02 – Η Στρατηγική

Σε παγκόσμιο επίπεδο, η ουσιαστική ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών δεν έχει επιτευχθεί και η Κύπρος δεν αποτελεί εξαίρεση. Σε αναφορά του, ο Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών, δήλωσε πως, η πλήρης ισότητα των φύλων, παγκοσμίως, αποτελεί ένα ολοένα και πιο μακρινό στόχο ο οποίος, με τα σημερινά δεδομένα, μπορεί να επιτευχθεί σε 300 χρόνια[1]. Τα δικαιώματα των γυναικών εξακολουθούν να παραβιάζονται σε όλους τους τομείς της ζωής. Οι παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις και οι προκλήσεις, όπως η εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η πανδημία του κορωνοϊού, έχουν αναδείξει ακόμα περισσότερο τις έμφυλες ανισότητες: Κατά την περίοδο της πανδημίας, διαφάνηκαν ακόμα περισσότερο οι κοινωνικοί ρόλοι που προσδίδονται στις γυναίκες και στους άνδρες, παρατηρώντας τις γυναίκες, στην πλειοψηφία τους, να συνδυάζουν την οικογενειακή/προσωπική ζωή και την επαγγελματική ζωή από το σπίτι, σε βάρος του προσωπικού τους χρόνου. Παράλληλα, κατά την ίδια περίοδο, είχε σημειωθεί σημαντική αύξηση των γυναικών θυμάτων ενδοοικογενειακής βίας. Η δε εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή και η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ανέδειξε τις διαφορετικές ανάγκες των γυναικών και των παιδιών προσφύγων, την αύξηση της σεξουαλικής βίας και της εμπορίας γυναικών και παιδιών με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Την ίδια στιγμή, η κλιματική και ενεργειακή κρίση επηρεάζει διαφορετικά τους άνδρες και τις γυναίκες και η ισότιμη συμμετοχή των δύο φύλων στα κέντρα λήψης αποφάσεων, για την αντιμετώπισή τους, είναι επιτακτική.

Σε εθνικό επίπεδο και σύμφωνα με την έκθεση του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Ισότητας των Φύλων,  η Κύπρος βρίσκεται στην 21^η θέση[2] από τα 27 Κράτη Μέλη της ΕΕ. Η έκθεση, στη βάση συγκεκριμένου δείκτη και συγκεκριμένων στατιστικών δεδομένων, κατατάσσει τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε 6 κατηγορίες: 1) Εργασία, 2) Υγεία, 3) Γνώση, 4) Εξουσία, 5) Χρόνος, 6) Χρήματα. Στον δείκτη περιλαμβάνεται και μια ξεχωριστή κατηγορία που αφορά στην έμφυλη βία στην Ευρωπαϊκή Ένωση, που όμως δεν λαμβάνεται υπόψη για τον υπολογισμό του δείκτη ισότητας, καθώς τα κράτη μέλη δεν ακολουθούν την ίδια μεθοδολογία συλλογής των δεδομένων και για αυτό το λόγο δεν διατίθενται ενιαία στατιστικά δεδομένα από το Ευρωπαϊκό Ινστιτούτο για την Ισότητα των Φύλων. Ο Δείκτης για το 2023 κάνει ειδική μνεία στη δίκαιη και κοινωνικά ισότιμη μετάβαση στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (European Green Deal).  Συγκεκριμένα γίνεται αναφορά στους τομείς της ενέργειας, των μεταφορών, της λήψης αποφάσεων και στις στάσεις και συμπεριφορές του κοινού σχετικά με την κλιματική αλλαγή και το μετριασμό των επιπτώσεών της.

Περαιτέρω, οι στατιστικές σε όλους τους τομείς της ζωής, επιβεβαιώνουν και αριθμητικά τις έμφυλες ανισότητες, αλλά και την  υπό-εκπροσώπηση  γυναικών σε ηγετικές θέσεις. Ενδεικτικά, στην Κύπρο, το χάσμα αμοιβών μεταξύ των φύλων βρίσκεται στο 9.7%[3] και το έμφυλο χάσμα συντάξεων ανέρχεται στο 39%, με τις γυναίκες άνω των 60 ετών να βρίσκονται στο όριο της φτώχειας με ποσοστό 15%[4]. Την ίδια στιγμή, το ποσοστό των γυναικών ηλικίας 30-34 που έχουν ολοκληρώσει την τριτοβάθμια εκπαίδευση είναι 70% και το αντίστοιχο ποσοστό των ανδρών είναι 54.8% (Στατιστική Υπηρεσία, Κύπρος, 2023)[5]. Στον τομέα της υγείας, και συγκεκριμένα όσον αφορά στη σεξουαλική και αναπαραγωγική υγεία, η Κύπρος καταλαμβάνει μια από τις τελευταίες θέσεις και αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι δεν υπάρχει κάλυψη από το Εθνικό Σύστημα Υγείας για παροχή μεθόδων αντισύλληψης, οι οποίες σε αρκετές περιπτώσεις απαιτούνται και για ιατρικούς σκοπούς, καθώς και για την πρόληψη ανεπιθύμητων εγκυμοσυνών (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο)[6].

Παράλληλα, διαθέσιμα δεδομένα (EIGE 2019)[7] καταδεικνύουν πως οι γυναίκες υπο-εκπροσωπούνται σε επαγγέλματα στους τομείς των επιστημών, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών (STEM) με ποσοστό που ανέρχεται στο 4% σε σχέση με το 27% που αφορά στους άνδρες. Υπό-εκπροσώπηση των γυναικών καταγράφεται, επίσης, και στην εξωτερική υπηρεσία της Δημοκρατίας, όπου ενώ παρουσιάζεται σημαντική εκπροσώπηση γυναικών σε διευθυντικές θέσεις του Υπουργείου Εξωτερικών και στις θέσεις αρχηγών διπλωματικών αποστολών, οι γυναίκες γενικά αποτελούν μόλις το 27% της διπλωματικής υπηρεσίας της Κύπρου. Η εκπροσώπηση των γυναικών σε διοικητικά συμβούλια νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου, παρά το γεγονός ότι άρχισε να παρουσιάζει βελτίωση, παραμένει ακόμα σε χαμηλά επίπεδα, καθώς σε δεκατρία (13) νομικά πρόσωπα δημοσίου δικαίου, μόλις το 30,77% των θέσεων Προέδρων και Αντιπροέδρων καταλαμβάνονται από γυναίκες, ενώ στο σύνολο των μελών των συγκεκριμένων προσώπων, οι γυναίκες εκπροσωπούνται σε ποσοστό 25,86%.

Τα αριθμητικά δεδομένα αντικατοπτρίζουν την συνεχή αναπαραγωγή αναχρονιστικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων, συμπεριλαμβανομένης της ασυνείδητης προκατάληψης (unconscious bias) ως προς τους κοινωνικούς ρόλους των γυναικών και των ανδρών στην κυπριακή κοινωνία. Αποτέλεσμα των υφιστάμενων νοοτροπιών είναι η διαιώνιση των έμφυλων ανισοτήτων, επισφραγίζοντας την ίδια στιγμή το βαθιά ριζωμένο σύστημα της πατριαρχίας, των θεσμικών ή/και συστημικών εμποδίων.

Η προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και της Ισότητας των Φύλων, αποτελεί υψηλή προτεραιότητα στο Πρόγραμμα Διακυβέρνησης, που στόχο έχει την εμπέδωση της κουλτούρας της ισότητας, την προώθηση της ουσιαστικής έμφυλης ισότητας και την παροχή ίσων ευκαιριών. Προς αυτή την κατεύθυνση, μέσω πρωτοβουλιών και στοχοθετημένων δράσεων για την εμπέδωση της έμφυλης κουλτούρας, η νέα Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων 2024-2026 θα λειτουργήσει ως κατευθυντήριο έγγραφο για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε πολιτικές και δράσεις όλων των Υπουργείων/Υφυπουργείων σε οριζόντια βάση, με τη δημιουργία συνεργασιών και συνεργειών με τους κοινωνικούς εταίρους, την ευρύτερη κοινωνία των πολιτών, την τοπική αυτοδιοίκηση, τα ακαδημαϊκά ιδρύματα και τον επιχειρηματικό κόσμο.

Παράλληλα, αναγνωρίζοντας πως για την προαγωγή της αρχής της Ισότητας των Φύλων, χρειάζεται η συμμετοχή των γυναικών στη κέντρα λήψης των αποφάσεων, έτσι ώστε να διευρύνεται η οπτική του φύλου στο διάλογο και στις αποφάσεις, ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας ηγείται διά του παραδείγματος: Στο σύνολο των αξιωματούχων που έχουν διοριστεί στη Κυβέρνηση (Μάρτιος 2023),  56% είναι άντρες και 44% γυναίκες. Το ποσοστό γυναικών Υπουργών και Υφυπουργών (Ιούνιος 2023) είναι 41,7%, και το αντίστοιχο ποσοστό αντρών Υπουργών και Υφυπουργών βρίσκεται στο 58.3%, εκπροσώπηση που πρώτη φόρα καταγράφεται στην ιστορία της χώρας μας.

Μετουσιώνοντας τα λόγια σε πράξεις, γίνεται μια νέα προσπάθεια, εφαρμόζοντας μια συμμετοχική προσέγγιση για  την ετοιμασία της νέας Εθνικής Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων. Η Στρατηγική είναι το βασικότερο έγγραφο πολιτικής για την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών, που αποτελεί την κατευθυντήρια γραμμή για όλους τους εμπλεκόμενους φορείς και για τις πολιτικές του κράτους. H Στρατηγική είναι αποτέλεσμα ενός ανοιχτού διαλόγου, μεταξύ της Κυβέρνησης από τη μία, και των κοινωνικών εταίρων, της ευρύτερης κοινωνίας των πολιτών, της τοπικής αυτοδιοίκησης και του επιχειρηματικού κόσμου, από την άλλη. Σε αυτό το πλαίσιο κατατέθηκαν ιδέες και εισηγήσεις αμφίδρομα. Ο στόχος είναι, στη βάση των διεθνών και ευρωπαϊκών υποχρεώσεων της Κυπριακής Δημοκρατίας, η καταπολέμηση κάθε μορφής διάκρισης, νομοθετικής ή άλλης, κατά των γυναικών και η εμπέδωση της αρχής της ισότητας των φύλων.

Σημαντική στην ετοιμασία της Στρατηγικής είναι η συνεισφορά της Στατιστικής Υπηρεσίας, η οποία προχωρεί στη συστηματική συλλογή έμφυλων στατιστικών, μέσω των οποίων τα Υπουργεία, τα Υφυπουργεία και το Γραφείο Επίτροπου Ισότητας των Φύλων θα έχουν την απαραίτητη πληροφόρηση, ώστε οι πολιτικές και δράσεις τους να είναι ακόμη πιο στοχευμένες.

Μια εκ των σημαντικότερων πολιτικών, της οποίας επιδιώκεται η υλοποίηση, είναι η εφαρμογή του έμφυλου κρατικού προϋπολογισμού, δηλαδή της ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου στον κρατικό προϋπολογισμό, ώστε αυτός να διαμορφώνεται στη βάση των έμφυλων στοιχείων και αναγκών της κοινωνίας μας και το κάθε Υπουργείο και Υφυπουργείο να είναι σε θέση να σχεδιάζει ακόμα πιο στοχευμένες δράσεις και πολιτικές.

Η νέα Στρατηγική για την Ισότητα των Φύλων είναι συνέχεια του Εθνικού Σχεδίου Δράσης 2019-2023 κι έχει διαμορφωθεί λαμβάνοντας υπόψη και τα όσα έχουν επιτευχθεί μέχρι σήμερα στην Κυπριακή Δημοκρατία, καθώς επίσης και τις παγκόσμιες προκλήσεις και κρίσεις που επηρεάζουν την καθημερινότητα των πολιτών, γυναικών και ανδρών, στην Κύπρο.

Αναγνωρίζοντας πως οι γυναίκες δεν είναι ομοιογενής ομάδα και πολλές φορές αντιμετωπίζουν διατομεακές διακρίσεις στη βάση του φύλου τους, η νέα Εθνική Στρατηγική περιλαμβάνει δράσεις που έχουν οριζόντια εφαρμογή για ομάδες γυναικών, τις νέες γυναίκες, τις γυναίκες με αναπηρία, τις μονογονεϊκές και πολύτεκνες οικογένειες και τις γυναίκες με μεταναστευτική βιογραφία.

[1] https://bangladesh.un.org/en/222911-300-years-needed-reach-full-gender-equality-un-secretary-general-antonio-guterres-stresses

[2] https://eige.europa.eu/gender-equality-index/2023/CY

[3] https://library.cystat.gov.cy/NEW/GENDER_STATISTICS-2023-EL-140623.pdf

[4] Όπως παραπομπή 2.

[5] Όπως παραπομπή 2.

[6] https://www.epfweb.org/sites/default/files/2023-10/CombinedSRHRRankingAtlas_Europe_2020-2023.pdf

[7] https://eige.europa.eu/sites/default/files/documents/20190387_mh0419037enn_pdf.pdf

Τέλος