5.4. Επιπτώσεις των προγραμματισμένων πολιτικών και μέτρων σε άλλα κράτη μέλη και στην περιφερειακή συνεργασία

τουλάχιστον έως το τελευταίο έτος της περιόδου που καλύπτεται από το σχέδιο, συμπεριλαμβανομένης σύγκρισης με προβλέψεις βάσει των υφιστάμενων πολιτικών και μέτρων

5.4.1. Περιφερειακά έργα υποδομής

Ένα βασικό θέμα που προκύπτει έμμεσα στην ανάλυση είναι αυτό της περιφερειακής συνεργασίας. Το κυπριακό ΕΣΕΚ έχει περιφερειακό αντίκτυπο άμεσα συνδεδεμένο με δύο μεγάλα κομμάτια υποδομής, τα οποία θα επιτρέψουν το εμπόριο ηλεκτρικής ενέργειας μέσω του EuroAsia Interconnector αφενός και το εμπόριο φυσικού αερίου μέσω του αγωγού EastMed (ή μιας εναλλακτικής διασύνδεσης) αφετέρου. Η προσπάθεια μοντελοποίησης έχει κάνει μια προσπάθεια να απεικονίσει τα οφέλη που προσφέρει ο EuroAsia Interconnector στο σύστημα παροχής ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου. Ωστόσο, δεδομένου ότι τα συστήματα της Ελλάδας και του Ισραήλ αντιπροσωπεύονται ως απλοί κόμβοι ζήτησης και προσφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τις παρούσες προσομοιώσεις έχουν περιορισμούς.

Προκειμένου να εκτιμηθεί η ανταλλαγή ηλεκτρικής ενέργειας μεταξύ των τριών χωρών, υιοθετούνται ξεχωριστές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας σε κάθε κόμβο. Στη συνέχεια, ο όγκος της εισαγόμενης και εξαγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας καθορίζεται από τη διαφορά τιμής μεταξύ κάθε κόμβου, που περιορίζεται μόνο από την υποτιθέμενη Καθαρή Ικανότητα Μεταφοράς των τμημάτων Διασύνδεσης. Η οριακή τιμή για το κυπριακό σύστημα υπολογίζεται ενδογενώς από το ενεργειακό μοντέλο OSeMOSYS που χρησιμοποιείται στο παρόν ΕΣΕΚ, με βάση το κόστος των διαθέσιμων τεχνολογιών και καυσίμων σε κάθε χρονική στιγμή. Στη συνέχεια, οι ισοδύναμες τιμές εισαγωγής υπολογίζονται με βάση τη διαφορά τιμής που παρατηρήθηκε για ηλεκτρική ενέργεια μη οικιακής χρήσης μεταξύ Κύπρου και Ελλάδας πριν από τον πόλεμο της Ουκρανίας. Ομοίως, η τιμή εξαγωγής υπολογίζεται με την προϋπόθεση ότι θα υπάρχει διαφορά 20% μεταξύ των μέσων τιμών εισαγωγής και των μέσων τιμών εξαγωγής. Ο λόγος για αυτό είναι διπλός. Πρώτον, οι εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας θα πραγματοποιούνται σε περιόδους υψηλής ζήτησης, όταν οι τιμές είναι υψηλές, σε σύγκριση με τις εξαγωγές, οι οποίες θα πραγματοποιούνται συνήθως σε περιόδους με πλεονάζουσα παραγωγή όταν οι τιμές είναι χαμηλότερες. Δεύτερον, οι απώλειες μεταφοράς της γραμμής διασύνδεσης θα επηρεάσουν επίσης τη σχέση τιμής εισαγωγής-εξαγωγής.

Ένας σημαντικός περιορισμός με την προσέγγιση που υιοθετήθηκε είναι πως οι τιμές εισαγωγής/εξαγωγής ηλεκτρικής ενέργειας δεν αλλάζουν καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Στην πραγματικότητα, υπάρχουν εποχιακές και ημερήσιες διακυμάνσεις στις οριακές τιμές ηλεκτρικής ενέργειας ανάλογα με το προφίλ φορτίου και τη διαθεσιμότητα τεχνολογίας σε κάθε αντίστοιχο σύστημα σε κάθε χρονική στιγμή. Ως εκ τούτου, παρόλο που το μέσο ετήσιο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο είναι υψηλότερο, υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτό πέφτει κάτω από τις υποτιθέμενες ετήσιες τιμές εξαγωγής. Για παράδειγμα, η παραγωγή από φωτοβολταϊκά με πολύ χαμηλό κόστος μπορεί να συμβεί κατά τη διάρκεια του μεσημεριού, η οποία μπορεί στη συνέχεια να εξαχθεί με οικονομικό όφελος. Επιπλέον, η προσέγγιση προϋποθέτει ότι υπάρχει άπειρη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στα εξωτερικά συστήματα όποτε υπάρχει διαθέσιμη πλεονάζουσα παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας στο κυπριακό σύστημα. Για παράδειγμα, όταν υπάρχει υπερβολική ηλιακή φωτοβολταϊκή ή αιολική παραγωγή που δεν μπορεί να απορροφηθεί από το σύστημα, μπορεί να εξαχθεί αντί να περικοπεί. Ωστόσο, αυτό προϋποθέτει ότι η Ελλάδα και το Ισραήλ έχουν μια ισοδύναμη ζήτηση που μπορεί να καλύψει αυτήν την υπέρβαση, κάτι που μπορεί να μην ισχύει απαραίτητα.

Πίνακας 5.36. Υποθετικές τιμές εισαγωγής και εξαγωγής ηλεκτρισμού και υπολογισμένο μέσο κόστος ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο στο σενάριο WAM (EUR2016/MWh).

Οι υποθέσεις που έγιναν στα ΣΥΜ και ΣΠΜ οδηγούν σε προβλεπόμενες καθαρές εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας 20 και 71 GWh αντίστοιχα το 2030, που είναι το θεωρούμενο πρώτο έτος πλήρους λειτουργίας του έργου της ηλεκτρικής διασύνδεσης. Οι εξαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας αυξάνονται σημαντικά την περίοδο μετά το 2030 σε όλα τα σενάρια.

Παρόλο που η εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου και η πιθανή ανάπτυξη του αγωγού East Med δεν λαμβάνονται υπόψη ρητά στην παρούσα ανάλυση, αναμένεται ότι το έργο δεν θα έχει άμεσες επιπτώσεις στο ενεργειακό μείγμα του νησιού. Η ανάπτυξη του έργου δεν εμπίπτει στο χρονοδιάγραμμα του παρόντος ΕΣΕΚ, καθώς δεν αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία πριν από το 2030. Στο βαθμό που το φυσικό αέριο, εισαγόμενο ή εγχώριο, θα παρέχεται στην εσωτερική αγορά σε τιμές της διεθνούς αγοράς, η ανταγωνιστικότητα κόστους των τεχνολογιών ηλεκτροπαραγωγής με καύση φυσικού αερίου θα παραμείνουν ανεπηρέαστες, ειδικά επειδή τα ΣΥΜ και ΣΠΜ αυτής της μελέτης υποθέτουν χαμηλές τιμές φυσικού αερίου για την εθνική παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας.

Ωστόσο, τα έσοδα που προέρχονται από πιθανές εξαγωγές εγχώριου φυσικού αερίου ενδέχεται να ανακυκλωθούν στην κυπριακή οικονομία, επηρεάζοντας έτσι την αγοραστική δύναμη των οικονομικών παραγόντων. Ομοίως, τα έσοδα που εξασφαλίζει το κράτος θα μπορούσαν σε έναν βαθμό να χρησιμοποιηθούν για την υποστήριξη τεχνολογιών καθαρής ενέργειας. Για παράδειγμα, η ύπαρξη οικονομικών κινήτρων θα μπορούσε να προωθήσει περαιτέρω επενδύσεις σε τεχνολογικές επιλογές που διευκολύνουν την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές του συστήματος. Αυτές οι τεχνολογίες περιλαμβάνουν, ενδεικτικά, τεχνολογίες ανανεώσιμων πηγών ενέργειας και αποθήκευσης, ηλεκτρικά οχήματα, αντλίες θερμότητας ή μέτρα ενεργειακής απόδοσης.

Οι προσπάθειες των εθνικών αρχών στο εγγύς μέλλον θα πρέπει να κατευθύνονται στην επίτευξη συμφωνίας με τις γειτονικές χώρες ως προς τις παραδοχές που θα χρησιμοποιηθούν για μεγάλα έργα υποδομής. Αυτό είναι κρίσιμης σημασίας στην περίπτωση του EuroAsia Interconnector, ειδικά επειδή μπορεί να έχει δραστική επίδραση στις κυπριακές ενεργειακές προοπτικές. Ωστόσο, οι υποθέσεις σχετικά με το μέγεθος και το χρονοδιάγραμμα ανάπτυξης άλλων πιο αβέβαιων έργων, όπως ο αγωγός EastMed που θα μπορούσε να συνδέσει τις αγορές φυσικού αερίου του Ισραήλ, της Κύπρου και της Ελλάδας (και πιθανώς της Ιταλίας), ή εναλλακτικές επιλογές διασύνδεσης φυσικού αερίου, που περιλαμβάνουν δυνητικά και την Αίγυπτο, πρέπει επίσης να συμφωνηθούν, καθώς επηρεάζουν το προβλεπόμενο ενεργειακό ισοζύγιο και το εμπορικό δυναμικό των εν λόγω χωρών.

5.4.2. Ενοποίηση της αγοράς

Για την ανάλυση των σεναρίων χρησιμοποιήθηκε ένα μοντέλο μακροπρόθεσμης βελτιστοποίησης κόστους. Αυτοί οι τύποι μοντέλων υποθέτουν ότι υπάρχει τέλεια, λειτουργική και προβλέψιμη αγορά στο εν λόγω σύστημα. Αυτό με τη σειρά του συνεπάγεται ότι υπάρχει τέλειος ανταγωνισμός μεταξύ των συμμετεχόντων στην αγορά, οι οποίοι παρέχουν ενέργεια στο οριακό κόστος παραγωγής, ενώ η τέλεια διορατικότητα (perfect foresight) επιτρέπει στους συμμετέχοντες στην αγορά να γνωρίζουν πλήρως όλες τις παρούσες και μελλοντικές συνθήκες που επηρεάζουν το κόστος με το οποίο παρέχουν ή αγοράζουν ενέργεια. Ουσιαστικά, δεδομένου ότι τα μοντέλα βελτιστοποίησης προϋποθέτουν τέλειες συνθήκες αγοράς, τα αποτελέσματα του μοντέλου παρουσιάζονται με όρους δυνατότητας βελτίωσης, ώστε να αναγνωριστεί ο βαθμός στον οποίο οι ανταγωνιστικές ως προς το κόστος επενδύσεις ορισμένων τεχνολογικών επιλογών είναι οικονομικά βιώσιμες. Η ΕΕ έχει δώσει ιδιαίτερη σημασία στην πλήρη απελευθέρωση της εσωτερικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας.[1] Να σημειωθεί ότι τα σχέδια για την πλήρη υλοποίηση μιας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στην Κύπρο προχωρούν σταδιακά. Μόλις εφαρμοστεί πλήρως, η αγορά ηλεκτρικής ενέργειας θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό περιβάλλον για τους επενδυτές, το οποίο θα μπορούσε με τη σειρά του να ενθαρρύνει περαιτέρω επενδύσεις σε υποδομές παραγωγής και αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας.

Για παράδειγμα, στο ΣΠΜ, όταν λαμβάνονται υπόψη τα σχετικά καθεστώτα στήριξης, δύο έργα έργων αντλησιοταμίευσης 40 MW έκαστο θεωρούνται ανταγωνιστικά ως προς το κόστος, όχι μόνο για ενεργειακό αρμπιτράζ, αλλά και για παροχή λειτουργικού αποθέματος. Αυτή η επιλογή κεντρικής αποθήκευσης μπορεί να αποθηκεύει ηλεκτρική ενέργεια από μεταβλητές ΑΠΕ σε περιόδους υψηλής απόδοσης, ως προτιμώμενη εναλλακτική λύση σε σύγκριση με τις αποκοπές ΑΠΕ. Επιπλέον, εάν η ευελιξία των υφιστάμενων θερμικών μονάδων στην Κύπρο δεν βελτιωθεί και η παραγωγή από τις θερμικές μονάδες δεν μπορεί να μειωθεί ή ακόμα και να κλείσει εύκολα για να φιλοξενήσει μεταβλητή παραγωγή ΑΠΕ, η αποθήκευση μπορεί να είναι χρήσιμη και για τη λειτουργία αυτών των μονάδων. Για παράδειγμα, οι πιο αποδοτικές μονάδες στην Κύπρο είναι οι αεριοστρόβιλοι συνδυασμένου κύκλου, αλλά αυτοί δεν μπορούν να ενεργοποιούνται και να απενεργοποιούνται συνεχώς καθώς το κόστος λειτουργίας θα αυξανόταν δραματικά. Αντίθετα, θα μπορούσαν ενδεχομένως να λειτουργούν συνεχώς για μεγάλες χρονικές περιόδους, ακόμη και σε χαμηλά φορτία, κάνοντας χρήση της υποδομής αποθήκευσης.

Ως εκ τούτου, μπορεί να υποστηριχθεί ότι η κεντρική αποθήκευση μπορεί να λειτουργήσει προς όφελος ολόκληρου του συστήματος. Το εάν ο έλεγχος της κεντρικής αποθήκευσης θα πρέπει να γίνεται από τον Διαχειριστή του Συστήματος Μεταφοράς (ΔΣΜ) ή θα αφεθεί στην αγορά, είναι την περίοδο αυτή αντικείμενο πολιτικής και τεχνικής διαβούλευσης μεταξύ των κρατικών αρχών.

Παρά το γεγονός ότι η ανάπτυξη μπαταριών ιόντων λιθίου είναι εντάσεως κεφαλαίου, θεωρείται οικονομικά βέλτιστη η ανάπτυξη και αυτής της επιλογής αποθήκευσης στα ΣΥΜ και ΣΠΜ, καθώς επιτρέπει πρόσθετη ανταγωνιστική παραγωγή από μεταβλητές επιλογές ανανεώσιμης ενέργειας. Σε αυτή την περίπτωση, ένα χαμηλότερο κόστος συστήματος επιτυγχάνεται μέσω του arbitrage χρόνου χρήσης, όπου η φθηνή ηλεκτρική ενέργεια από ηλιακά φωτοβολταϊκά μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τη φόρτιση της αποθήκευσης κατά τη διάρκεια της ημέρας και στη συνέχεια να χρησιμοποιηθεί σε περιόδους αιχμής ζήτησης το βράδυ. Η παροχή βοηθητικών υπηρεσιών, όσον αφορά τα λειτουργικά αποθέματα, μπορεί να αυξήσει περαιτέρω την ελκυστικότητα αυτής της τεχνολογίας ως επιλογή. Οι μπαταρίες ιόντων λιθίου μπορούν να αναπτυχθούν τόσο σε κεντρικό όσο και σε κατανεμημένο επίπεδο – για παράδειγμα, σε κτίρια κατοικιών ή εμπορικών χώρων. Προκειμένου η τεχνολογική επιλογή να παρέχει υποστήριξη δικτύου, η εγκατάσταση κατάλληλης ηλεκτρονικής υποδομής αποτελεί προϋπόθεση, καθώς προϋποθέτει τη λειτουργία ενός έξυπνου δικτύου, το οποίο θα έχει κόστος. Και στα δύο ΣΥΜ και ΣΠΜ αυτού του προσχέδιου αναθεωρημένου ΕΣΕΚ, η εγκατάσταση 400.000 έξυπνων μετρητών έχει προβλεφθεί να ολοκληρωθεί έως το τέλος του 2026.

Αυτό ενισχύεται από μια πρόσφατη Σύσταση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής^[2] (14/3/2023) σχετικά με την αποθήκευση ενέργειας, η οποία αναφέρει ότι τα κράτη μέλη πρέπει να επιταχύνουν την ανάπτυξη εγκαταστάσεων αποθήκευσης και άλλων εργαλείων ευελιξίας σε νησιά, απομακρυσμένες περιοχές και τις εξόχως απόκεντρες περιοχές της ΕΕ με ανεπαρκές δίκτυο, χωρητικότητα και ασταθείς ή υπεραστικές συνδέσεις με το κύριο δίκτυο, για παράδειγμα μέσω προγραμμάτων υποστήριξης ευέλικτων πόρων χαμηλών εκπομπών άνθρακα, συμπεριλαμβανομένης της αποθήκευσης, και αναθεώρηση των κριτηρίων σύνδεσης δικτύου για την προώθηση έργων υβριδικής ενέργειας (δηλαδή παραγωγή και αποθήκευση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας). Αυτές οι συστάσεις θα εξεταστούν από το ΥΕΕΒ και τη ΡΑΕΚ.

Επιπλέον, η δημιουργία μιας ανταγωνιστικής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας στο εσωτερικό είναι σημαντική για τη λειτουργία μιας περιφερειακής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Η δημιουργία ηλεκτρικής διασύνδεσης της Κύπρου, που προαναφέρθηκε, μπορεί να επιτρέψει την αύξηση του μεριδίου ανανεώσιμης ενέργειας στον τομέα της παροχής ηλεκτρικής ενέργειας. Αυτή η αυξημένη ανάπτυξη ΑΠΕ προϋποθέτει ότι σε περιόδους που η παραγωγή υπερβαίνει την εγχώρια ζήτηση, η περίσσεια μπορεί να εξαχθεί στο Ισραήλ ή στην Ελλάδα. Ομοίως, θεωρείται ότι σε περιόδους χαμηλής απόδοσης ΑΠΕ, η ηλεκτρική ενέργεια μπορεί να προμηθεύεται εύκολα από αυτά τα γειτονικά συστήματα. Αυτό προϋποθέτει την ύπαρξη ενός πλαισίου μέσω του οποίου τα εμπλεκόμενα συστήματα μπορούν να συναλλάσσονται σε οικονομικά αποδοτικές τιμές και όγκους. Οι αρχές ηλεκτρικής ενέργειας πρέπει να προετοιμαστούν για την τροποποίηση των Κανόνων της Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και των σχετικών συστημάτων αγοράς, ώστε να καταστεί δυνατή η διασύνδεση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας της Κύπρου με την αγορά ηλεκτρικής ενέργειας της ΕΕ. Τέτοιοι κανόνες θα πρέπει κατά προτίμηση να εγκριθούν από τη ΡΑΕΚ ήδη εντός του 2024.

Άλλες ρυθμιστικές παρεμβάσεις, όπως η δημιουργία ρυθμιστικού πλαισίου για τις ενεργειακές κοινότητες, οι κανονισμοί για τη λειτουργία φόρτισης ηλεκτρικών οχημάτων και οι κανόνες για την αποστολή κατά προτεραιότητα (priority dispatch) και τη συγκέντρωση ηλεκτρικής ενέργειας (aggregation), αποτελούν επίσης σημαντικούς παράγοντες για την πράσινη ενεργειακή μετάβαση της Κύπρου και μπορούν να συμβάλουν στην επίτευξη των αποτελεσμάτων του σεναρίου ΣΠΜ. Πιο λεπτομερής πληροφόρηση σχετικά με τα μέτρα της Κύπρου ως προς αυτές τις πτυχές παρέχεται στα αντίστοιχα κεφάλαια του αναθεωρημένου ΕΣΕΚ.

[1] See e.g. European Union, ‘Directive 2009/72/EC of the European Parliament and of the Council of 13 July 2009 Concerning Common Rules for the Internal Market in Electricity and Repealing Directive 2003/54/EC (Text with EEA Relevance)’, Pub. L. No. 32009L0072, OJ L 211 (2009), http://data.europa.eu/eli/dir/2009/72/oj..

[2] https://energy.ec.europa.eu/news/commission-recommendations-how-exploit-potential-energy-storage-2023-03-14_en

Τέλος