2.3. Διάσταση ενεργειακής ασφάλειας
i. Τα στοιχεία που παρατίθενται στο άρθρο 4 στοιχείο γ)
Η Κύπρος είναι ένα μικρό απομονωμένο ενεργειακό σύστημα, χωρίς διασυνδέσεις με άλλα Κράτη Μέλη ή τρίτες χώρες, με υψηλή εξάρτηση από τα πετρελαϊκά προϊόντα για κάλυψη των ενεργειακών αναγκών της. Περισσότερο από το 85% της εσωτερικής κατανάλωσης ενέργειας της Κύπρου προέρχεται από πετρελαϊκά προϊόντα και το υπόλοιπο από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ το φυσικό αέριο δεν έχει ακόμα ενταχθεί στο ενεργειακό της μίγμα καθόσον είναι υπό κατασκευή οι σχετικές υποδομές. Δεδομένου αυτού και επιπρόσθετα ότι η Κύπρος δεν είναι απευθείας διασυνδεδεμένη με διασυνδεδεμένο σύστημα φυσικού αερίου οποιουδήποτε άλλου κράτους μέλους, η Κύπρος δεν εφαρμόζει τις υποχρεώσεις για μείωση της ζήτησης σε φυσικό αέριο κατά 15% και την πλήρωση των αποθηκεύσεων φυσικού αερίου κατά 80% το 2022 και κατά 90% το 2023 που καθορίζονται αντίστοιχα, από τον Κανονισμό (ΕΕ) 2022/1369 σχετικά με συντονισμένα μέτρα μείωσης της ζήτησης αερίου και τον Κανονισμό (ΕΕ) 2022/1032 για την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΕ) 2017/1938 και (ΕΚ) αριθ. 715/2009 σχετικά με την αποθήκευση αερίου. Τα ορυκτά καύσιμα που εισάγονται από Ρωσία είναι πολύ περιορισμένα, κάρβουνο για την τσιμεντοβιομηχανία και μικρές ποσότητες υγραερίου και πετρελαίου εσωτερικής καύσης, τα οποία ήδη εισάγονται από άλλες χώρες. Όσον αφορά το κάρβουνο, η τσιμεντοβιομηχανία εφαρμόζει ήδη πρόγραμμα αντικατάστασης του με εγχώρια και εισαγόμενη στερεή βιομάζα που προέρχεται κυρίως από απόβλητα.
Η Κύπρος εισάγει περίπου 2,35 εκατομμύρια ΜΤ ετησίως (2021) ορυκτών καυσίμων (διυλισμένων πετρελαϊκών προϊόντων και κάρβουνου) για κάλυψη των εγχώριων αναγκών. Τα πλείστα πετρελαϊκά προϊόντα εισάγονται από γειτονικές χώρες, όπως η Ελλάδα και το Ισραήλ. Η δυνατότητα διαφοροποίησης του σημερινού ενεργειακού εφοδιασμού είναι πολύ περιορισμένη λόγω των μικρών ποσοτήτων πετρελαϊκών προϊόντων που εισάγονται στην Κύπρο λόγω του μεγέθους της εσωτερικής αγοράς της, του χαμηλότερου κόστους μεταφοράς από γειτονικές χώρες και της διαθεσιμότητας πετρελαϊκών προϊόντων με τις απαιτούμενες προδιαγραφές λόγω παρόμοιων κλιματικών συνθηκών.
Περαιτέρω η ευελιξία του ενεργειακού συστήματος θα αυξηθεί μέσω της περαιτέρω αύξησης των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, και ειδικά για το ηλεκτρικό σύστημα, μέσω της αποθήκευσης και της απόκρισης της ζήτησης, καθώς και με την αξιοποίηση των εγχώριων κοιτασμάτων υδρογονανθράκων.
ii. Εθνικοί στόχοι όσον αφορά τη μείωση: της διαφοροποίησης των ενεργειακών πηγών και του εφοδιασμού από τρίτες χώρες για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας των περιφερειακών και εθνικών συστημάτων ενέργειας
Στόχος είναι η έλευση φυσικού αερίου, μέσω εισαγωγών υγροποιημένου φυσικού αερίου (ΥΦΑ), αλλά και ΦΑ μέσω αγωγού, και η ανάπτυξη των απαραίτητων υποδομών για την εισαγωγή φυσικού αερίου στην Κύπρο έως τις αρχές του 2024, μέσω του έργου κοινού ενδιαφέροντος “CyprusGas2EU”. Το έργο αυτό, καθώς και τα έργα κοινού ενδιαφέροντος (ΕΚΕ) EuroAsia Interconnector και EastMed Pipeline τα οποία αφορούν διασυνοριακές υποδομές μεταφοράς ηλεκτρισμού και αερίου αντίστοιχα, θα συμβάλουν στη διαφοροποίηση των πηγών και διαδρόμων ενέργειας καθώς και στη βελτίωση της ανθεκτικότητας του ενεργειακού συστήματος της Κύπρου και των γειτονικών συστημάτων, και θα άρουν την ενεργειακή απομόνωση του νησιού (για λεπτομερέστερη περιγραφή βλέπε 2.4.1 και 2.4.2.i).
iii. Κατά περίπτωση, εθνικοί στόχοι όσον αφορά τη μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από εισαγωγές από τρίτες χώρες, με στόχο την αύξηση της ανθεκτικότητας των περιφερειακών και εθνικών συστημάτων ενέργειας
Η Κύπρος εισάγει πετρελαϊκά προϊόντα από γειτονικές χώρες (βλέπε 2.3.i.) συμπεριλαμβανόμενων και τρίτων χωρών, με τις οποίες έχει αναπτύξει και συνεχίζει να αναπτύσσει σημαντική περιφερειακή συνεργασία στους τομείς της ενέργειας. Συνεπώς δεν μπορεί να τεθεί στόχος για μείωση της ενεργειακής εξάρτησης από εισαγωγές από τρίτες χώρες.
Όπως αναφέρθηκε στο 2.3.i η Κύπρος δεν καταναλώνει φυσικό αέριο και οι μικρές ποσότητες ορυκτών καυσίμων που προέρχονταν από Ρωσία αντικαταστάθηκαν από εισαγωγές από άλλες χώρες (πετρελαιοειδή), ενώ το κάρβουνο και ο οπτάνθρακας που καταναλώνει η τσιμεντοβιομηχανία, αντικαθίσταται σταδιακά από ανανεώσιμες πηγές, κυρίως βιομάζα.
iv. Εθνικοί στόχοι όσον αφορά την αύξηση της ευελιξίας του εθνικού συστήματος ενέργειας, ιδίως μέσω της ανάπτυξης εγχώριων πηγών ενέργειας, ανταπόκρισης στη ζήτηση και αποθήκευσης ενέργειας
Η χρήση εγχώριων πηγών ενέργειας, όπως τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων και ΑΠΕ, θα συμβάλει στην αύξηση της ευελιξίας του εθνικού ενεργειακού συστήματος και στη διασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού. Η προώθηση των ΑΠΕ και των στόχων όσον αφορά την απόκριση στη ζήτηση και την αποθήκευση ενέργειας περιλαμβάνονται στα τμήματα 2.1.2 και 2.4.3 αντίστοιχα.
Η Kύπρος έχει ανορύξει μέχρι σήμερα συνολικά εννέα (9) ερευνητικές γεωτρήσεις στην Αποκλειστική Οικονομική της Ζώνη και έχει κάνει τις πιο κάτω ανακαλύψεις:
- Aphrodite (2011) – Block 12
- Calypso (2018) – Block 6
- Glaucus (2019) – Block 10
- Cronos (2022) – Block 6
- Zeus (2022) – Block 6
H Κυπριακή Δημοκρατία, αφού ενέκρινε το υποβληθέν Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής, χορήγησε στις 7 Νοεμβρίου 2019, Άδεια Εκμετάλλευσης στην κοινοπραξία Chevron Cyprus Limited / NewMed Energy Limited Partnership / BG Cyprus Limited (Shell) για το κοίτασμα φυσικού αερίου Aphrodite για 25 χρόνια. Σύμφωνα με το εγκεκριμένο Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής, η παραγωγή φυσικού αερίου θα ξεκινήσει 3 – 4 χρόνια μετά τη λήψη της τελικής επενδυτικής απόφασης (FID). Το φυσικό αέριο που θα παράγεται θα μεταφέρεται στην Αίγυπτο μέσω ενός υποθαλάσσιου αγωγού και θα υγροποιείται στο τερματικό υγροποίησης του Idku της Αιγύπτου. Στη συνέχεια θα εξάγεται με πλοία μεταφοράς Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου στην Ευρώπη και στην παγκόσμια αγορά ανάλογα με τη ζήτηση. Μέρος του φυσικού αερίου θα πωλείται στην εσωτερική αγορά της Αιγύπτου. Μετά την απόκτηση της Noble Energy Inc. από τη Chevron, η κοινοπραξία αποφάσισε να επαναξιολογήσει το Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής, με σκοπό τη βελτιστοποίησή του μέσω συνεργειών με υφιστάμενες υποδομές στην περιοχή, κυρίως στην Αίγυπτο. Η εργασία αυτή ολοκληρώθηκε το Μάιο και το τροποποιημένο Σχέδιο Ανάπτυξης και Παραγωγής υποβλήθηκε στην Κυπριακή Δημοκρατία για αξιολόγηση.
H κοινοπραξίa Eni / TotalEnergies βρίσκεται στο στάδιο αξιολόγησης των ανακαλύψεων Calypso, Cronos και Zeus στο Τεμάχιο 6 και προτίθεται να προχωρήσει σε κοινή ανάπτυξη το συντομότερο δυνατό (fast track development). Η κοινοπραξία ExxonMobil / QatarEnergy, βρίσκεται στο στάδιο αξιολόγησης της ανακάλυψη Glaucus και έχει προχωρήσει το 2022 στην ανόρυξη μιας γεώτρησης αξιολόγησης. Η παραγωγή από τις ανακαλύψεις αυτές εκτιμάται ότι θα ξεκινήσει σε 3 – 5 χρόνια.
Οι δραστηριότητες έρευνας υδρογονανθράκων στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη της Κύπρου βρίσκονται σε εξέλιξη και σχεδιάζεται αριθμός ερευνητικών γεωτρήσεων τα επόμενα δύο με τρία χρόνια, με στόχο την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων και την αύξηση του υδρογονανθρακικού δυναμικού της Κύπρου.
Τέλος
Σημείο 2.3 Ενεργειακή ασφάλεια (Σχόλια εκ μέρους της οργάνωσης Φίλοι της Γης):
Γενικά σχόλια:
Υπερβολική Εξάρτηση από το Φυσικό Αέριο: Η τρέχουσα στρατηγική δίνει μεγάλη έμφαση στο φυσικό αέριο ως μεταβατικό καύσιμο, κάτι που ενέχει κινδύνους τόσο για το περιβάλλον όσο και για την ενεργειακή ασφάλεια, λόγω της μεταβλητότητας των διεθνών αγορών.
Περιορισμένη Ποικιλομορφία Ενεργειακού Μείγματος: Η υπερβολική εστίαση στο φυσικό αέριο περιορίζει την ανάπτυξη και αξιοποίηση άλλων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
Ως περιβαλλοντική οργάνωση, εκφράζουμε τις ακόλουθες παρατηρήσεις και προτάσεις, υπογραμμίζοντας ότι η ενεργειακή ασφάλεια δεν πρέπει να περιορίζεται στην εξάρτηση από το φυσικό αέριο, αλλά να περιλαμβάνει μια ποικιλία ανανεώσιμων πηγών ενέργειας:
1. Μείωση κρατικών χρηματοδοτήσεων για τα έργα φυσικού αερίου που αναφέρονται στο ΕΣΔΕΚ. Αποχή από επενδύσεις ως Κύπρος σε υποδομές ορυκτών καυσίμων – όπως είναι το φυσικό αέριο- Τέτοιες επενδύσεις είναι σε άμεσο ανταγωνισμο με επενδύσεις σε διαρθρωτικά μέτρα, όπως ανακαινίσεις κτηρίων, δημόσιες συγκοινωνίες και ενεργειακές κοινότητες.
2. Αφαίρεση μεγάλων έργων φυσικού αερίου όπως ο αγωγός EastMed. Το έργο βρίσκεται στο στάδιο της αδειοδότησης και αναμένεται να τεθεί σε λειτουργία το 2027, που είναι ασυμβατο με τις συμβάσεις και τους στόχους. Καμία έγκριση σε νέες υποδομές ορυκτού αερίου (EastMed pipeline) αν δεν αποδεικνύεται η βιωσιμότητά και συμβατότητά τους με τον στόχο κλιματικής ουδετερότητας το 2050.
3. Εκπόνηση μελέτης συμβατότητας σχεδιαζόμενων επενδύσεων ορυκτού αερίου με τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας για το 2050 και συγκεκριμένα της χρήσης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ) στην ηλεκτροπαραγωγή και των εξορύξεων ορυκτού αερίου στην ΑΟΖ της Κύπρου.
4. Απαγόρευση τόσο ερευνητικών έργων και εξόρυξης υδρογονανθράκων. Η εξόρυξη υδρογονανθράκων είναι δραστηριότητα που δεν συνάδει με τον στόχο για κλιματική ουδετερότητα.
5. Λεπτομερής εκπόνηση σχεδίου, αναφορά και χρονοδιάγραμμα του τρόπου με τον οποίο η Κύπρος προτίθεται να καταργήσει σταδιακά τις εναπομένουσες επιδοτήσεις, χρήσεις και υποδομές ορυκτών καυσίμων και του ορυκτού αερίου, καθώς και του χρονικού σημείου μέχρι το οποίο θα έχει προβεί στην εν λόγω κατάργηση.
6. EuroAsia Interconnector – συνεργασία με το Υπουργείο Ενέργειας στο ύψιστο επίπεδο για εξασφάλιση ότι ο Interconnector δεν θα επιβαρύνει την εσωτερική παραγωγή και κατανάλωση ενέργειας, και δεν θα επιφέρει τους οποιουδήποτε φραγμούς στην παραγωγή και κατανάλωση ανανεώσιμης ενέργειας στον Κύπριο πολίτη. Συμπερίληψη μελετών οικονομικής βιωσιμότητας στο ΕΣΔΕΚ ως παραρτήματα πριν συμπεριληφθούν τόσο μεγάλα έργα ως μέτρα.
7. Να μην γίνει αποδεκτό κανένα σενάριο που να στηρίζεται στην εισαγωγή τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (όπως CCS και BECCS) που δεν είναι αποδεδειγμένο ότι δουλεύουν σε μεγάλη κλίμακα. Ένα ρεαλιστικό πλάνο θα πρέπει να βασίζεται σε αποδεδειγμένες τεχνολογίες που μπορούν να εφαρμοστούν με σιγουριά, άμεσα και αποτελεσματικά.
8. Προώθηση της τεχνολογίας αποθήκευσης ενέργειας είναι κρίσιμη για την επίτευξη ενεργειακής ασφάλειας με υψηλά ποσοστά ΑΠΕ. Η ανάπτυξη συστημάτων αποθήκευσης θα εξασφαλίσει σταθερή και αξιόπιστη παροχή ενέργειας, ανεξαρτήτως καιρικών συνθηκών.
(Σχόλια εκ μέρους των οργανισμών Terra Cypria και BirdLife Cyprus):
Στο σχέδιο γίνεται λόγος για τη χρήση ορυκτού αερίου για ηλεκτροπαραγωγή από τα μέσα-τέλη του 2024 και έπειτα, αντικαθιστώντας έτσι μέχρι το 2026 το ντίζελ και το ακάθαρτο πετρέλαιο που είναι ιδιαίτερα ενεργοβόρα και ρυπογόνα. Ωστόσο, η Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC) προειδοποιεί ότι επενδύσεις σε υποδομές ορυκτών καυσίμων – κατηγορία στην οποία ανήκει και το ορυκτό αέριο – δημιουργούν προβλήματα όπως ο κίνδυνος επενδύσεων που θα απαξιωθούν πριν από την ωφέλιμη διάρκεια ζωής τους (stranded assets) και η δημιουργία υποδομών που θα «κλειδώσουν» άνθρακα, καθιστώντας έτσι δύσκολη τη μετάβαση τους σε βιώσιμες εναλλακτικές (carbon lock-ins). Σε αυτό το πλαίσιο, προτείνουμε τα ακόλουθα:
• Καμία έγκριση σε νέες υποδομές ορυκτού αερίου αν δεν αποδεικνύεται η βιωσιμότητά και συμβατότητά τους με τον στόχο κλιματικής ουδετερότητας το 2050.
• Εκπόνηση μελέτης συμβατότητας σχεδιαζόμενων επενδύσεων ορυκτού αερίου με τους στόχους κλιματικής ουδετερότητας για το 2050 και συγκεκριμένα της χρήσης Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου (ΥΦΑ) στην ηλεκτροπαραγωγή και των εξορύξεων ορυκτού αερίου στην ΑΟΖ της Κύπρου.
• Απαγόρευση τόσο ερευνητικών έργων και εξόρυξης υδρογονανθράκων. Η εξόρυξη υδρογονανθράκων είναι δραστηριότητα που δεν συνάδει με τον στόχο για κλιματική ουδετερότητα.
• Εκπόνηση σχεδίου σταδιακής κατάργησης της χρήσης του ορυκτού αερίου και των υποδομών του.
• Να μην γίνει αποδεκτό κανένα σενάριο που να στηρίζεται στην εισαγωγή τεχνολογιών δέσμευσης και αποθήκευσης άνθρακα (όπως CCS και BECCS) που δεν είναι αποδεδειγμένο ότι δουλεύουν σε μεγάλη κλίμακα. Ένα ρεαλιστικό πλάνο θα πρέπει να βασίζεται σε αποδεδειγμένες τεχνολογίες που μπορούν να εφαρμοστούν με σιγουριά, άμεσα και αποτελεσματικά.