04 – ΜΕΡΟΣ IV – ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ

04 – ΜΕΡΟΣ IV – ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΠΡΟΣΒΑΣΗΣ ΣΕ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΚΑΙ ΠΑΡΟΧΕΣ ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗΣ ΔΙΑΒΙΩΣΗΣ
Το άρθρο 7. «Υποβολή αίτησης για Υπηρεσίες και Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης». Να διαμορφωθεί ως εξής:
«7. Για την πρόσβαση του σε Υπηρεσίες και Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης, το άτομο με αναπηρίες υποβάλλει αίτηση συμπληρωμένη σε καθορισμένο από το Τμήμα έντυπο μαζί με οποιαδήποτε απαιτούμενα πιστοποιητικά και στοιχεία:
Νοείται ότι σε περίπτωση που το άτομο με αναπηρίες είναι παιδί ηλικίας κάτω των δεκαοκτώ (18) ετών η αίτηση θα υποβληθεί εκ μέρους του από τον γονέα ή κηδεμόνα του. Σε περίπτωση διαζευγμένων γονέων η αίτηση θα υποβληθεί εκ μέρους του παιδιού με αναπηρίες από τον γονέα ο οποίος έχει τη φροντίδα/φύλαξη του στη βάση ενόρκου δηλώσεως.
Νοείται περαιτέρω ότι, σε περίπτωση που το άτομο με αναπηρία ή αδυνατεί λόγω της αναπηρίας του να υποβάλει προσωπικά αίτηση δύναται η αίτηση να υποβληθεί εκ μέρους του από τον γονέα ή του κηδεμόνα ή εκπρόσωπο του.
Το άρθρο 8. «Αξιολόγηση και πιστοποίηση των αναγκών και δικαιωμάτων σε Υπηρεσίες και Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης», ολόκληρο να διαμορφωθεί ως εξής:
«8(1) Η αξιολόγηση και πιστοποίηση των αναγκών και δικαιωμάτων του/της αιτητή/τριας για Υπηρεσίες και Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης, διενεργείται μέσω του συνδυασμού των πιο κάτω αξιολογήσεων –
(α) αυτό-αξιολόγηση των αναγκών του/της από τον/την ίδιο/α τον/την αιτητή/τρια, εάν το επιθυμεί, η οποία υποβάλλεται είτε γραπτώς σε καθορισμένο από το Τμήμα έντυπο, είτε με προφορική συνέντευξη σε εξουσιοδοτημένο από την αρμόδια αρχή Λειτουργό,
(β) έκθεση αξιολόγησης από τον Σύμβουλο Υποστήριξης Λήψης Αποφάσεων του αιτητή, εάν το επιθυμεί και εάν ο αιτητής υποστηρίζεται από Σύμβουλο,
(γ) ανεξάρτητη αξιολόγηση και πιστοποίηση των εξατομικευμένων αναγκών και δικαιωμάτων του αιτητή, που διενεργείται από το Τμήμα, μέσω επιστημονικών, αντικειμενικών και αξιόπιστων μηχανισμών, μεθόδων και πόρων που καθορίζει με Γνωστοποίηση της που δημοσιεύεται στην Επίσημη Εφημερίδα της Δημοκρατίας η αρμόδια αρχή:
Να προστεθεί η ακόλουθη επιφύλαξη.
«Νοείται ότι λαμβάνονται υπόψη πιστοποιητικά από τους ιδιώτες ιατρούς και άλλους ειδικούς που παρακολουθούν το άτομο με αναπηρία.»
Νοείται ότι για λήπτες κοινωνικών υπηρεσιών και παροχών με μόνιμης ισχύος αξιολόγηση και πιστοποίηση αναπηρίας κατά την ημερομηνία ισχύος του παρόντος Νόμου δεν απαιτείται νέα αξιολόγηση παρά μόνο για νέες ή και επιπρόσθετες υπηρεσίες ή παροχές που καθορίζει ο παρόντας Νόμος και που θα αιτηθεί άτομο με αναπηρία.
(2) Σε αιτιολογημένες περιπτώσεις η ανεξάρτητη αξιολόγηση και πιστοποίηση των αναγκών και δικαιωμάτων δύναται να πραγματοποιηθεί αυτεπάγγελτα από την αρμόδια αρχή, χωρίς αίτηση του ατόμου με αναπηρία, ώστε να καταστεί δυνατή η παροχή Υπηρεσιών και Παροχών Ανεξάρτητης Διαβίωσης που πιστοποιούνται από το Τμήμα απαραίτητες ή να αφαιρεθούν Υπηρεσίες και Παροχές που δεν πιστοποιούνται πλέον απαραίτητες:
Νοείται ότι, σε περίπτωση που πρόσωπο κληθεί καλεστεί από την αρμόδια αρχή για σκοπούς ανεξάρτητης αξιολόγησης με βάση το παρόν εδάφιο και δεν προσέλθει, η αρμόδια αρχή δύναται να λάβει σχετική απόφαση με βάση τα διαθέσιμα ενώπιον του δεδομένα, στοιχεία ή πληροφορίες. Εάν ο λόγος της μη παρουσίας του προσώπου είναι εύλογα αιτιολογημένος τότε η Αρμόδια Αρχή υποχρεούται να καθορίσει νέα ημερομηνία για τη διενέργεια της αξιολόγησης, η οποία δεν θα επηρεάζεται από την αιτία η οποία υποχρέωσε εύλογα το άτομο με αναπηρία να μην παρουσιαστεί στην αξιολόγηση.»

Το άρθρο 9(1) «Έκδοση Απόφασης» να διαμορφωθεί ως εξής:
«9(1) Η απόφαση που εκδίδεται από την αρμόδια αρχή για τις Υπηρεσίες και Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης τις οποίες δικαιούται το άτομο με αναπηρίες γνωστοποιείται στον αιτητή με αιτιολογημένη απόφαση εγγράφως στο καθορισμένο από την αρμόδια αρχή έντυπο. Στο έντυπο πρέπει να καταγράφεται το δικαίωμα για ένσταση και το χρονικό περιθώριο για υποβολή ένστασης, σε ποιες περιπτώσεις πρέπει να υποβληθεί προς την Αρμόδια Αρχή ή/ και σε ποια άλλη αρχή ή όργανο.»
Το άρθρο 10
Σημειώνεται ότι το περιεχόμενο του όπως είναι τώρα παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες σε σχέση με την εγκυρότητα της διαδικασίας ένστασης, ιδίως όσον αφορά την ανεξαρτησία του οργάνου που εξετάζει την ένσταση, την προσβασιμότητα και διαδικαστική υποστήριξη για τα άτομα με αναπηρία, την αιτιολόγηση και διαφάνεια της απόφασης, και τη δικαστική προστασία.
Για τους πιο πάνω λόγους, η Συνομοσπονδία προτείνει ειδικά τεκμηριωμένες εισηγήσεις τροποποίησης και προσθήκες, ώστε να διασφαλίζεται η εγκυρότητα, η αμεροληψία και η συμμόρφωση του άρθρου με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (άρθρα 5, 12, 13, 21).
Δεν είναι ορθό η ένσταση να εξετάζεται από το ίδιο σώμα του οποίου η αρχική κρίση αμφισβητείται από τον αιτητή.
Είναι θέμα αρχής ότι κάθε απόφαση επί ένστασης οφείλει να είναι αιτιολογημένη, να βασίζεται σε αντικειμενικά στοιχεία και να αναφέρει ρητά τους λόγους αποδοχής ή απόρριψης, να κοινοποιείται στον ενιστάμενο με τρόπο προσβάσιμο και κατανοητό.
Η διαδικασία οφείλει να εξασφαλίζει ότι κανένα πρόσωπο που έλαβε μέρος στη λήψη της αρχικής απόφασης δεν συμμετέχει στην εξέταση της ένστασης και ότι, πριν από τη λήψη απόφασης, ο ενιστάμενος έχει δικαίωμα να ακουστεί ή να υποβάλει συμπληρωματικά στοιχεία, προφορικά ή γραπτώς, με την απαιτούμενη υποστήριξη.
Η ένσταση δύναται να αφορά μέρος της απόφασης της αρμόδιας αρχής, για τις παροχές και τις υπηρεσίες τις οποίες δεν ενέκρινε η αρμόδια αρχή. Σε αυτή την περίπτωση, η απόφαση είναι σε ισχύ για τις παροχές και τις υπηρεσίες τις οποίες η αρμόδια αρχή έχει εγκρίνει. Η ένσταση αφορά το μέρος των παροχών και ή υπηρεσιών οι οποίες δεν έχουν εγκριθεί.
Σε περίπτωση που η απόφαση επί της ένστασης δεν ικανοποιεί τον ενιστάμενο, αυτός διατηρεί το δικαίωμα προσφυγής στο Διοικητικό Δικαστήριο ή άλλο αρμόδιο δικαιοδοτικό όργανο, σύμφωνα με το Άρθρο 146 του Συντάγματος.

Το άρθρο 12(2) «Πρόσβαση σε Υπηρεσίες Ανεξάρτητης Διαβίωσης», να προστεθεί επιφύλαξη ως εξής:
«Νοείται ότι το σημείο αυτό δεν αφορά τους φροντιστές, καθώς δεν θεωρούνται αδειούχοι πάροχοι υπηρεσιών ανεξάρτητης διαβίωσης.»

Το άρθρο 13 «Πρόσβαση σε Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης», να διαμορφωθεί ως εξής:
«13(1) Η Αρμόδια Αρχή καταβάλλει τις εγκεκριμένες παροχές αμέσως μετά την έκδοση της απόφασης της ως προς τις Παροχές Ανεξάρτητης Διαβίωσης τις οποίες δικαιούται το άτομο με αναπηρία.
Η ημερομηνία έναρξης του δικαιώματος μηνιαίων παροχών είναι η ημερομηνία διεξαγωγής από το Τμήμα της ανεξάρτητης αξιολόγησης και πιστοποίησης των δικαιωμάτων για μηνιαίες παροχές, η οποία θα πραγματοποιείται όχι αργότερο των δύο (2) μηνών από την ημέρα υποβολής της αίτησης, ή την ημερομηνία έναρξης ισχύος του παρόντος Νόμου για άτομα που η ανεξάρτητη αξιολόγηση και πιστοποίηση δικαιωμάτων σε μηνιαίες παροχές έχει διεξαχθεί πριν από αυτή την ημερομηνία και εξακολουθεί να ισχύει κατά την έναρξη ισχύος του παρόντος Νόμου. Αν η αίτηση δεν είναι πλήρης (π.χ. έλειπαν στοιχεία ή έγγραφα) κατά την πρώτη υποβολή, η ημερομηνία έναρξης των δύο (2) μηνών από την ημέρα καταβολής της αίτησης για τη διενέργεια της αξιολόγησης, καθορίζεται από την πρώτη ημέρα του μήνα που ακολούθησε την ημερομηνία κατά την οποία ο αιτητής προσκόμισε πλήρη και σωστά όλα τα απαιτούμενα στοιχεία.
(2) Οι παροχές καταβάλλονται στον τραπεζικό λογαριασμό του δικαιούχου.
(ι) Αν ο δικαιούχος είναι ανήλικος κάτω των 18 (δεκαοκτώ) ετών τότε οι παροχές καταβάλλονται στον τραπεζικό λογαριασμό των γονέων ή κηδεμόνων του ανήλικου. Σε περίπτωση διαζευγμένων γονέων οι παροχές θα καταβάλλονται στον γονέα ο/η οποίος/α έχει τη φροντίδα/φύλαξη του παιδιού στη βάση ενόρκου δηλώσεως.
(ιι) Αν ο δικαιούχος είναι ενήλικας, αλλά λόγω της αναπηρίας του χρειάζεται υποστήριξη για τη διαχείριση των οικονομικών του υποθέσεων, η αρμόδια αρχή μεριμνά για την καταβολή των παροχών μέσω ειδικού λογαριασμού διαχείρισης, ο οποίος τηρείται υπό την εποπτεία της αρμόδιας αρχής ή άλλου εγκεκριμένου δημόσιου φορέα.
Ο ειδικός αυτός λογαριασμός χρησιμοποιείται αποκλειστικά για τις ανάγκες και το όφελος του δικαιούχου και υπόκειται σε διαδικασίες διαφάνειας και λογοδοσίας, όπως καθορίζονται με κανονισμούς. Ο δικαιούχος συμμετέχει, στο μέτρο του δυνατού, στη λήψη αποφάσεων σχετικά με τη χρήση των παροχών του, με την υποστήριξη που χρειάζεται.
Η Αρμόδια Αρχή δύναται να εξετάζει, με οποιοδήποτε τρόπο κρίνει απαραίτητο, την καταλληλότητα του προσώπου υποστήριξης που δηλώνεται από το άτομο με αναπηρίες για τη διευκόλυνση της επικοινωνίας, της λήψης αποφάσεων ή της πρόσβασης σε υπηρεσίες, χωρίς το εν λόγω πρόσωπο να αποκτά δικαίωμα διαχείρισης ή διάθεσης των παροχών του δικαιούχου.
Η Αρμόδια Αρχή οφείλει να ολοκληρώνει τη διαδικασία ορισμού ή ενεργοποίησης του ειδικού λογαριασμού, καθώς και τον έλεγχο καταλληλότητας του προσώπου υποστήριξης, εντός προθεσμίας τριάντα (30) ημερών από την έκδοση της σχετικής απόφασης.
Μέχρι την ολοκλήρωση των πιο πάνω διαδικασιών, οι παροχές δύνανται να καταβάλλονται προσωρινά μέσω του ειδικού λογαριασμού διαχείρισης, υπό την εποπτεία της Αρμόδιας Αρχής, με τρόπο που εξασφαλίζει τη διαφάνεια και το συμφέρον του δικαιούχου,
Σε περίπτωση που το πρόσωπο υποστήριξης κριθεί τελικά ακατάλληλο, η Αρμόδια Αρχή μεριμνά για τον ορισμό νέου κατάλληλου προσώπου υποστήριξης ή άλλου κατάλληλου μηχανισμού υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων (όπως την υπηρεσία των Συμβούλων), χωρίς τη διακοπή της καταβολής των παροχών προς το δικαιούχο.
Η Αρμόδια Αρχή διασφαλίζει ότι ο δικαιούχος ενημερώνεται πλήρως, με προσβάσιμο και κατανοητό τρόπο, για τη διαδικασία, τα δικαιώματά του και τα αποτελέσματα οποιουδήποτε ελέγχου ή ορισμού προσώπου υποστήριξης.»

Αναφορικά με το άρθρο 14 «Ρύθμιση δικαιωμάτων άσκησης δικαιοπρακτικής ικανότητας δικαιούχων»
Το άρθρο 14 «ρύθμιση δικαιωμάτων άσκησης δικαιοπρακτικής ικανότητας δικαιούχων», δεν συνάδει με τη Σύμβαση και θα πρέπει να διαγραφεί για τους λόγους που αναλύονται στο υπόμνημα που υποβάλλει η ΚΥΣΟΑ στο αρμόδιο Υφυπουργείο
Η ΚΥΣΟΑ αντιπροτείνει όπως ενσωματωθεί ρητά ο όρος που να αναφέρει ότι κάθε ρύθμιση ασκείται μόνο με τη ρητή, ελεύθερη και ενήμερη συναίνεση του δικαιούχου.
Είναι ουσιαστικής σημασίας για το αναπηρικό κίνημα, να αναγνωριστεί ότι το υπό συζήτηση νομοσχέδιο δεν θα έρθει σε αντίθεση με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρία. (στο εξής «η Σύμβαση»).
Είναι θέμα αρχής και βασικός άξονας ο οποίος οφείλει να διέπει τη φιλοσοφία του νέου νόμου.
Σύμφωνα με το άρθρο 12 της Σύμβασης τα άτομα με αναπηρίες έχουν δικαίωμα να αποφασίζουν οι ίδιοι για πράγματα που τους αφορούν όπως το πού θα ζουν, πώς θα ξοδεύουν τα χρήματά τους, αν θα παντρευτούν, αν θα εργαστούν κ.λπ. Το Κράτος οφείλει και πρέπει να τους παρέχει υποστήριξη παρέχοντας τους πρόσβαση σε υπηρεσίες υποστήριξης στη λήψη αποφάσεων (όπως το πρόγραμμα Συμβούλων στην Υποστήριξη Λήψης Αποφάσεων το οποίο θα αρχίσει άμεσα να υλοποιείται από την ΚΥΣΟΑ), για να μπορούν να παίρνουν αποφάσεις και όχι να αποφασίζει άλλος στη θέση τους.
Η Σύμβαση απορρίπτει τα παλιά/παρωχημένα συστήματα αντικατάστασης στη λήψη αποφάσεων, όπως η δικαστική συμπαράσταση ή η κηδεμονία, όπου κάποιος άλλος αποφασίζει για το άτομο με αναπηρία. Αντί για αυτά, προωθεί την υποστηριζόμενη λήψη αποφάσεων (supported decision-making) που βασίζεται στο σεβασμό της βούλησης και των προτιμήσεων του ίδιου του ατόμου, επαναλαμβάνουμε, όπως μέσα από το πρόγραμμα των Συμβούλων στην Υποστήριξη Λήψης Αποφάσεων.
Η Σύμβαση καταγράφει τη Δικαιοπρακτική Ικανότητα ως ένα έμφυτο δικαίωμα που έχουν όλοι οι άνθρωποι ανεξάρτητα από τη νοητική τους ικανότητα. Η Σύμβαση δεν επιτρέπει τα δικαστήρια να παρεμβαίνουν ή να αποφασίζουν στην θέση ενός ατόμου με αναπηρία, ακόμα και ως έσχατη λύση. Ο ρόλος των δικαστηρίων είναι να διασφαλίζουν ότι το άτομο έχει την αναγκαία υποστήριξη, ώστε να μπορεί να λαμβάνει το ίδιο τις αποφάσεις που το αφορούν, με πλήρη σεβασμό της βούλησης και των προτιμήσεών του, δηλαδή δεν πρέπει να αποφασίζουν αντί του ατόμου, αλλά να εγγυώνται ότι το άτομο έχει όλα τα μέσα υποστήριξης που χρειάζεται για να αποφασίζει το ίδιο.
Σε πολλά κράτη συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου και της Ελλάδας, η ισχύουσα νομοθεσία επιτρέπει στα δικαστήρια να κηρύξουν ένα άτομο “ανίκανο” πλήρως ή μερικώς, να λαμβάνει αποφάσεις για τον εαυτό του, όταν θεωρείται ότι έχει νοητική ή ψυχοκοινωνική αναπηρία. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το δικαστήριο:
«διορίζει επίτροπο ή κηδεμόνα, και αυτός ο τρίτος λαμβάνει αντί του ατόμου αποφάσεις για ιατρικά, οικονομικά, προσωπικά ή άλλα ζητήματα.»
Είναι η θέση της ΚΥΣΟΑ ότι η συγκεκριμένη πρόνοια παραβιάζει τη Σύμβαση. Είναι αδιαπραγμάτευτη θέση της ΚΥΣΟΑ ότι το Άρθρο 12 της Σύμβασης πρέπει να αποτελέσει βασική αρχή και θεμέλιο του νέου νόμου.
Πρέπει να γίνει κατηγοριοποίηση των ατόμων τα οποία μπορούν να εκφράσουν τη βούληση τους και αυτών που αφού έχουν εξαντληθεί όλα τα μέσα και οι εύλογες προσαρμογές για την υποστήριξη του δικαιούχου και ο δικαιούχος δεν είναι σε θέση να εκφράσει τη βούληση του. Μόνο τότε η αρμόδια αρχή να δύναται να προχωρήσει σε λήψη μέτρων.
Η διάταξη του άρθρου 14 ως είναι σήμερα αναφέρει ότι «Ανεξάρτητα από τις διατάξεις των άρθρων 12 και 13 … η αρμόδια αρχή δύναται να ρυθμίζει με απόφαση της προς όφελος δικαιούχου παροχών … οποιαδήποτε τυχόν θέματα … στην άσκηση των δικαιωμάτων του που προβλέπονται στον παρόντα Νόμο».
Η πρόνοια του άρθρου 14 του νομοσχεδίου «Ο περί Κοινωνικής Συμμετοχής, Συμπερίληψης και Ανεξάρτητης Διαβίωσης Ατόμων με Αναπηρίες Νόμος του 2025» — που επιτρέπει στην «αρμόδια αρχή» να ρυθμίζει «με απόφασή της προς όφελος του δικαιούχου» ζητήματα σχετικά με την άσκηση των δικαιωμάτων των ατόμων με αναπηρίες — αγγίζει άμεσα το πεδίο της δικαιοπρακτικής ικανότητας (legal capacity).
1. Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες (CRPD) [Convention on the Rights of Persons with Disabilities]
Το άρθρο 12 CRPD («Ίση αναγνώριση ενώπιον του νόμου») καθιερώνει ότι τα άτομα με αναπηρίες έχουν πλήρη νομική ικανότητα «σε ίση βάση με τους άλλους σε όλους τους τομείς της ζωής».
Επιτρέπει υποστηριζόμενη λήψη αποφάσεων (supported decision-making), αλλά όχι αντικατάσταση της βούλησης του ατόμου από κρατική αρχή ή τρίτο πρόσωπο. Σύμφωνα με Gooding (2015) και Dhanda (2006), οποιαδήποτε ρύθμιση που επιτρέπει σε διοικητική αρχή να αποφασίζει «αντί του ατόμου» ή να καθορίζει το πώς θα ασκεί τα δικαιώματά του έρχεται σε αντίθεση με το άρθρο 12 της Σύμβασης.
2. Ευρωπαϊκό Κεκτημένο και Δίκαιο της ΕΕ
Το Δικαστήριο της ΕΕ έχει αναγνωρίσει ότι η CRPD αποτελεί μέρος του ενωσιακού δικαίου (άρθρο 216(2) ΣΛΕΕ), και δεσμεύει τα κράτη μέλη.
Το άρθρο 26 του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ προστατεύει την ένταξη και αυτονομία των ατόμων με αναπηρία.
Ο Ferri (2022) εξηγεί ότι κάθε κρατική ρύθμιση πρέπει να διασφαλίζει ελεύθερη βούληση και αυτοδιάθεση, όχι διοικητική υποκατάσταση.
Ο Chamon (2020) σημειώνει ότι τα κράτη μέλη δεν μπορούν να υιοθετούν εθνικές διατάξεις που «υπονομεύουν την αυτονομία του ατόμου» με το πρόσχημα προστασίας.
3. Δικαιώματα γονέων, κηδεμόνων και οικογενειακής ζωής
Το άρθρο 23 CRPD («Σεβασμός της οικιακής και οικογενειακής ζωής») και το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ κατοχυρώνουν το δικαίωμα του ατόμου με αναπηρία να διατηρεί προσωπικές σχέσεις και να λαμβάνει αποφάσεις για τη ζωή του.
Ο Fiala-Butora (2024) εξηγεί ότι το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου απορρίπτει ρυθμίσεις που επιτρέπουν κρατική “αντικατάσταση” της βούλησης του ατόμου, ακόμα κι αν είναι καλοπροαίρετες.
Πιθανή νομική σύγκρουση
Η συγκεκριμένη πρόνοια του άρθρου 14 φαίνεται ευάλωτη σε κριτική ως προς τη συμβατότητά της με:
Πηγή Δικαίου και Ενδεχόμενη σύγκρουση
– Άρθρο 12 CRPD—Δυνατότητα κρατικής αρχής να αποφασίζει «προς όφελος του δικαιούχου» ενδέχεται να παραβιάζει την αρχή της αυτοδιάθεσης και ίσης νομικής ικανότητας.
– Άρθρο 26 Χάρτη ΕΕ & Άρθρο 8 ΕΣΔΑ —- Μπορεί να θεωρηθεί περιορισμός της προσωπικής αυτονομίας και οικογενειακής ζωής χωρίς σαφή αναλογικότητα ή δικαστική εποπτεία.
– Δικαιώματα γονέων/κηδεμόνων —- Αν η αρχή μπορεί να παρακάμπτει την απόφαση κηδεμόνα, τίθεται ζήτημα σύγκρουσης αρμοδιοτήτων και δικαιοπρακτικής ευθύνης.
4. Περιεχόμενο του Γενικού Σχολίου Νο.1 (CRPD/C/GC/1, 19 Μαΐου 2014)
Η Επιτροπή καθιστά σαφές ότι:
i. Η νομική ικανότητα (legal capacity)
• Περιλαμβάνει τόσο τη δυνατότητα να έχει κανείς δικαιώματα, όσο και τη δυνατότητα να τα ασκεί (παρ. 12–13).
• Όλα τα άτομα, ανεξαρτήτως αναπηρίας, έχουν το ίδιο δικαίωμα να λαμβάνουν αποφάσεις για τη ζωή τους.
• Οποιαδήποτε μορφή αντικατάστασης στη λήψη αποφάσεων (substitute decision-making) παραβιάζει το άρθρο 12.
Παράδειγμα: «Αν μια κρατική αρχή ή κηδεμόνας λαμβάνει αποφάσεις “προς το συμφέρον” του ατόμου, χωρίς τη ρητή και παρούσα συναίνεσή του, αυτό αποτελεί παραβίαση της CRPD» (παρ. 22–23).
ii. Υποστηριζόμενη έναντι αντικατάστασης λήψης αποφάσεων
• Το Κράτος υποχρεούται να δημιουργήσει μηχανισμούς υποστηριζόμενης λήψης αποφάσεων (supported decision-making), όπου το άτομο λαμβάνει αποφάσεις με τη βοήθεια άλλων, όχι αντ’ αυτού (παρ. 17–20). Όπως η Υπηρεσία των Συμβούλων στην Υποστήριξη Λήψης Αποφάσεων.
• Η αρχή της βούλησης και προτίμησης (“will and preferences”) υπερισχύει του “καλού συμφέροντος” (“best interests”), που θεωρείται πατερναλιστική προσέγγιση.
Παράθεση (παρ. 21): «Η αντικατάσταση της βούλησης και προτίμησης του ατόμου από την κρίση τρίτων για το “καλύτερο συμφέρον” του δεν είναι συμβατή με το άρθρο 12.»
iii. Ρόλος διοικητικών και δικαστικών αρχών
• Οποιαδήποτε εξουσία κρατικής αρχής να “ρυθμίζει” ή να “αποφασίζει” ζητήματα δικαιωμάτων ενός ατόμου με αναπηρία πρέπει να περιορίζεται αυστηρά σε διαδικαστικό πλαίσιο, και όχι να αντικαθιστά τη βούληση του ατόμου (παρ. 25–26).
• Τα κράτη δεν μπορούν να διατηρούν ρυθμίσεις όπου μια “αρμόδια αρχή” ή “κηδεμόνας” ενεργεί “προς όφελος του δικαιούχου” χωρίς την άμεση και τεκμηριωμένη συγκατάθεσή του (παρ. 27–28).
iv. Εφαρμογή σε οικογενειακό και κοινωνικό πλαίσιο
• Η υποστήριξη πρέπει να είναι προσωποκεντρική και αναλογική με τις ανάγκες του ατόμου, όχι γενικευμένη ή θεσμική (παρ. 29–30).
• Η άρνηση παροχής υποστήριξης ή η αντικατάσταση της λήψης αποφάσεων μπορεί να θεωρηθεί διάκριση λόγω αναπηρίας (παρ. 42).
5. Εφαρμογή στο Άρθρο 14 του Κυπριακού Νομοσχεδίου
Η φράση: «Η αρμόδια αρχή δύναται να ρυθμίζει με απόφασή της προς όφελος δικαιούχου παροχών ή υπηρεσιών οποιαδήποτε τυχόν θέματα προκύπτουν σε σχέση με την άσκηση των δικαιωμάτων του…» φαίνεται να:
• Επιτρέπει αντικατάσταση της λήψης αποφάσεων (“substitute decision-making”) από κρατικό φορέα,
• δεν διασφαλίζει ρητά τη βούληση και προτίμηση του ατόμου,
• εισάγει πατερναλιστική ρύθμιση («προς όφελος του δικαιούχου»), που αντίκειται στο Γενικό Σχόλιο Νο. 1, παρ. 21–24.
Συνολική εκτίμηση
Ζήτημα — Θέση του Γενικού Σχολίου — Συμβατότητα του Άρθρου 14 του προσχεδίου νομοσχεδίου
– Αρχή της αυτοδιάθεσης —- Απόλυτη προστασία της βούλησης και προτίμησης του ατόμου (παρ. 20–22) —- Πιθανή παραβίαση λόγω παρεμβατικής εξουσίας αρχής
– Υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων — Υποχρέωση ανάπτυξης μηχανισμών υποστήριξης, όχι αντικατάστασης (παρ. 17–18) —Δεν προβλέπεται ρητά, άρα μη συμμόρφωση
– Αποφυγή πατερναλισμού — Ο όρος “προς όφελος του δικαιούχου” θεωρείται ασύμβατος με το άρθρο 12 (παρ. 21) — Σύγκρουση με το πνεύμα της CRPD
– Δικαίωμα συμμετοχής και αυτονομίας — Πλήρης συμμετοχή σε όλες τις αποφάσεις (παρ. 28–29) — Περιορίζεται από τη δυνατότητα της αρχής να “ρυθμίζει”.
Συμπέρασμα:
Η διάταξη του άρθρου 14, όπως είναι διατυπωμένη, δεν ευθυγραμμίζεται με το Γενικό Σχόλιο Νο. 1 (2014) και το άρθρο 12 της CRPD, διότι:
• επιτρέπει διοικητική αντικατάσταση της βούλησης του ατόμου με αναπηρία,
• δεν κατοχυρώνει υποστηριζόμενη λήψη αποφάσεων,
• και παραβιάζει την αρχή ότι το άτομο είναι φορέας δικαιωμάτων και αποφάσεων σε ίση βάση με τους άλλους.
Η ΚΥΣΟΑ αντιπροτείνει όπως ενσωματωθεί ρητά όρος που να αναφέρει ότι κάθε ρύθμιση ασκείται μόνο με τη ρητή, ελεύθερη και ενήμερη συναίνεση του δικαιούχου, σύμφωνα με το άρθρο 12 CRPD και το Γενικό Σχόλιο Νο. 1(2014).