3.6. Επαρκής στέγαση
Το ΕΣΔ διασφαλίζει την παροχή κατάλληλης και ασφαλής στέγης για όλα τα παιδιά στην Κύπρο, είτε προέρχονται από οικογένειες σε ευάλωτη θέση, είτε είναι παιδιά με μεταναστευτικό υπόβαθρο, είτε είναι ασυνόδευτα παιδιά που βρέθηκαν στην Κύπρο και χρήζουν προστασίας. Για το σκοπό αυτό τον Οκτώβριο του 2023 εγκρίθηκαν δύο ειδικές δράσεις στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης 2021-2027 με σημαντικό προϋπολογισμό, οι οποίες αναμένεται να προσφέρουν περισσότερες κλίνες και πιο εξειδικευμένες υπηρεσίες διαμονής για ασυνόδευτα παιδιά και παιδιά διαχωρισμένα από τους γονείς, οι οποίοι είναι Υπήκοοι τρίτων χωρών[1], ενώ αναμένονται και με άλλες οριζόντιες δράσεις να ενισχυθεί η προστασία των ασυνόδευτων παιδιών (όπως η αύξηση Κηδεμόνων ασυνόδευτων παιδιών και οι Ιδρυματικοί Λειτουργοί που εργοδοτούνται από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας στα πλαίσια και στις στέγες των ασυνόδευτων παιδιών).
Θα πρέπει να σημειωθεί ότι δεν υπάρχει αναλυτικό σύστημα συλλογής στοιχειών που να αφορούν τη δυσκολία των οικογενειών με παιδιά που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχιας ή κοινωνικού αποκλεισμού να απολαμβάνουν σπίτι επαρκώς ζεστό, χωρίς υπερβολικό κόστος στέγασης ή και αντιμετωπίζουν σοβαρή στέρηση στέγασης.
Με βάση και τα στοιχεία που είναι διαθέσιμα για την Κύπρο στα πλαίσια της 1ης έκδοσης του πλαισίου παρακολούθησης για την Θέσπιση της Ευρωπαϊκής Εγγύησης για τα Παιδιά που εγκρίθηκε από την Επιτροπή Κοινωνικής Προστασίας τον Νοέμβριο του 2023, το 2022, 8,1% (χαμηλότερο από το μέσο όρο της Ευρώπης) των παιδιών που βρίσκονταν σε «Κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού» ζούσαν σε νοικοκυριά τα οποία αντιμετώπιζαν υπερβολική επιβάρυνση από το κόστος στέγασης, ενώ τα παιδιά που δεν αντιμετωπίζουν τον «Κίνδυνο Φτώχιας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού» το ποσοστό είναι ιδιαίτερα χαμηλό και συγκεκριμένα το ποσοστό ανερχόταν μόνο 0,4%.
Το 2020, το 9,8% των παιδιών κάτω των 18 ετών που βρίσκονταν σε «Κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού» ζούσαν σε νοικοκυριά τα οποία ήταν υπερπλήρη, ενώ τα παιδιά που δεν βρίσκονταν σε «Κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού» το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 2,7% .
Το 2022, το 59,7% των παιδιών κάτω των 18 ετών που βρίσκονταν σε «Κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού» ζούσαν σε νοικοκυριά τα οποία δεν είχαν την οικονομική δυνατότητα να κρατήσουν το σπίτι τους επαρκώς ζεστό, ενώ τα παιδιά που δεν βρίσκονταν σε «Κίνδυνο Φτώχειας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού» το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 14,7%.
3.6.1. Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα (ΕΕΕ) – Παροχή επιδόματος στέγασης
Για κάθε άτομο που δεν διαθέτει επαρκείς πόρους συντήρησης, παρέχεται το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα για την καταπολέμηση της παιδικής φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
Το Εγγυημένο Ελάχιστο Εισόδημα στοχεύει στη διασφάλιση ενός ελάχιστου κοινωνικά αποδεκτού επιπέδου διαβίωσης για τα άτομα και τις οικογένειές τους που διαμένουν νόμιμα στην Κυπριακή Δημοκρατία, εφόσον πληρούν τις απαραίτητες προϋποθέσεις της νομοθεσίας.
Το επίδομα αλλάζει ανάλογα με το εισόδημα του αιτητή και ανάλογα με τα μέλη της οικογένειας και τις ειδικές ανάγκες τους.
Το ποσό που παρέχεται ως επίδομα στέγασης και το συμπλήρωμα για τη φροντίδα των παιδιών παρέχονται στο πλαίσιο του ΕΕΕ. Η παροχή στέγασης, δύναται να αυξηθεί κατά 20% για άτομο με αναπηρία και κατά 50% για άτομο με αναπηρία που διακινείται με αναπηρικό τροχοκάθισμα ή/και άτομο με αναπηρία με αυξημένες ανάγκες φροντίδας, προσβασιμότητας και άλλων προσαρμογών.
3.6.2. Έργο «Προίκα του Μωρού»
Το Σχέδιο της Προίκας του Μωρού συγχρηματοδοτήθηκε από το Ταμείο Ευρωπαϊκής Βοήθειας προς τους Άπορους της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την Κυπριακή Δημοκρατία στα πλαίσια του Επιχειρησιακού προγράμματος της Κύπρου για την «Επισιτιστική ή/και βασική Υλική Συνδρομή» για την περίοδο 2014-2020 και από 1/1/2023 συγχρηματοδοτείται στο πλαίσιο του Προγράμματος ΘΑΛΕΙΑ για την προγραμματική περίοδο 2021 – 2027. Δικαιούχοι του Σχεδίου είναι λήπτες του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος ή Δημοσίου Βοηθήματος, καθώς και περιπτώσεις οι οποίες επιβλέπονται από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και αξιολογούνται ως δικαιούχοι στη βάση κριτηρίων.
Το Έργο της «Προίκας του Μωρού», υλοποιείται από 1/1/2018 με αναδρομική ισχύ από τον Σεπτέμβριο του 2017. Δικαιούχοι του Σχεδίου είναι λήπτες του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος ή Δημοσίου Βοηθήματος, καθώς και περιπτώσεις οι οποίες επιβλέπονται από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και αξιολογούνται ως δικαιούχοι στη βάση κριτηρίων. Από την αρχή του Έργου μέχρι τις 31/12/2023, επωφελήθηκαν περίπου 4.400 οικογένειες.
3.6.3. Σχέδιο παραχώρησης ωφελημάτων σε οικογένειες που αποκτούν τρίδυμα και άνω
Τον 12/2022, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου εγκρίθηκε το νέο Σχέδιο Παραχώρησης Ωφελημάτων σε Οικογένειες που αποκτούν Τρίδυμα και άνω. Το Σχέδιο προνοεί τα πιο κάτω:
α) Η οικογένεια που αποκτά τρίδυμα και άνω μπορεί να υποβάλλει αίτηση για παραχώρηση των ωφελημάτων πριν από την ολοκλήρωση του 5 έτους της ηλικίας των παιδιών.
β) Εφάπαξ ποσό ύψους €1.306 για κάθε παιδί.
γ) Παραχώρηση συνολικής άδειας μητρότητας/πατρότητας, 52 εβδομάδων, για έναν από τους δύο γονείς, που εργάζονται.
δ) Παραχώρηση επιδόματος φροντίδας για περίοδο δώδεκα μηνών (σε περίοδο πριν από την συμπλήρωση της ηλικίας έναρξης της υποχρεωτικής φοίτησης), ίσο με το ποσό που παραχωρείται από το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα για σκοπούς φροντίδας (σήμερα ισχύει €102 για κάθε παιδί).
ε) Κάλυψη τροφείων για την φοίτηση των παιδιών σε Παιδοκομικό Σταθμό/Νηπιαγωγείο τουλάχιστον για την ηλικία 1-5 χρονών (έναρξη υποχρεωτικής εκπαίδευσης), με το ποσό μέχρι €250 μηνιαίως.
στ) Στην περίπτωση μη εργαζόμενης μητέρας ή μονογονιού, καταβολή πρόσθετου, εφάπαξ ποσού ύψους €1.728 για κάθε παιδί.
3.6.4. Ευάλωτοι πελάτες ηλεκτρικής ενέργειας και τα μέτρα προστασίας των πελατών αυτών
Η τελευταία εν ισχύ Απόφαση του Υπουργού ΕΕΒ (ΚΔΠ[2] 286/2016) αφορά αποκλειστικά την ειδική διατίμηση ηλεκτρισμού με Κώδικα 08 και αναφέρει ποιες κατηγορίες ευάλωτων πελατών ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να υποβάλουν αίτηση στην ΑΗΚ για να ενταχθούν στην ειδική διατίμηση με Κώδικα 08. Στην περίπτωση που ένα παιδί εμπίπτει στις κατηγορίες ευάλωτων πελατών ηλεκτρικής ενέργειας, μπορεί να επωφεληθεί από τα μέτρα προστασίας.
Το τελευταίο εν ισχύ Διάταγμα του Υπουργού ΕΕΒ (ΚΔΠ 289/2015) αναφέρει όλα τα μέτρα προστασίας των ευάλωτων πελατών ηλεκτρικής ενέργειας και ποιες κατηγορίες ευάλωτων πελατών ηλεκτρικής ενέργειας μπορούν να υποβάλουν αίτηση για να ενταχθούν στο κάθε μέτρο. Τα εν λόγω μέτρα αφορούν:
(α) Το δικαίωμα υποβολής αίτησης για ένταξη στην ειδική οικιακή διατίμηση με Κώδικα 08 της ΑΗΚ. Η ειδική διατίμηση καθορίζεται με την Απόφαση ΚΔΠ 286/2016.
(β) Το δικαίωμα υποβολής αίτησης για ένταξη στο μέτρο της μη-αποκοπής ή επανασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας σε κρίσιμες περιόδους σε όσους από τους ευάλωτους πελάτες αντιμετωπίζουν σοβαρά προβλήματα υγείας.
(γ) Την παροχή οικονομικών κινήτρων για την εγκατάσταση οικιακού φωτοβολταϊκού συστήματος με τη μέθοδο «net-metering».
(δ)Την παροχή οικονομικών κινήτρων για ενεργειακή αναβάθμιση των κατοικιών τους μέσω του Σχεδίου «Εξοικονομώ- Αναβαθμίζω στις Κατοικίες».
Ως εκ τούτου όλες οι παραπάνω δράσεις βελτιώνουν και προωθούν μέτρα για εξασφάλιση επαρκώς ζεστών σπιτιών με μειωμένα τέλη στην ηλεκτρική ενέργεια για οικογένειες που αντιμετωπίζουν τον κίνδυνο της φτώχιας και του κοινωνικού αποκλεισμού.
3.6.5. Παιδιά σε επισφαλείς οικογενειακές καταστάσεις-Προγραμματική Περίοδος ΤΑΜΕ 2014-2020
Συγχρηματοδοτείται μέχρι και το έτος 2022 η λειτουργία ενός ανοικτού Κέντρου Φιλοξενίας ασυνόδευτων ανηλίκων υπηκόων τρίτων χωρών, συνολικής χωρητικότητας 45 ατόμων. Εκτός από τη διαμονή, το Κέντρο προσφέρει στους διαμένοντες διάφορες υπηρεσίες που έχουν υποστηρικτικό, εκπαιδευτικό ή ψυχαγωγικό χαρακτήρα. Συγχρηματοδοτήθηκε κάτω από τον Επείγουσα Βοήθεια του ΤΑΜΕ η εργοδότηση πρόσθετου προσωπικού από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας (ΥΚΕ), με σκοπό τη βελτίωση της διαχείρισης υποθέσεων Ασυνόδευτων Ανηλίκων/Αιτούντων διεθνούς προστασίας, περιλαμβανομένης της εξέτασης αιτήσεων για παροχή υλικών συνθηκών υποδοχής, την εμπλοκή ως κηδεμόνες Ασυνόδευτων Ανηλίκων Αιτούντων διεθνούς προστασίας, την υποστήριξη της λειτουργίας υφιστάμενων καταφυγίων/προγραμμάτων για Ασυνόδευτους Ανήλικους και παροχή άλλων σχετικών υπηρεσιών υποστήριξης.
Επιπλέον, το Έργο στοχεύει να υποστηρίξει την ανάπτυξη ενός διευρυμένου Συστήματος Υποδοχής, αυξάνοντας τη δυνατότητα υποδοχής Ασυνόδευτων Ανηλίκων Αιτούντων διεθνούς προστασίας ή όσων προσώπων ισχυρίζονται ότι ανήκουν σε αυτή την ομάδα. Στην πράξη το ΤΑΜΕ αναμένεται να παρέχει υποστήριξη στο Κέντρο Ασυνόδευτων Ανηλίκων Λευκωσίας και υποστήριξη για βελτίωση της λειτουργίας υφιστάμενων δομών/προγραμμάτων για Ασυνόδευτους Ανηλίκους.
3.6.6. Χειρισμός Ασυνόδευτων Ανήλικων
Ασυνόδευτοι Ανήλικοι που εισέρχονται στην Κυπριακή Δημοκρατία τίθενται υπό την κηδεμονία της Διευθύντριας Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, η οποία ενεργεί ως κηδεμόνας τους, λαμβάνοντας όλα τα απαραίτητα μέτρα για την πρόσβαση τους στα δικαιώματά τους, στη βάση του βέλτιστου συμφέροντος του παιδιού.
Τα παιδιά αυτά μπορούν να διαμένουν στις πιο κάτω δομές:
– Ανάδοχες Οικογένειες
– Παιδιά τοποθετημένα σε Ιδρύματα Παιδικής Προστασίας
– Ημιανεξάρτητη Διαβίωση[3]
Συνολικά για το 2022 βρίσκονταν υπό τη νομική φροντίδα της ΔΥΚΕ 1727 παιδιά, περιλαμβανομένων και των ασυνόδευτων ανηλίκων (486 παιδιά υπό φροντίδα + 1241 ασυνόδευτων ανηλίκων).
Τέλος του 2022 ο συνολικός αριθμός των ασυνόδευτων ανήλικων ήταν 1241. Συνολικά για το 2022 αφορά σε 1727 παιδιά, περιλαμβανομένων και των ασυνόδευτων ανηλίκων (486 παιδιά υπό φροντίδα + 1241 ασυνόδευτων ανηλίκων). Η δαπάνη για το 2022 για τα παιδιά υπό φροντίδα (αναδοχή και ημιανεξάρτητη φροντίδα) ανήλθε στα €4.513.234. Διευκρινίζεται ότι το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, μέσω του Τομέα Μεταναστευτικής Βιογραφίας της Διεύθυνσης Μέσης Γενικής Εκπαίδευσης σε στενή συνεργασία με τις Υπηρεσίες Κοινωνική Ευημερίας και την Υπηρεσία των Κρατικών Ινστιτούτων Επιμόρφωσης, καθώς και με όλες τις εμπλεκόμενες σχολικές μονάδες ανά το παγκύπριο προσφέρουν σε πρωινό και απογευματινό χρόνο εξειδικευμένα εκπαιδευτικά προγράμματα για εκμάθηση της ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας για Ασυνόδευτους Ανήλικους/Αιτητές Διεθνούς Προστασίας.
3.6.7. Ο Περί Υιοθεσίας Νόμος
Αποσκοπεί στη δημιουργία νέας Νομοθεσίας για τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας υιοθεσίας, με σκοπό τη διασφάλιση του καλύτερου συμφέροντος του παιδιού με σεβασμό προς τα θεμελιώδη δικαιώματα του όπως αυτά αναγνωρίζονται από τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που κυρώθηκε το 1990 και τη Σύμβαση της Χάγης για την Προστασία των Παιδιών και τη Συνεργασία αναφορικά με Διακρατική Υιοθεσία, που κυρώθηκε το 1994 και την Ευρωπαϊκή Σύμβαση για την Άσκηση των Δικαιωμάτων του Παιδιού, που κυρώθηκε το 2005 από την Κυπριακή Δημοκρατία.
Το νομοσχέδιο αναμένεται να σταλεί για νομοτεχνικό έλεγχο τον Ιούνιο 2024 και μέχρι τον Σεπτέμβριο 2024 να κατατεθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο.
3.6.8. Ο περί της Μεταχείρισης Παιδιών υπό τη Γονική Μέριμνα ή επιμέλεια ή Φροντίδα του Διευθυντή Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας Νόμος του 2023
Το νομοσχέδιο ρυθμίζει όλες τις μορφές εναλλακτικής φροντίδας, τις παρεχόμενες υπηρεσίες προς το παιδί, τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία έγκρισης ανάδοχων γονέων, τα κριτήρια ένταξης παιδιού στην ημιανεξάρτητη διαβίωση και την εποπτεία. Οι προτεινόμενες νομοθετικές ρυθμίσεις αναμένεται να βελτιώσουν τις διαδικασίες και την αποτελεσματικότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών προστασίας και φροντίδας παιδιών και να ρυθμίσουν το πρόγραμμα της ημιανεξάρτητης διαβίωσης που αποσκοπεί στην ομαλή μετάβαση του παιδιού στην ενηλικίωση.
Η υπό επεξεργασία νέα νομοθεσία αναμένεται να σταλεί για νομοτεχνικό έλεγχο εντός Ιανουαρίου 2024 και να κατατεθεί στο Υπουργικό Συμβούλιο μέχρι τον Ιούνιο 2024.
[1] Δεν έχει ξεκινήσει στο παρόν η υλοποίηση των δράσεων αυτών
[2] Κανονιστική Διοικητική Πράξη
[3] Με βάση τις 2 ειδικές δράσεις στο πλαίσιο του Ταμείου Ασύλου, Μετανάστευσης και Ένταξης 2021-2027 αναμένεται η αύξηση των κλινών σε ημιανεξάρτητη διαβίωση και ίσως η υλοποίηση ενός Κέντρου για ασυνόδευτα παιδιά
Τέλος