Παράρτημα 3. Προσχέδιο της Μακροπρόθεσμης Στρατηγικής Ανακαίνισης Κτιρίων-7. Προώθηση ψηφιοποίησης, έξυπνων τεχνολογιών και καλά διασυνδεδεμένων κτιρίων και κοινοτήτων

Η προώθηση έξυπνων τεχνολογιών και καλά διασυνδεδεμένων κτιρίων και κοινοτήτων αποτελεί βασικό πυλώνα για ψηφιοποίηση του τομέα της ενέργειας. Το κυριότερο και σημαντικότερο χαρακτηριστικό των «έξυπνων» συστημάτων είναι ότι μπορούν να επικοινωνούν και να ανταλλάσσουν πληροφορίες σε ψηφιακό περιβάλλον για τη βελτιστοποίηση της απόδοσης κτιρίου και της χρήσης ενέργειας. Η εφαρμογή των έξυπνων συστημάτων στα κτίρια και η διασύνδεση μεταξύ τους σε ενεργειακές κοινότητες έρχεται για να βελτιώσει την ευελιξία του συστήματος ενέργειας, καθώς οι μέχρι σήμερα ρυθμίσεις και μέτρα αφορούσαν μόνο την παραγωγή και χρήση ενέργειας. Επιπλέον, η συλλογή δεδομένων μέσω της ψηφιοποιήσεις του τομέα των κτιρίων αναμένεται να βοηθήσει στην εφαρμογή πιο στοχευμένων μέτρων εξοικονόμησης ενέργειας και ΑΠΕ κατά την ανακαίνιση, αλλά και στην καλύτερη ενσωμάτωση νέων τεχνολογιών όπως η ηλεκτροκίνηση και η αποθήκευση ενέργειας.
Παρά τα οφέλη από την εφαρμογή ψηφιακών τεχνολογιών στα κτίρια, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις που εμποδίζουν την ταχύτερη και ευρύτερη υιοθέτηση αυτών των τεχνολογιών στον τομέα. Η έλλειψη εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στον τομέα της ψηφιοποίησης, οι χαμηλές αναμενόμενες αποδόσεις καθώς και η χαμηλή ευαισθητοποίηση των χρηστών σχετικά με τα οφέλη από τη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας αποτελούν τα κύρια εμπόδια για την περεταίρω διείσδυση της ψηφιοποίησης στην ανάπτυξη ενεργειακά αποδοτικών κτιρίων. Αυτό οφείλεται στην αντίληψη ότι η χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας απαιτεί συχνά υψηλό αρχικό κόστος επένδυσης για την αγορά του απαραίτητου εξοπλισμού και λογισμικού και την αναβάθμιση των δεξιοτήτων των εργαζομένων. Ως εκ τούτου, τα ενδιαφερόμενα μέρη συχνά ανησυχούν ότι η υιοθέτηση της ψηφιακής τεχνολογίας δεν θα αποφέρει σημαντικά πλεονεκτήματα για την αντιστάθμιση της αρχικής επένδυσης 22.
Οι προκλήσεις της ψηφιοποίησης του κατασκευαστικού τομέα είναι ακόμη μεγαλύτερες για την Κύπρο λόγω του μικρού μεγέθους, του κατακερματισμένου κατασκευαστικού κλάδου και της γενικότερης αρνητικής αντίληψης για τη Ψηφιοποίηση, όπου η Κύπρος υστερεί έναντι των ομολόγων της ΕΕ. Για παράδειγμα, η χρήση συστημάτων Μοντελοποίησης Κτιριακών Πληροφοριών (BIM) είναι πολύ περιορισμένη στην Κύπρο, τόσο στον ιδιωτικό όσο και στον δημόσιο τομέα, ενώ παράλληλα δεν υπάρχει στρατηγική για την προώθηση της στον κατασκευαστικό κλάδο 22.
Είναι ευρέως γνωστό ότι οι πολιτικές για τις δημόσιες συμβάσεις με ιδιαίτερη έμφαση στις πολιτικές ή τις απαιτήσεις που συμβάλλουν στην προώθηση της ψηφιοποίησης στον κατασκευαστικό τομέα – όπως οι απαιτήσεις BIM στους δημόσιους διαγωνισμούς – προωθούν την ψηφιοποίηση.
Οι κυβερνητικές ηλεκτρονικές υπηρεσίες διαδραματίζουν επίσης καίριο ρόλο στη διευκόλυνση της ψηφιοποίησης των διαδικασιών που σχετίζονται με τις κατασκευές. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση της ψηφιοποίησης των συστημάτων οικοδομικών αδειών. Μέχρι πρόσφατα, το σύστημα πολεοδομικών και οικοδομικών αδειών βασιζόταν σε έντυπες εφαρμογές και έντυπα σχέδια/υπολογισμούς. Πρόσφατα αυτό άλλαξε με τη δημιουργία του «ΙΠΠΟΔΑΜΟΣ», ενός ολοκληρωμένου πληροφοριακού συστήματος για την έκδοση πολεοδομικών και οικοδομικών αδειών και τη διαχείρισή τους.
Επιπλέον, πριν από μερικά χρόνια εγκαινιάστηκε η «Πύλη Κτηματολογίου» του Τμήματος Κτηματολογίου και Χωρομετρίας. Πρόκειται για μια σύγχρονη διαδικτυακή πλατφόρμα, η οποία παρέχει ολοκληρωμένη και εύκολη πρόσβαση σε γεωγραφικά δεδομένα που σχετίζονται με ακίνητα μέσω ψηφιακών υπηρεσιών. Η πύλη χρησιμεύει ως το κεντρικό σημείο αναφοράς και ως η μελλοντική κεντρική πλατφόρμα για όλα τα χωρικά και άλλα δεδομένα που περιλαμβάνονται στην οδηγία INSPIRE, ενισχύοντας τη διαλειτουργικότητα μεταξύ των διαφόρων κυβερνητικών, ημικρατικών οργανισμών και του ευρέος κοινού.
Εκτός από τα παραπάνω, από την έναρξη της εφαρμογής της ΟΕΑΚ, η Υπηρεσία Ενέργειας του ΥΕΕΒ ανέπτυξε μια κεντρική ηλεκτρονική βάση δεδομένων για τα ΠΕΑ μαζί με τα σχετικά τους δεδομένα. Παράλληλα σκοπεύει να εφαρμόσει διαβατήρια ανακαίνισης κτιρίων μέσω της διαδικτυακής πλατφόρμας one stop shop (βλέπε κεφάλαιο 4.5.2). Η πρωτοβουλία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για το κύμα ανακαινίσεων βασίζεται και συμπληρώνει άλλους τομείς πολιτικής, όπως η δέσμη μέτρων της ΕΕ για την καθαρή ενέργεια για όλους τους Ευρωπαίους. Στην πραγματικότητα, το κύμα ανακαινίσεων 23 προχωρά ένα βήμα παραπέρα όσον αφορά την ψηφιοποίηση, δεδομένου ότι οι διατάξεις του, που προτείνεται να αντικατοπτρίζονται στην αναθεωρημένη ΟΕΑΚ 24, περιλαμβάνουν τα εξής:
1. Εισαγωγή ψηφιακών ημερολογίων καταγραφής κτιρίων (digital building logbooks), τα οποία θα ενσωματώνουν όλα τα δεδομένα σχετικά με τα κτίρια που παρέχονται από τα επικείμενα διαβατήρια ανακαίνισης κτιρίων (Building Renovation Passport – BRP), τους δείκτες ευφυούς ετοιμότητας (SRI), και τα ΠΕΑ, διασφαλίζοντας έτσι ότι τα δεδομένα που συλλέγονται είναι συμβατά και διαθέσιμα καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής ανακαίνισης των κτιρίων.
2. Στήριξη των επενδύσεων και της υιοθέτησης ψηφιακών τεχνολογιών στον κατασκευαστικό τομέα δημιουργώντας συνέργειες με κόμβους ψηφιακής καινοτομίας, εγκαταστάσεις δοκιμών και με το πρόγραμμα «Horizon Europe»·και
3. Υποστήριξη συστημάτων BIM με την προώθηση τους στις δημόσιες συμβάσεις κατασκευαστικών έργων 25 (συμπεριλαμβανομένης μιας μεθοδολογίας για τις δημόσιες αρχές για τη διεξαγωγή ανάλυσης κόστους-οφέλους για τη χρήση του BIM).
Τέλος, όπως ανακοινώθηκε στη στρατηγική για το κύμα ανακαινίσεων, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναμένεται επίσης να αναπτύξει ένα ενοποιημένο πλαίσιο για τις ψηφιακές οικοδομικές άδειες και να θεσπίσει ένα αξιόπιστο σύστημα για την πιστοποίηση των μετρητών ενεργειακής απόδοσης στα κτίρια που θα μπορούν να μετρούν τις πραγματικές βελτιώσεις της ενεργειακής απόδοσης.
Ενόψει των εξελίξεων που αναφέρθηκαν πιο πάνω, η βασική πρόκληση για την Κύπρο είναι η ανάπτυξη ενός σχεδιασμού για την ψηφιοποίηση του οικοδομικού τομέα και η διοίκηση και ο συντονισμός των διαφόρων αυτών πρωτοβουλιών για την εξυπηρέτηση αυτού του σχεδιασμού.
7.1 Δείκτης ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων
Ο δείκτης ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων θα χρησιμοποιείται για να μετρά την ικανότητα των κτιρίων να χρησιμοποιούν τις τεχνολογίες των πληροφοριών και των επικοινωνιών και των ηλεκτρονικών συστημάτων, προκειμένου να προσαρμόζουν την λειτουργία των κτιρίων στις ανάγκες των ενοίκων και του δικτύου και να βελτιώνουν την ενεργειακή απόδοση και τις συνολικές επιδόσεις των κτιρίων.
Σκοπός του δείκτη ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων είναι να αυξήσει την ευαισθητοποίηση των ιδιοκτητών και των ενοίκων ως προς την αξία του αυτοματισμού και της ηλεκτρονικής παρακολούθησης των τεχνικών συστημάτων κτιρίων και να εμπνεύσει εμπιστοσύνη στους ενοίκους σχετικά με την πραγματική εξοικονόμηση που δύναται να επιτευχθεί χάρη στις νέες αυτές ενισχυμένες λειτουργίες.
Με βάση την ΟΕΑΚ η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό 2020/2155/ΕΕ με τον οποίο θεσπίζεται ένα κοινό σύστημα για την αξιολόγηση της ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων. Η αξιολόγηση της ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων θα βασίζεται σε εκτίμηση του κτιρίου ή της κτιριακής μονάδας όσον αφορά την ικανότητα προσαρμογής της λειτουργίας του στις ανάγκες των ενοίκων και του δικτύου, και τη δυνατότητα βελτίωσης της ενεργειακής του απόδοσης και των συνολικών επιδόσεων του. Συγκεκριμένα η μεθοδολογία υπολογισμού του θα βασίζεται σε τρεις βασικές λειτουργίες όσον αφορά το κτίριο και τα τεχνικά του συστήματα:
1. Την ικανότητα διατήρησης των επιπέδων ενεργειακής απόδοσης και της λειτουργίας του κτιρίου μέσω της προσαρμογής της ενεργειακής κατανάλωσης, για παράδειγμα μέσω της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές,
2. Την ικανότητα προσαρμογής του τρόπου λειτουργίας του κτιρίου στις ανάγκες των ενοίκων, λαμβάνοντας ταυτόχρονα υπόψη τη φιλικότητα προς τον χρήστη, τη διατήρηση υγιεινών κλιματικών εσωτερικών συνθηκών και τη δυνατότητα ενημέρωσης όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας,
3. Την ευελιξία ενός κτιρίου όσον αφορά τη συνολική ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας, περιλαμβανομένης της ικανότητάς του να καθιστά δυνατή τη συμμετοχή σε ενεργητική και παθητική καθώς και άμεση και έμμεση ανταπόκριση στη ζήτηση, όσον αφορά το δίκτυο, για παράδειγμα μέσω δυνατοτήτων ευελιξίας και μεταφοράς φορτίου.
Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκδώσει τον εκτελεστικό κανονισμό 2020/2156/ΕΕ στον οποίο διευκρινίζονται οι τεχνικές λεπτομέρειες για την αποτελεσματική εφαρμογή του συστήματος και αποσαφηνίζεται η συμπληρωματική σχέση του συστήματος προς τα ΠΕΑ. Επιπρόσθετα, έχουν εκπονηθεί για λογαριασμό της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δυο τεχνικές μελέτες για τον ορισμό του δείκτη ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων και της μεθοδολογίας υπολογισμού του.
Η εφαρμογή του συστήματος αξιολόγησης του δείκτη ευφυούς ετοιμότητας των κτιρίων από τα κράτη μέλη είναι προαιρετικός. Στον περί Ρύθμισης της Ενεργειακής Απόδοση των Κτιρίων Νόμο, δίδεται η δυνατότητα στον Υπουργό Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανία να εκδίδει Διάταγμα με το οποίο να μπορεί να καθορίζει θέματα που αφορούν το κοινό σύστημα αξιολόγησης του δείκτη ευφυούς ετοιμότητας και δεν θα καλύπτονται από τον κατ’ εξουσιοδότηση κανονισμό που έχει εκδώσει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
7.2 Ενεργειακές κοινότητες
Σύμφωνα με την Οδηγία 2018/2001/ΕΕ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, τα κράτη μέλη διασφαλίζουν ότι οι τελικοί πελάτες, ιδίως οι οικιακοί, έχουν το δικαίωμα να συμμετέχουν σε κοινότητα ανανεώσιμης ενέργειας. Παράλληλα με την συμμετοχή τους διατηρούν τα δικαιώματα ή τις υποχρεώσεις που έχουν ως τελικοί πελάτες χωρίς να υπόκεινται σε όρους ή διαδικασίες που δεν αιτιολογούνται ή εισάγουν διακρίσεις και θα απέτρεπαν τη συμμετοχή τους σε κοινότητα ανανεώσιμης ενέργειας. Στην περίπτωση των ιδιωτικών επιχειρήσεων, η συμμετοχή τους επιτρέπεται νοουμένου ότι δεν συνιστά την κύρια εμπορική ή επαγγελματική τους δραστηριότητα. Ταυτόχρονα, σύμφωνα με την Οδηγία 2019/944/ΕΕ για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας τα κράτη μέλη προβλέπουν ευνοϊκό κανονιστικό πλαίσιο για τις ενεργειακές κοινότητες πολιτών. Ως ενεργειακή κοινότητα πολιτών ορίζεται η νομική οντότητα που:
1. Βασίζεται σε εθελοντική και ανοικτή συμμετοχή και τελεί υπό τον ουσιαστικό έλεγχο εταίρων ή μελών που είναι φυσικά πρόσωπα, τοπικές αρχές, συμπεριλαμβανομένων των δήμων, ή μικρές επιχειρήσεις.
2. Έχει ως πρωταρχικό σκοπό να παρέχει περιβαλλοντικά, οικονομικά και κοινωνικά οφέλη σε επίπεδο κοινότητας για τα μέλη ή εταίρους της ή τις τοπικές περιοχές όπου δραστηριοποιείται και όχι να παράγει οικονομικά κέρδη.
3. Μπορεί να δραστηριοποιείται στην παραγωγή, περιλαμβανομένης της παραγωγής από ανανεώσιμες πηγές, στη διανομή και στην προμήθεια ηλεκτρικής ενέργειας, στις υπηρεσίες κατανάλωσης, σωρευτικής εκπροσώπησης, αποθήκευσης ενέργειας, στις υπηρεσίες ενεργειακής απόδοσης, στις υπηρεσίες φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων, ή στην παροχή άλλων υπηρεσιών ενέργειας στους εταίρους ή τα μέλη της.
Αναφορικά με τις ενεργειακές κοινότητες, οι πρόνοιες της Οδηγίας 2019/944/ΕΕ σχετικά με τους κοινούς κανόνες για την εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας έχουν μεταφερθεί στους περί Ρύθμισης της Αγοράς Ηλεκτρισμού Νόμους του 2021 και 2022 με τους οποίους προνοείται ο καθορισμός κανονιστικού πλαισίου που εξασφαλίζει ότι οι ενεργειακές κοινότητες πολιτών είναι ανοικτές σε διασυνοριακή συμμετοχή και έχουν το δικαίωμα να κατέχουν, να συστήνουν, να αγοράζουν ή να μισθώνουν δίκτυα διανομής και να τα διαχειρίζονται αυτόνομα. Επιπλέον, με τους Νόμους διασφαλίζεται μεταξύ άλλων η ανοικτή και οικειοθελής συμμετοχή σε ενεργειακές κοινότητες πολιτών, η δυνατότητα εταίρων ή μελών μιας ενεργειακής κοινότητας να αποχωρήσουν από την κοινότητα, η πρόσβαση σε όλες τις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας, απευθείας ή μέσω σωρευτικής εκπροσώπησης, κατά τρόπο που δεν εισάγει διακρίσεις και η οργάνωση εντός της ενεργειακής κοινότητας πολιτών της από κοινού χρήση της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από τις μονάδες παραγωγής που έχει στην ιδιοκτησία της η κοινότητα.
Οι πρόνοιες της Οδηγίας 2018/2001/ΕΚ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές (αναδιατύπωση) που αφορούν της κοινότητες ανανεώσιμης ενέργειας έχουν μεταφερθεί στον περί Προώθησης της Χρήσης Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας Νόμο του 2022 (Ν.107(Ι)/2022). Με βάση το άρθρο 37 του Νόμου, η ΡΑΕΚ εκδίδει ρυθμιστική απόφαση με την οποία καθορίζεται το πλαίσιο λειτουργίας των εν λόγω κοινοτήτων και πραγματοποιεί αξιολόγηση των φραγμών και των δυνατοτήτων ανάπτυξης των κοινοτήτων ανανεώσιμης ενέργειας στη Δημοκρατία.
Σε επίπεδο τοπικής αυτοδιοίκησης οι Δήμοι Λευκωσίας, Πάφου και Αραδίππου έχουν αναπτύξει πρωτοβουλίες για μετατροπή τους σε έξυπνες πόλεις. Πολλές από τις δράσεις που προγραμματίζουν δεν αφορούν αμιγώς τον τομέα της ενέργειας, ωστόσο προβλέπουν την ανάπτυξη εφαρμογών και υποδομών μέσω ενός πακέτου προηγμένων ψηφιακών υπηρεσιών οι οποίες μπορεί να χρησιμοποιηθούν μελλοντικά και από τις ενεργειακές κοινότητες.
Επίσης, το 2019 ο Επίτροπος Ορεινών Περιοχών ετοίμασε την Εθνική Στρατηγική Ανάπτυξης Ορεινών Κοινοτήτων Τροόδους, η οποία περιλαμβάνει αποτύπωση της υφιστάμενης ενεργειακής κατάστασης της συγκεκριμένης περιοχής και μέτρα για βελτίωσή της. Τα μέτρα αυτά περιλαμβάνουν και την ενεργειακή αναβάθμιση ιδιωτικών και δημοσίων κτιρίων, ενεργειακές επισκέψεις σε νοικοκυριά για ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τους και τη συλλογή των κλαδεμάτων και πράσινων αποβλήτων με σκοπό, την ενεργειακή αξιοποίηση τους. Το συνολικό ενδεικτικό κόστος για την υλοποίηση των προτεινόμενων μέτρων για την περίοδο 2019 – 2030 υπολογίζεται στα €4.940.000. Η πρωτοβουλία αυτή αποτελεί τον πρώτο δομημένο ενεργειακό σχεδιασμό σε μια μεγάλη, για τα δεδομένα της Κύπρου, γεωγραφική περιοχή που περιλαμβάνει 115 κοινότητες.

Τέλος