τα επικίνδυνα κλάσματα των αποβλήτων που παράγονται από τα νοικοκυριά |
|||||
| Οδηγία 2018/850/ΕΕ για την τροποποίηση της οδηγίας για την υγειονομική ταφή | |||||
| Έως το 2035 η ποσότητα των αστικών απορριμμάτων που απορρίπτονται μειώνεται στο 10 % ή λιγότερο της συνολικής ποσότητας των παραγόμενων αστικών απορριμμάτων (κατά βάρος) | |||||
| Οδηγία 2018/852/ΕΕ για την τροποποίηση της οδηγίας για τις συσκευασίες | 2025 | 2030 | |||
| Ανακύκλωση απορριμμάτων συσκευασίας | 65% | 70% | |||
| · Πλαστικό | 50% | 55% | |||
| · Ξύλο | 25% | 30% | |||
| · Σιδηρούχα μέταλλα | 70% | 80% | |||
| · Αλουμίνιο | 50% | 60% | |||
| · Γυάλινο | 70% | 75% | |||
| · Χαρτί και χαρτόνι | 75% | 85% | |||
Ως απάντηση στις αυξημένες υποχρεώσεις που απορρέουν από το πακέτο της κυκλικής οικονομίας και προς την επίτευξη των στόχων που έχουν τεθεί, τον Ιούλιο του 2022 υιοθετήθηκε από το Υπουργικό Συμβούλιο το νέο Σχέδιο Διαχείρισης Δημοτικών Αποβλήτων (ΣΔΔΑ) 2022 – 2028, το οποίο περιλαμβάνει συνολικά 65 μέτρα που στοχεύουν στην αύξηση της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης, ενίσχυση της χωριστής συλλογής και αναβάθμιση των υποδομών διαχείρισης των οργανικών και των μεικτών αποβλήτων. Συγκεκριμένα, το ΣΔΔΑ περιλαμβάνει μέτρα στους ακόλουθους τομείς:
(α) Μείωση της δημιουργίας αποβλήτων
(β) Αύξηση της επαναχρησιμοποίησης, της προετοιμασίας για επαναχρησιμοποίηση και της ανακύκλωσης
(γ) Ενίσχυση της χωριστής συλλογής των δημοτικών αποβλήτων
(δ) Ενίσχυση συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού
(ε) Αναβάθμιση και ενίσχυση των υποδομών διαχείρισης των ανακυκλώσιμων αποβλήτων, των οργανικών αποβλήτων από τη χωριστή συλλογή και των μεικτών αποβλήτων:
- Υποδομές για τη διαχείριση των οργανικών αποβλήτων στις ΟΕΔΑ Κόσιης και Πεντακώμου
- Υποδομές για τη διαχείρισης των μεικτών αποβλήτων στις ΟΕΔΑ Κόσιης και Πεντακώμου
- Υποδομές για την ανάκτηση ενέργειας από τα απόβλητα
(στ) Νομοθετικά μέτρα (επέκταση διευρυμένης ευθύνης παραγωγού, χωριστή συλλογή, αποχαρακτηρισμός αποβλήτων, κ.α.)
(ζ) Χρηματοοικονομικά μέτρα και εργαλεία (φόρος υγειονομικής ταφής, εγγυοδοτικά συστήματα, συστήματα πληρώνω όσο πετώ, κ.α.)
(η) Βελτίωση της διαχείρισης των δεδομένων για τα απόβλητα
(θ) Ενίσχυση επιθεωρήσεων και επιβολής
(ι) Ενίσχυση διοικητικής ικανότητας εμπλεκομένων (ενδιάμεσος φορέας μεταξύ κεντρικής και τοπικής κυβέρνησης, κ.α.)
(ια) Ενημέρωση και ευαισθητοποίηση
Κάτω από το Σχεδίου Διαχείρισης Στερεών Αποβλήτων (ΣΔΔΑ) 2022-2028 και με στόχο την ενίσχυση της χωριστής συλλογής, της επαναχρησιμοποίησης και ανακύκλωσης, υλοποιείται σειρά έργων, εκτιμώμενου προϋπολογισμού 82 εκατομμυρίων ευρώ, με συγχρηματοδότηση από το Πρόγραμμα LIFE, το Ταμείο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, τα Διαρθρωτικά Ταμεία και τον μηχανισμό ΕΟΧ / Νορβηγίας:
- LIFE IP CYzero WASTE (€14.8 εκ.) για διαλογή στην πηγή και χωριστή συλλογή στερεών δημοτικών αποβλήτων με δράσεις σε Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης.
- Προμήθεια 50 κοινοτικών & 2.000 οικιακών κομποστοποιητών – €7.0εκ. από Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (ΣΑΑ)
- Εγκατάσταση 2 κέντρων επαναχρησιμοποίησης στην Λευκωσία και στην Λεμεσό και καταστήματα πώλησης ειδών επαναχρησιμοποίησης – €4.0εκ. από ΣΑΑ
- Προμήθεια, εγκατάσταση, συντήρηση 50 πράσινων περιπτέρων – €3.3εκ. από ΣΑΑ
- Μελέτη για τη σύσταση Συντονιστικού Φορέα μεταξύ της Κεντρικής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης για τη Διαχείριση Αποβλήτων – €950.000 από ΘΑλΕΙΑ (Ταμεία της Πολιτικής Συνοχής της ΕΕ)
- Πρόγραμμα μείωσης στερεών δημοτικών αποβλήτων παραλιακών ξενοδοχειακών μονάδων και συναφών χώρων στην Λεμεσό-Πάφο – €8.8 εκ. από ΘΑλΕΙΑ
- Εφαρμογή συστήματος διαλογής στην πηγή στην ορεινή Κύπρο – €1.5 εκ. από ΘΑλΕΙΑ
- Ολοκληρωμένο πληροφοριακό σύστημα παρακολούθησης – €1.41 εκ. από ΘΑλΕΙΑ
- Χωριστή συλλογή και διαχείριση οικιακών επικινδύνων αποβλήτων από κινητές μονάδες – €0.5 εκ. από ΕΟΧ / Μηχανισμός Νορβηγίας
- Σχέδιο αξιοποίησης αποβλήτων από χωριστή συλλογή – €15 εκ. από ΘΑλΕΙΑ
Προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή
Η Εθνική Στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή υιοθετήθηκε από την Κυπριακή Κυβέρνηση το 2017 με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου (αρ. απόφασης 82.555). Για την εφαρμογή της στρατηγικής, καταρτίστηκε σχετικό σχέδιο δράσης, η εφαρμογή του οποίου συνεπάγεται την εφαρμογή μέτρων τα οποία θα προωθήσουν τα αρμόδια υπουργεία/αρχές στο πλαίσιο των προϋπολογισμών τους. Οι επιλεγμένοι σημαντικοί τομείς στους οποίους η κλιματική αλλαγή είναι σημαντική για την Κύπρο είναι οι ακόλουθοι: υδάτινοι πόροι, γεωργία, παράκτιες ζώνες, τουρισμός, βιοποικιλότητα, ενέργεια, αλιεία και υδατοκαλλιέργεια, εδάφη, δάση, δημόσια υγεία και υποδομές. Το εθνικό σχέδιο αξιολογείται και αναθεωρείται ετησίως, κατά την ετοιμασία έκθεσης για την εφαρμογή των μέτρων προς το Υπουργικό Συμβούλιο.
Λαμβάνοντας υπόψη τη νέα στρατηγική για την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή της ΕΕ, καθώς επίσης, τα νέα επιστημονικά δεδομένα που προκύψαν από την επιστημονική εργασία που έγινε στα πλαίσια της πρωτοβουλίας της Κύπρου για την κλιματική αλλαγή (2018-2022), η εθνική στρατηγική της Κύπρου για την κλιματική αλλαγή είναι υπό αναθεώρησή. Για τον σκοπό αυτό έχει ληφθεί τεχνική βοήθεια για ανάθεση της εργασίας σε εξωτερικούς συμβούλους με χρηματοδότηση της ΕΕ. Αναμένεται να υπογραφεί η σύμβαση τον Σεπτέμβριο 2023 με χρονικό ορίζοντα υλοποίησης περί τα τέλη του 2025.
Αέρια Ρύπανση[2]
Η ατμοσφαιρική ρύπανση είναι σήμερα μία από τις μεγαλύτερες περιβαλλοντικές προκλήσεις. Σε επίπεδο ΕΕ, η ατμοσφαιρική ρύπανση εκτιμάται ότι προκαλεί περίπου 367.000 πρόωρους θανάτους για το έτος 2020, ενώ ο αντίστοιχος αριθμός για την Κύπρο εκτιμάται σε 800 πρόωρους θανάτους ετησίως (560 οφείλονται σε PM2.5, 180 λόγω NO2 και 60 λόγω O3)[3].
Οι προσπάθειες για καθαρό αέρα στην Κύπρο έχουν θετικά αποτελέσματα, παρουσιάζοντας πτωτικές τάσεις για τις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων. Σε πολύ μεγάλο βαθμό, αυτά τα θετικά αποτελέσματα προκαλούνται από διεθνείς κανονισμούς (Σύμβαση LRTAP, Πρωτόκολλα EMEP και οδηγίες της ΕΕ). Η Κύπρος συμμορφώνεται σήμερα με όλες τις οριακές τιμές ρύπων της ΕΕ για την ποιότητα του αέρα και τις τιμές NED NERCs, εκτός από τα SOx.
Όσον αφορά την οδηγία για την ποιότητα του αέρα, η μόνη εξαίρεση είναι η μακροπρόθεσμη τιμή-στόχος του O3 για την προστασία της ανθρώπινης υγείας, όπου οι υπερβάσεις υπερβαίνουν τις 25 ετησίως, καθώς και ο AOT 40[4]. Οι σχετικές υπερβάσεις O3 της τιμής-στόχου οφείλονται κυρίως στις κλιματικές συνθήκες που επικρατούν στην Κύπρο, όπου οι υψηλές θερμοκρασίες περιβάλλοντος και η υψηλή ηλιακή ακτινοβολία συμβάλλουν στην παραγωγή O3 καθώς και λόγω της διασυνοριακής ρύπανσης των πρόδρομων ουσιών του O3 από την Ανατολική Μεσόγειο και άλλες γειτονικές χώρες. Επιπλέον, η Κύπρος έχει προβλήματα με τις συγκεντρώσεις PM10 κυρίως λόγω φυσικών πηγών. Ωστόσο, μετά την εξαίρεση των PM10, δεν παρατηρούνται υπερβάσεις. Παρ ’όλα αυτά , θα καταβληθούν πρόσθετες προσπάθειες προκειμένου να ελαχιστοποιηθεί το ανθρωπογενές μέρος των εκπομπών PM10.
Η Κύπρος αναγνωρίζει τη σημασία του καθαρού αέρα για την υγεία και την ευημερία των πολιτών της και του περιβάλλοντός της και έχει επίγνωση των διεθνών υποχρεώσεών της στον τομέα αυτό. Καθώς ο πληθυσμός και η οικονομία αυξάνονται και οι τομείς αναπτύσσονται, υπάρχουν τόσο προκλήσεις όσο και ευκαιρίες που πρέπει να αναγνωριστούν όσον αφορά τη διαχείριση της μελλοντικής ποιότητας του αέρα. Στο πλαίσιο αυτό, η Κύπρος δεσμεύεται πλήρως να αναπτύξει περαιτέρω μέτρα και πρωτοβουλίες για την ενίσχυση και προστασία της ποιότητας του αέρα παράλληλα με ευρύτερες εθνικές προτεραιότητες πολιτικής που σχετίζονται με την ανάπτυξη. Ως σημείο εκκίνησης, τα ανώτατα όρια ΕΑΟΕ υποστηρίζουν αυτή τη γενική εθνική φιλοδοξία, απαιτώντας μειώσεις των απόλυτων επιπέδων εκπομπών σε κάθε τομέα της Κύπρου με την πάροδο του χρόνου. Οι βελτιώσεις αυτές, σε συνδυασμό με πρόσθετα μέτρα και τοπικές πρωτοβουλίες, θα στηρίξουν επίσης τις συνεχιζόμενες επιτυχίες στη διαχείριση των επιπέδων ποιότητας του ατμοσφαιρικού αέρα σύμφωνα με τις Οδηγίες για την ποιότητα του αέρα.
Το κανονιστικό πλαίσιο για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης στην Κύπρο παρουσιάζεται πιο κάτω:
(α) Διεθνείς δεσμεύσεις για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης
Το πολιτικό πλαίσιο για τη διεθνή συνεργασία για τη μείωση της ατμοσφαιρικής ρύπανσης είναι τριπλό: οι οδηγίες για την ποιότητα του αέρα, η οδηγία ΕΑΟΕ και η σύμβαση για τη διασυνοριακή ατμοσφαιρική ρύπανση σε μεγάλη απόσταση (σύμβαση LRTAP). Εν προκειμένω, καθορίζονται ειδικοί στόχοι για τις συγκεντρώσεις επιβλαβών ουσιών στην ατμόσφαιρα και την εκπομπή ατμοσφαιρικών ρύπων, αντίστοιχα. Αυτός ο γενικός κανονισμός υποστηρίζεται από εθνική και διεθνή νομοθεσία που ασχολείται με τον μετριασμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ανά πηγή. Αυτό μπορεί να είναι, για παράδειγμα, ο καθορισμός μέγιστων οριακών τιμών εκπομπής ορισμένων ουσιών από συγκεκριμένους τύπους επιχειρήσεων ή εγκαταστάσεων.
Οδηγία σχετικά με τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών (ΕΑΟΕ)
Όπως προαναφέρθηκε, η Κύπρος δεσμεύεται μέσω της οδηγίας ΕΑΟΕ να μειώσει τις εκπομπές ατμοσφαιρικών ρύπων NOx, SOx, NH3, VOC εκτός από το μεθάνιο και των PM2.5. Η δέσμευση αυτή ορίζεται ως στόχος μείωσης των εκπομπών σε σύγκριση με τις εκπομπές του έτους αναφοράς (2005). Οι δεσμεύσεις της Κύπρου εμφανίζονται στον Πίνακα 2.2 για την περίοδο από το 2020 έως το 2029 και την περίοδο από το 2030 και μετά.
Σύμβαση Long-range Transboundary Air Pollution (LRTAP)
Η Κύπρος είναι συμβαλλόμενο μέρος της Σύμβασης LRTAP, η οποία αποσκοπεί στον περιορισμό της ατμοσφαιρικής ρύπανσης σε μια μεγάλη περιοχή που αποτελείται από την ΕΕ, την Ανατολική Ευρώπη, τον Καύκασο, την Κεντρική Ασία, τις ΗΠΑ και τον Καναδά. Η σύμβαση έχει οκτώ πρωτόκολλα που καθορίζουν απαιτήσεις για την απογραφή των εκπομπών και τη μείωση πολλών ουσιών, συμπεριλαμβανομένων των βαρέων μετάλλων και ασφαλτικών ενώσεων. Το πιο πρόσφατα επικαιροποιημένο πρωτόκολλο, είναι το πρωτόκολλο του Γκέτεμποργκ που περιέχει δεσμεύσεις μείωσης των εκπομπών για τις ίδιες ουσίες που καλύπτονται από την οδηγία ΕΑΟΕ για τα έτη μετά το 2020. Η οδηγία ΕΑΟΕ αποτελεί την εφαρμογή του πρωτοκόλλου του Γκέτεμποργκ από την ΕΕ, αλλά προχωρά ένα βήμα παραπέρα και έχει επίσης στόχο μείωσης των εκπομπών για το 2030, θέτοντας αυστηρούς στόχους.
(β) Οδηγίες για την ποιότητα του αέρα
Οι οδηγίες για την ποιότητα του αέρα[5] καθορίζουν στόχους και οριακές τιμές για την ατμοσφαιρική συγκέντρωση ορισμένων ουσιών, καθώς και απαίτηση παρακολούθησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Σκοπός των οδηγιών για την ποιότητα του αέρα είναι να διασφαλιστεί ότι ο αέρας που αναπνέουμε είναι τόσο καθαρός ώστε να μην αποτελεί απειλή για την ανθρώπινη υγεία. Ως εκ τούτου, έχουν δημιουργηθεί σταθμοί μέτρησης σε όλη την Κύπρο, μετρώντας την ατμοσφαιρική ρύπανση σε συνεχή βάση. Οι μετρήσεις αυτές δημοσιεύονται κάθε ώρα σε ειδική ιστοσελίδα με σκοπό την ενημέρωση των πολιτών για την ποιότητα του αέρα[6]. Οι οδηγίες για την ποιότητα του αέρα καθορίζουν, μεταξύ άλλων, οριακές τιμές για τα PM10, PM2,5, SOx, CO, O3, NOx και NO2. Η Εθνική μονοθεσία έχει εναρμονιστεί με τις πρόνοιες των Οδηγιών για την Ποιότητα του Αέρα με τον περί της Ποιότητας του Αέρα Νόμο του 2010[7] και τις τροποποιήσεις του (2017[8], 2020[9]) και τους σχετικούς Κανονισμούς[10].
Η παρακολούθηση της ποιότητας του αέρα στην Κύπρο διεξάγεται από το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας, το οποίο υπάγεται στο Υπουργείο Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων της Κύπρου.
(γ) Κανονισμός για συγκεκριμένες πηγές
Οι οδηγίες για την ποιότητα του αέρα, η οδηγία σχετικά με τα εθνικά ανώτατα όρια εκπομπών και η σύμβαση LRTAP υποστηρίζονται από εκτεταμένη νομοθεσία για έλεγχο των ρύπων στην πηγή, η οποία συμβάλλει στη συμμόρφωση με τις οριακές τιμές εκπομπών που καθορίζονται στις οδηγίες και στη σύμβαση. Αυτά είναι, για παράδειγμα, η ρύθμιση των εκπεμπόμενων ρύπων από τις ξυλόσομπες, τα οχήματα, τα πλοίων και τις βιομηχανικές εγκαταστάσεις. Ο κανονισμός αυτός καλύπτει τόσο τις ενωσιακές όσο και τις εθνικές υποχρεώσεις.
Πίνακας 2.2. Οι εθνικές δεσμεύσεις για % μείωση των εκπομπών με έτος βάσης 2005
| SOx | NOx | NMVOC | NH3 | PM2,5 | |
| 2020-2029 (M) | 83% | 44% | 45% | 10% | 46% |
| Από 2030 (M) | 93% | 55% | 50% | 20% | 70% |
Δέσμευση και αποθήκευση/αξιοποίηση διοξειδίου του άνθρακα
Για την αντιμετώπιση της πρόκλησης της απαλλαγής από τις ανθρακούχες εκπομπές, απαιτείται ένα χαρτοφυλάκιο τεχνολογιών και προσεγγίσεων που θα υποστηρίζει παράλληλα βιώσιμες και ανταγωνιστικές βιομηχανίες. Η δέσμευση, η χρήση και η αποθήκευση άνθρακα (CCUS) μπορεί να διαδραματίσει κρίσιμο ρόλο σε αυτόν τον βιώσιμο μετασχηματισμό και πιστεύεται ότι είναι μια μέθοδος που μπορεί να μετριάσει σε κλίμακα μεγάλες σταθερές πηγές εκπομπών CO2 που είναι ιστορικά δύσκολο να τύχουν διαχείρισης. Τα έργα CCUS βρίσκονται σε εξέλιξη σε όλους τους κλάδους εδώ και πολλά χρόνια, ωστόσο εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις.
Η υιοθέτηση της Πράσινης Συμφωνίας της ΕΕ, ο Νόμος για το Κλίμα και οι επακόλουθες προτάσεις για την αύξηση των ενεργειακών και κλιματικών στόχων για το 2030 έχουν καταστήσει τις τεχνολογίες δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα σημαντικό μέρος της προσπάθειας της ΕΕ για την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές.
Η Κύπρος, στο παρόν στάδιο, συμμετέχει στις συζητήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τις τεχνολογίες CCS που εφαρμόζονται σε άλλα ΚΜ και διερευνά το ενδεχόμενο να ανοίξει την επικράτεια της ή μέρος αυτής για εξερεύνηση κατάλληλων γεωλογικών σχηματισμών. Ενόψει των μελλοντικών υπεράκτιων παραγωγικών γεωτρήσεων στην ΑΟΖ της πραγματοποιούνται συζητήσεις με τους εμπλεκόμενους φορείς για πιθανή αξιοποίηση τεχνολογιών CCS από το CO2 που θα παράγεται κατά τις εν δραστηριότητες παραγωγής υδρογονανθράκων και την ετοιμασία εθνικού σχεδίου για το CCS.
Ευρωπαϊκή Αποστολή: Κλιματικά Ουδέτερη και Έξυπνη Λεμεσός μέχρι το 2030
Η Ευρωπαϊκή Αποστολή: 100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυπνες Πόλεις μέχρι το 2030 αποτελεί μία καινοτομία του προγράμματος Ορίζων Ευρώπη με την οποία οι επιλεγμένες πόλεις πρέπει να προετοιμάσουν και να υποβάλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή την Σύμβαση Πόλης για το Κλίμα η οποία θα δράσει ως στρατηγική για την επιτάχυνση των στόχων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για την Κλιματική Ουδετερότητα μέχρι το 2050.
Η συμμετοχή του Δήμου Λεμεσού στην Ευρωπαϊκή Αποστολή: 100 Κλιματικά Ουδέτερες και Έξυνες Πόλεις μέχρι το 2030 χωρίζεται σε τρεις φάσεις: (Α) 2021-2022. Ετοιμασία αίτησης εκδήλωσης ενδιαφέροντος και επιλογή ως Πόλη Αποστολής (Β) 2022-2023. Προετοιμασία και καταχώρηση της Σύμβασης Πόλης για το Κλίμα στην ΕΕ για λήψη Πιστοποίησης (Mission Label) (Γ) 2024-2030 Υλοποίηση δράσεων – Αξιολόγηση – Προσαρμογή.
Κατά την περίοδο σύνταξης του ΕΣΕΚ – O Δήμος Λεμεσού εργάζεται στο σχεδιασμό και προετοιμασία της Σύμβασης Πόλης για το Κλίμα με την διευρυμένη συμμετοχή της Κεντρικής Κυβέρνησης, των Τοπικών Αυτοδιοικήσεων, Ιδιωτικών φορέων, ΜΚΟ και των πολιτών.
Περισσότερες λεπτομέρειες για τη δράση είναι διαθέσιμες στο Παράρτημα 1.
[1] Κανονισμός (ΕΕ) 2023/857 για την τροποποίηση του κανονισμού (ΕΕ) 2018/842 σχετικά με τις δεσμευτικές ετήσιες μειώσεις των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου από τα κράτη μέλη από το 2021 έως το 2030, στο πλαίσιο της συμβολής στη δράση για το κλίμα για την τήρηση των δεσμεύσεων που απορρέουν από τη συμφωνία του Παρισιού, και του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999, επίσημη εφημερίδα της ΕΕ 26.4.2023 L 111/1-14
[2] Πηγή: Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας, Cyprus National Air Pollution Control Programme 2023,
Version 1.0, Papadopoulos Christos, April 2023
[3] EEA Air Quality Publication, 2022a – Cyprus, https://www.eea.europa.eu/publications/air-quality-in-europe-2022
[4]Accumulated Ozone Exposure over a threshold of 40 Parts Per Billion
[5] Οδηγία 2008/50/ΕΚ για την ποιότητα του ατμοσφαιρικού αέρα και καθαρότερο αέρα για την Ευρώπη
[6] https://www.airquality.dli.mlsi.gov.cy/
[7] Ο περί της Ποιότητας του Αέρα Νόμος του 2010 (Ν.77(Ι)/2010)
[8] Ο περί της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα (Τροποποιητικός) Νόμος του 2017 (Ν. 3(I)/2017)
[9] Ο περί της Ποιότητας του Ατμοσφαιρικού Αέρα (Τροποποιητικός) Νόμος του 2020 (Ν. 20(I)/2020)
[10] Κ.Δ.Π. 111/2007, Κ.Δ.Π. 327/2010, Κ.Δ.Π. 37/2017 και Κ.Δ.Π. 38/2017
Τέλος
[Σχόλια εκ μέρους Φίλοι της Γης Κύπρου]
Σημείο 2.1.2 – Συμπερίληψη μέτρου που να αφορά αποκλειστικά την αναβάθμιση του εθνικού δικτύου για αύξηση της διείσδυσης των ΑΠΕ. Οι τεχνικοί περιορισμοί και φραγμοί θα πρέπει να αφαιρεθούν, οι οποίοι δεν αφορούν μόνο την απομονωμένη φύση του ηλεκτρικού συστήματος στην Κύπρο. Ο επανασχεδιασμός θα πρέπει να επισπευσθεί και να συμπεριληφθεί ως μέτρο στο Εθνικό Σχέδιο για το Κλίμα, ειδάλλως για το επόμενο χρονικό διάστημα η κατάσταση του Δικτύου θα παραμένει φραγμός.
[Σχόλια εκ μέρους της οργάνωσης Φίλοι της Γης]
Σελ 29 2.1.1. Υποδομές για την ανάκτηση ενέργειας από τα απόβλητα – που να εξαιρεί την πυρόλυση και την δημιουργία σταθμών καύσης αποβλήτων όπως είναι τα ελαστικά.
Σελ 29 2.1.1 Συμπερίληψη οικονομικής και διοικητικής ενίσχυσης με προσωπικό των τοπικών φορέων, δήμων και κοινοτήτων για εφαρμογή τοπικών μέτρων και δράσεων.
Σημείο 2.1.2 Σημαντική αύξηση του μεριδίου ΑΠΕ σε τουλάχιστον 33-40% ως συνεισφορά στον δεσμευτικό στόχο της ΕΕ για την ενέργεια από ΑΠΕ για το 2030. Κατάλληλη συνεισφορά στον υποχρεωτικό στόχο για τουλάχιστον 42,5% Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας (ΑΠΕ) στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση της ΕΕ μέχρι το 2030. Τη συμπερίληψη ενδεικτικής πορείας η οποία επιτυγχάνει τα σημεία αναφοράς για το 2025 και το 2027 σύμφωνα με το άρθρο 4 στοιχείο α) σημείο 2) του κανονισμού (ΕΕ) 2018/1999.
Σημείο 2.1.2 σελ 45 – Αύξηση της συνολικής κατανάλωσης πρωτογενούς ενέργειας των κτηρίων από από ανανεώσιμες πηγές από 25% σε τουλάχιστον 50%. Αφού όπως αναφέρεται και στο σχέδιο «Στην πράξη το ποσοστό ΑΠΕ στα νέα κτίρια, υπερβαίνει το 25% λόγω του ότι στις πλείστες περιπτώσεις γίνεται εγκατάσταση φωτοβολταϊκού […]»
[Σχόλια εκ μέρους Φίλοι της Γης Κύπρου]
2. Στο ΕΣΔΕΚ δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο συγκεκριμένο σενάριο που να αφορά αποκλειστικά τη χρήση 100% ανανεώσιμων πηγών ενέργειας (ΑΠΕ). Το έγγραφο εστιάζει σε σενάρια που περιλαμβάνουν τη χρήση φυσικού αερίου, καθώς και άλλων πηγών ενέργειας, αλλά δεν υπάρχει ανάλυση ή πρόβλεψη για σενάριο πλήρους απεξάρτησης από ορυκτά καύσιμα υπέρ των ΑΠΕ.
a. Προτείνουμε την συμπερλήψη ενός σεναρίου που να εστιάζει αποκλειστικά στην επιτευξη της πλήρης μετάβασης σε ΑΠΕ που να εξετάζει:
i. Τις δυνατότητες και προκλήσεις της πλήρους ενσωμάτωσης των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της Κύπρου.
ii. Τις αναγκαίες τεχνολογικές καινοτομίες και επενδύσεις για την επίτευξη του στόχου 100% ΑΠΕ.
iii. Τα οφέλη και τις προκλήσεις από περιβαλλοντική, οικονομική και κοινωνική άποψη.
iv. Τις πολιτικές και τα μέτρα που θα χρειαστούν για να υποστηριχθεί αυτή η μετάβαση.
1. Συμπερίληψη σεναρίου χωρίς το φυσικό αέριο
Η συμπερίληψη σεναρίων που βασίζονται σε διαφορετικές πηγές ενέργειας είναι ουσιαστική για την ευελιξία και ανθεκτικότητα του ενεργειακού σχεδιασμού. Ειδικότερα, η συμπερίληψη ενός σεναρίου που δεν περιλαμβάνει την εισαγωγή, διέλευση και χρήση φυσικού αερίου είναι σημαντική για τους εξής λόγους:
• Αβεβαιότητες και Διαθεσιμότητα Φυσικού Αερίου [ σελ 36 αναφορά «Σε όλα τα σενάρια θεωρείται ότι το φυσικό αέριο θα καταστεί διαθέσιμο για χρήση στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας στα μέσα του 2024 (αντί έως τα τέλη του 2021 που θεωρήθηκε στο προηγούμενο ΕΣΕΚ)» η οποία δεν τίθεται σε εφαρμογή τον Ιούνιο του 2024]
• Αναγκαστική Προώθηση Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας: Η συμπερίληψη ενός σεναρίου χωρίς φυσικό αέριο θα ενθαρρύνει την ανάπτυξη και την υιοθέτηση τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας, όπως η ηλιακή και η αιολική ενέργεια που θα υποστηρίξει την ανθεκτικότητα του ενεργειακού τομέα.
• Οικονομικά Οφέλη και Καινοτομία: Η μετάβαση σε ένα ενεργειακό μείγμα χωρίς φυσικό αέριο μπορεί να οδηγήσει σε μακροπρόθεσμα οικονομικά οφέλη, μειώνοντας την εξάρτηση από εισαγόμενα καύσιμα και ενισχύοντας την εγχώρια καινοτομία. Επιπλέον, η ανάπτυξη εγχώριων τεχνολογιών ανανεώσιμης ενέργειας μπορεί να δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας και να προσελκύσει επενδύσεις.
• Συμμόρφωση με Διεθνείς Στρατηγικές και Πολιτικές: Πολλές χώρες και διεθνείς οργανισμοί κινούνται προς την κατεύθυνση της πλήρους απεξάρτησης από τα ορυκτά καύσιμα. Ένα σενάριο χωρίς φυσικό αέριο θα ευθυγραμμίσει τις στρατηγικές της Κύπρου με τις διεθνείς τάσεις και υποχρεώσεις.
• Μείωση Εκπομπών και Περιβαλλοντικές Δεσμεύσεις: Ένα σενάριο χωρίς τη χρήση φυσικού αερίου μπορεί να συμβάλλει στην επίτευξη πιο αυστηρών στόχων για τη μείωση των εκπομπών, προωθώντας τη χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και τεχνολογιών αποθήκευσης ενέργειας.
Σχόλια εκ μέρους των οργανισμών Terra Cypria και BirdLife Cyprus:
Σύμφωνα με το προσχέδιο επικαιροποίησης του ΕΣΕΚ, η εγκατάσταση υπεράκτιων αιολικών πάρκων αναμένεται να γίνει το 2049 φθάνοντας τα 100MW μέχρι το 2050 στο σενάριο ΣΠΜ. Αναφέρεται, επίσης, ότι βρίσκεται σε εξέλιξη τεχνική βοήθεια για τη βελτίωση ή και δημιουργία απαραίτητου νομικού πλαισίου για την εγκατάσταση υπεράκτιων ΑΠΕ μέχρι το 2030 (σελίδα 39).
– Η κύρια μας ανησυχία σε σχέση με το πιο πάνω, είναι ότι η Γνωμάτευση για τη Στρατηγική Μελέτη Επιπτώσεων στο Περιβάλλον σχετικά με τη χωροθέτηση των έργων που αξιοποιούν Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας στον τομέα της ηλεκτροπαραγωγής (21 Φεβρουαρίου 2022), εκδόθηκε με έμφαση στο χερσαίο τμήμα της Κύπρου, χωρίς συγκεκριμένες πρόνοιες για υπεράκτια έργα.
– Ταυτόχρονα, ο Θαλάσσιος Χωροταξικό Σχεδιασμός, για τον οποίο εκδόθηκε Έκθεση Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης (Νοέμβριος 2023), περιλαμβάνει συγκεκριμένη προτεινόμενη περιοχή διερεύνησης ΑΠΕ στη θάλασσα, εντός του Τεμαχίου 02. Όπως εκφράσαμε και στα σχόλια μας, για τον Θαλάσσιο Χωροταξικό Σχεδιασμό, δεδομένων των δυνητικών σημαντικών αρνητικών επιπτώσεων που μπορούν τέτοιου τύπου εγκαταστάσεις να έχουν στα πουλιά, της έλλειψης γνώσης για τη σημαντικότητα των θαλάσσιων περιοχών για τα πουλιά, αλλά και ελλείψει καθορισμένων υπεράκτιων Ζωνών Ειδικής Προστασίας, θεωρούμε την πρόταση χωροθέτησης υπεράκτιων ΑΠΕ πρώιμη.
– Υπενθυμίζουμε στο σημείο αυτό, ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έστειλε στην Κυπριακή Δημοκρατία προειδοποιητική Επιστολή στις 17 Μαΐου 2018 και Αιτιολογημένη Γνώμη στις 30 Οκτωβρίου 2020 στο πλαίσιο ισχύουσας διαδικασίας παράβασης (INFR(2018)2058) λόγω του ότι η Κύπρος δεν ολοκλήρωσε το δίκτυο των προστατευόμενων περιοχών της με τον καθορισμό επαρκούς αριθμού Ζωνών Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Τόπων Κοινοτικής Σημασίας (ΤΚΣ), συμπεριλαμβανομένων παράκτιων και υπεράκτιων περιοχών. Επιπρόσθετα, το ποσοστό κάλυψης της συνολικής θαλάσσιας έκτασης της Κύπρου από Θαλάσσιες Προστατευόμενες Περιοχές ανέρχεται μόλις στο 8.61%. Με τον στόχο για κήρυξη 30% της θαλάσσιας έκτασης υπό καθεστώς προστασίας και 10% υπό καθεστώς αυστηρής προστασίας, μέσω της Στρατηγικής για τη Βιοποικιλότητα για το 2030, που αποτελεί κεντρικό άξονα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η Κύπρος υστερεί σημαντικά, με κίνδυνο τον προγραμματισμό έργων μέσω του ΘΧΣ καθώς και μέσω στόχων του ΕΣΕΚ πριν τον καθορισμό των απαραίτητων περιοχών ως προστατευόμενες.
Αντλησιοταμίευση
Στο προσχέδιο επικαιροποίησης του ΕΣΕΚ 2021-2030, γίνεται λόγος για πιθανή εγκατάσταση δύο μονάδων αντλησιοταμίευσης (pump hydro) ισχύος 40MW η καθεμία, με δυνατότητα 8 ωρών αποθήκευσης, την περίοδο 2028-2029. Αναφέρεται επίσης, ότι για το σκοπό αυτό βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη η οποία σκοπό έχει να ετοιμάσει όλες τις απαραίτητες διαδικασίες για την προκήρυξη ενός διαγωνισμού με σκοπό την υλοποίηση (αφού πρώτα γίνει βελτιστοποίηση) του πιο πάνω έργου (σελίδα 40).
– Σύμφωνα με τη Στρατηγική Μελέτη Επιπτώσεων στο Περιβάλλον (ΣΜΠΕ) σχετικά με το αρχικό ΕΣΕΚ 2021-2030 (Νοέμβριος 2019), ‘τα έργα αντλιοταμίευσης αναμένεται να έχουν επιπτώσεις στα παραποτάμια συστήματα, κυρίως στις θέσεις όπου θα γίνουν τα τεχνικά έργα των αντλιοστασίων και των αγωγών. Οι αρνητικές επιπτώσεις θα έχουν κυρίως τοπικό χαρακτήρα και αναφέρονται στα τεμάχια όπου θα γίνει η κατασκευή των απαιτούμενων υποδομών, εκτός από τις περιπτώσεις εγγύτητας με προστατευόμενες περιοχές όπου οι επιπτώσεις δυνητικά θα επηρεάσουν και περιοχές εκτός των ορίων ανάπτυξης. Οι επιπτώσεις αυτές μπορούν να εξαλειφθούν με τη λήψη κατάλληλων διαχειριστικών μέτρων. Στην αξιολόγηση των επιπτώσεων που ακολουθεί έχει ληφθεί υπόψιν ότι σύμφωνα με την ισχύουσα νομοθεσία δεν επιτρέπεται η υλοποίηση τέτοιου χαρακτήρα έργων σε προστατευόμενες περιοχές ή περιοχές με υψηλή περιβαλλοντική αξία’ (σελίδα 251 ΣΜΠΕ).
– Σύμφωνα με τη Γνωμάτευση που εξέδωσε το Τμήμα Περιβάλλοντος για τη ΣΜΠΕ για το ΕΣΕΚ 2021-2030 (Μάιος 2020), ‘η συμπερίληψη και προώθηση της αντλιοταμίευσης ως είδος ηλεκτρικής παραγωγής, ενδεχομένως να έχει σημαντικές επιπτώσεις στο περιβάλλον’ κάτι με το οποίο συμφωνούμε. Ως εκ τούτου, οι περιορισμοί που τίθενται στη Γνωμάτευση θα πρέπει να τηρηθούν. Οι εν λόγω περιορισμοί περιλαμβάνουν τα εξής: ‘τα έργα αντλιοταμίευσης να περιοριστούν σε υφιστάμενες εγκαταστάσεις φραγμάτων και να μην προωθηθεί η δημιουργία νέων φραγμάτων με σκοπό την Αντλιοταμίευση’ (σελίδα 20). Στη Γνωμάτευση αναφέρεται επίσης ότι θα εκπονείται Μελέτης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης για τα έργα που χωροθετούνται εντός ή κοντά των περιοχών του Δικτύου Natura 2000, σύμφωνα με τις πρόνοιες των περί Προστασίας και Διαχείρισης της Φύσης και της Άγριας Ζωής Νόμων του 2003 έως 2015 (σελίδα 15).
– Παρόλα αυτά, σύμφωνα με το άρθρο Mapping of the Cyprus energy storage potential. Implications in the penetration of renewables and the operational mode of the conventional units που εκδόθηκε στα πλαίσια του έργου “Storage & Renewables Electrifying Cyprus” project (SREC, INTEGRATED/0916/0074) από τους George Tzamalis, Anthi Hadjipetrou, Christodoulos Christodoulou, Athanasios Katsanevakis, Dimitris Konstandinidis, George Partasidies και Maria-Eleni Delenta, το οποίο μας προωθήθηκε από το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας κατόπιν αιτήματος, κατατάσσονται διάφορα φράγματα για δυνητικά έργα αντλησιοταμίευσης.
– Τα φράγματα που κατατάχθηκαν στην Πρώτη Κατηγορία (Πίνακας 5, σελίδα 5) στο άρθρο αυτό, αφορούν τα φράγματα της Αρμίνου, του Ασπρόκρεμμου, της Κανναβιούς, της Εβρέτους, του Καλοπαναγιώτη και του Μαυροκόλυμπου. Με εξαίρεση το φράγμα του Καλοπαναγιώτη, όλα τα φράγματα που αναφέρονται στην Πρώτη Κατηγορία για δυνητικά έργα αντλιοταμίευσης, βρίσκονται εντός προστατευόμενων περιοχών του δικτύου Natura 2000. Το φράγμα της Αρμίνου βρίσκεται εντός της Ζώνης Ειδικής Προστασίας (ΖΕΠ) και Ειδικής Ζώνης Διατήρησης (ΕΖΔ) Κοιλάδας Διαρίζου, του Ασπρόκεμμου εντός της ΖΕΠ και ΕΖΔ Ξερού Ποταμού, της Κανναβιούς εντός και πλησίον της ΖΕΠ Δάσους Πάφου, της Ευρέτου εντός της ΖΕΠ της Κοιλάδας Σαραμά, και του Μαυροκόλυμπου εντός της ΕΖΔ Κοίλης-Μαυροκόλυμπου.
– Επίσης, στην παρουσίαση της Υπηρεσίας Ενέργειας με τίτλο Storage & Renewables Electrifying Cyprus’ SREC (Γιώργος Παρτασίδης, Δημήτρης Πετρίδης, Μαρία Ιωαννίδου) 18 Νοεμβρίου 2021, η οποία επίσης μας προωθήθηκε από το Υπουργείο Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας κατόπιν αιτήματος, παρουσιάζεται περιοχή πάνω από το Φράγμα Κανναβιούς, εντός της ΖΕΠ Δάσος Πάφου, όπου αναφέρεται ότι θα κατασκευαστεί Upper Reservoir.
Επομένως οι πιο πάνω προτάσεις έρχονται σε πλήρη αντίφαση με όσα αναφέρονται στη ΣΜΠΕ και στη Γνωμάτευση της ΣΜΠΕ για το ΕΣΕΚ 2021-2030. Τίθεται επομένως ζήτημα εάν ο στόχος που περιλαμβάνεται στο ΕΣΕΚ για εγκατάσταση δύο μονάδων αντλησιοταμίευσης (pump hydro) ισχύος 40MW η καθεμία, και η σχετική αναφορά ότι βρίσκεται σε εξέλιξη μελέτη για την προκήρυξη ενός διαγωνισμού με σκοπό την υλοποίηση των έργων αυτών, είναι συμβατή με το τι είναι δυνατό όντως να υλοποιηθεί. Αυτό, καθότι οποιοδήποτε σχετικό έργο θα πρέπει να υποβληθεί σε Μελέτης Ειδικής Οικολογικής Αξιολόγησης και δυνητικά να απορριφθεί λόγω των επιπτώσεων του σε περιοχές Natura 2000 και τα αντικείμενα προστασίας τους. Οποιοσδήποτε στόχος του ΕΣΕΚ δεν μπορεί να λειτουργήσει ως μοχλός πίεσης για την έγκριση έργων που δυνητικά να έχουν αρνητικές επιπτώσεις σε περιοχές Natura 2000.
Βιομάζα/Βιοαέριο:
Υπάρχουν σημαντικοί παράμετροι που πρέπει να ληφθούν υπόψη αφού, όπως αναπτύσσονται οι τεχνολογίες αυτές παγκοσμίως, μπορούν να έχουν σοβαρές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα και στο περιβάλλον. Αυτό παρατηρείται σε σχέση με τη μετατροπή φυσικών οικοτόπων σε φυτείες για βιομάζα/βιοκαύσιμα, συχνά με περιορισμένη πραγματική εξοικονόμηση εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (όταν ληφθεί υπόψη όλος ο κύκλος ζωής παραγωγής και κατανάλωσης). Επίσης, η παραγωγή βιομάζας/βιοκαυσίμων μπορεί να οδηγήσει στην εντατικοποίηση της γεωργίας ή στη μετατόπιση / αντικατάσταση των καλλιεργειών τροφίμων, προκαλώντας έτσι έμμεση αλλαγή χρήσης γης.
– Προτείνουμε ξεκάθαρο καθορισμός της πηγής της πρώτης ύλης που θα χρησιμοποιείται για τη βιομάζα, με περιορισμό στα κτηνοτροφικά και άλλα οργανικά απόβλητα εγχώριας παραγωγής.
Επομένως, ενώ βλέπουμε θετικά την αναφορά στο προσχέδιο του επικαιροποιημένου ΕΣΕΚ ότι: ‘δεν υπάρχει εγχώρια παραγωγή βιοκαυσίμων και δεν χρησιμοποιείται ούτε προβλέπεται να χρησιμοποιηθεί δασική βιομάζα στην Κύπρο για ενεργειακούς σκοπούς (πλην μικρών ποσοτήτων ξυλείας που χρησιμοποιείτε σε τζάκια) και την αναφορά: στην προώθηση τοπικής παραγωγής βιοκαυσίμων από απόβλητα μέσω προγραμμάτων (σελίδα 45), η αναφορά αυτή υστερεί στο να περιορίσει την παραγωγή άλλου τύπου βιοκαυσίμων στην Κύπρο (εκτός δασικής βιομάζας) και στο να περιορίσει την εισαγωγή πρώτων υλών οι οποίες φέρουν αρνητικό περιβαλλοντικό πρόσημο εκτός Κύπρου.
– Θεωρούμε ότι όσον αφορά τη βιομάζα, για να μπορεί να θεωρείται «πράσινη», πρέπει να συμπεριληφθεί ξεκάθαρος περιορισμός για έργα που χρησιμοποιούν ως καύσιμη ύλη μόνο απόβλητα, τόσο κτηνοτροφικά όσο και άλλα οργανικά υπολείμματα, ιδιαίτερα δεδομένου ότι το 2030, η εγκατεστημένη ισχύς μονάδων εκμετάλλευσης βιομάζας/βιοαερίου για σκοπούς ηλεκτροπαραγωγής αυξάνεται στα 27MW με την εγκατάσταση νέων μονάδων (σελίδα 39).