3.1. Προσχολική Αγωγή και Φροντίδα

Η παροχή υψηλής ποιότητας προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας στην Κύπρο στοχεύει στην παροχή ίσων ευκαιριών για όλα τα παιδιά, την περαιτέρω ενίσχυση και υποστήριξη όλων των οικογενειών  με παιδιά και στη συμφιλίωση της οικογενειακής και επαγγελματικής ζωής. Η Κύπρος αναγνωρίζει την παροχή υψηλής ποιότητας προσχολικής εκπαίδευσης και φροντίδας ως προϋπόθεση, για την προώθηση της πρώιμης ανάπτυξης των παιδιών και τις επακόλουθες σχολικές επιδόσεις.

Η πρώιμη παιδική ηλικία προσφέρει ένα κρίσιμο παράθυρο ευκαιρίας για να διαμορφώσει την τροχιά της ολιστικής ανάπτυξης ενός παιδιού και να οικοδομήσει τα θεμέλια για το μέλλον του. Ο Ευρωπαϊκός Πυλώνας Κοινωνικών Δικαιωμάτων δηλώνει ότι όλα τα παιδιά έχουν δικαίωμα σε οικονομικά προσιτή προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα (ECEC[1]) καλής ποιότητας. Είναι στα πρώτα χρόνια της ζωής ενός παιδιού που τίθενται τα θεμέλια και η ικανότητα μάθησης, και αυτό χτίζεται σε όλη τη ζωή. Η μάθηση είναι μια σταδιακή διαδικασία. Η οικοδόμηση μιας ισχυρής βάσης στα πρώτα χρόνια αποτελεί προϋπόθεση για την ανάπτυξη ικανοτήτων υψηλότερου επιπέδου και την εκπαιδευτική επιτυχία, όσο είναι απαραίτητη για την υγεία και την ευημερία των παιδιών.

Στην προσχολική εκπαίδευση και φροντίδα είναι απαραίτητο να αντιμετωπίζονται οι διαφορετικές ατομικές ανάγκες και ιδιαιτερότητες των παιδιών, οι σχετικές με την ευαλωτότητά τους, ενώ είναι σημαντικό να παρέχεται επαρκής υποστήριξη στη μάθηση. Τέλος θα πρέπει να εφαρμόζονται αποτελεσματικές πρακτικές, να διατίθενται οι ορθοί πόροι για την καταπολέμηση του εκφοβισμού και της βίας και να διασφαλίζεται η συμμετοχή των παιδιών σε όλες τις αποφάσεις που τα αφορούν.

Η Κύπρος με βάση τους Αναθεωρημένους στόχους της Βαρκελώνης που τέθηκαν για το 2030 (Barcelona targets and European council’s recommendations) σχετικά με τη συμμετοχή των παιδιών σε επίσημη Προσχολική Εκπαίδευση ή Φροντίδα που αντιστοιχεί στο ποσοστό 45% συμμετοχής των παιδιών κάτω των 3 ετών και 96% συμμετοχή των παιδιών ηλικίας 3 ετών μέχρι την ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης είναι στη διαδικασία επίτευξης των στόχων με την εφαρμογή του πρωτοπόρου Σχεδίου Επιδότησης Διδάκτρων και Σίτισης Παιδιών ηλικίας μέχρι 4 ετών. Τα στοιχεία αναφορικά με την επίδραση του πιο πάνω Σχεδίου ως προς τους υπό παρακολούθηση δείκτες, θα είναι διαθέσιμα εντός του 2024, καθώς έχει εφαρμοστεί από τη σχολική χρονιά 2022-2023 με σημαντική επέκτασή του τη σχολική χρονιά 2023-2024.

Το ποσοστό των παιδιών κάτω των 3 ετών, που συμμετείχαν σε επίσημη Προσχολική Εκπαίδευση ή Φροντίδα ανερχόταν το 2019 στο 29,3% ενώ το 2022 μειώθηκε στο 24,4%.

Το ποσοστό των παιδιών 3 ετών μέχρι την ηλικία υποχρεωτικής εκπαίδευσης, που συμμετείχαν σε επίσημη Προσχολική Εκπαίδευση ή Φροντίδα ανερχόταν το 2019 στο 91,0% ενώ το 2022 υποχώρησε στο 82,6%.

Το 2022, τα παιδιά κάτω των 3 ετών τα οποία βρίσκονται σε «Κίνδυνο Φτώχιας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού», συμμετείχαν στην επίσημη Προσχολική Εκπαίδευση ή Φροντίδα με ποσοστό 13,5%, ενώ τα παιδιά των ηλικιών αυτών που δεν βρίσκονται σε «Κίνδυνο Φτώχιας ή Κοινωνικού Αποκλεισμού», συμμετείχαν με ποσοστό 26,9%. Η συνολική συμμετοχή είναι 24,4%.

3.1.1.   Έργο / Μελέτη «Υποστήριξη της Επέκτασης και Στρατηγικής Ανάπτυξης της Προδημοτικής Εκπαίδευσης και Φροντίδας στην Κύπρο»

 Το εν λόγω Έργο έχει συγκεκριμένους στόχους, μεταξύ των οποίων η ενημέρωση των αρμόδιων αρχών (ΥΦΚΠ/ΥΚΕ και ΥΠΑΝ[2]) για την υφιστάμενη κατάσταση του τομέα της ΠΕΦ[3], η ανάπτυξη από κοινού με  τις αρμόδιες αρχές και τους εμπλεκόμενους φορείς του εθνικού πλαισίου ποιότητας της ΠΕΦ και η μετέπειτα επικύρωσή του, καθώς και η υποβολή συστάσεων για την ετοιμασία της πρώτης Εθνικής Στρατηγικής και του συνοδευτικού Σχεδίου Δράσης για την ΠΕΦ στην Κύπρο μέχρι το τέλος του 2024 (ως και το σχετικό ορόσημο στο Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας).

Αποτελεί Δράση της Επένδυσης C5.2I2 του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και είναι Έργο του Προγράμματος «Μέσω Τεχνικής Υποστήριξης της ΕΕ» – Technical Support Instrument.

3.1.2.   Ετοιμασία Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για την Προσχολική Εκπαίδευση και Φροντίδα στην Κύπρο

Σύμφωνα με τις δεσμεύσεις του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας, η Κυπριακή Δημοκρατία θα ετοιμάσει και θα υιοθετήσει μέχρι το τέλος του 2024 (Q4 2024) την υπό αναφορά Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης.

3.1.3.   Σχέδιο Επιδότησης Διδάκτρων και Σίτισης Παιδιών ηλικίας μέχρι 4 ετών

Το Σχέδιο αποσκοπεί στην ενίσχυση των οικογενειών και ιδιαίτερα των οικογενειών με μικρά παιδιά, μέσω της επιδότησης υπηρεσιών φροντίδας εξαρτώμενων παιδιών ηλικίας μέχρι και 4 ετών μέσω της απευθείας καταβολής στους βρεφονηπιακούς σταθμούς μέρους του μηνιαίου κόστους για τη φοίτηση των παιδιών τους. Το Σχέδιο εγκρίθηκε για πρώτη φορά τον 7/2022 και εφαρμόστηκε τη σχολική χρονιά 2022-2023, με σημαντική επένδυση 12 εκ. ευρώ ετησίως (αύξηση σε 16 εκατομμύρια. ετησίως από τη σχολική χρονιά 2023-24 λόγω επέκτασης του προγράμματος) και συγχρηματοδοτείται κατά το 60% από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) του Προγράμματος Πολιτικής Συνοχής «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027»[4]. Ο αριθμός των δυνητικά δικαιούχων ανήλθε στις 15.000 παιδιά για την πρώτη χρονιά εφαρμογής και ο αριθμός αυτός αυξήθηκε σε 21.500 με την επέκταση του Σχεδίου από το 2023-24. Προβλέπει την παροχή μηνιαίου επιδόματος που καλύπτει μέχρι και 80% του κόστους για υπηρεσίες ποιοτικής φροντίδας και εκπαίδευσης παιδιών ηλικίας μέχρι και των 4 ετών, με ιδιαίτερα αυξημένο μέγιστο ποσό επιδότησης για παιδιά ηλικίας μέχρι και 2 ετών που είναι η ηλικιακή ομάδα με ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό συμμετοχής στην τυπική εκπαίδευση και στηρίζει τη δημογραφική πολιτική του κράτους, την ανάπτυξη της ισότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης προς όλα τα παιδιά, τη συμφιλίωση του οικογενειακού και επαγγελματικού βίου και την επίτευξη των αναθεωρημένων στόχων της Βαρκελώνης 2022, για τη συμμετοχή των παιδιών στην τυπική εκπαίδευση.

Κατά το πρώτο έτος εφαρμογής του Σχεδίου καταβλήθηκαν συνολικά δαπάνες ύψους €11.943.846 (9/2022-8/2023) με τη συμμετοχή 7.792 δικαιούχων παιδιών.

Κατά το 2^ο τρέχον έτος εφαρμογής του Σχεδίου, αυτό έχει επεκταθεί και καλύπτει περί τις 10.550 δικαιούχα παιδιά που αντιστοιχούν σε 52% των δυνητικά δικαιούχων παιδιών, περιλαμβάνοντας όλα τα παιδιά που ανήκουν στα πρώτα 5 δεκατημόρια της εισοδηματικής κατανομής. Ο προϋπολογισμός για το σχολικό έτος 2023-24 είναι 16,5 εκ. ευρώ και η δαπάνη για την περίοδο 9/2023 – 12/2023 ήταν €5.882.935.

Από την εφαρμογή και την αξιολόγηση του Σχεδίου διαπιστώνεται ότι οι αρχικοί στόχοι επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό, καθώς βάσει αιτήσεων που υποβλήθηκαν από γονείς και εγκρίθηκαν, περί το 49% των δυνητικά δικαιούχων συμμετείχαν κατά το πρώτο έτος εφαρμογής και το ποσοστό αυτό αυξάνεται στο 52% των δυνητικά δικαιούχων στο 2^ο έτος, δηλαδή 10.550 παιδιά συνολικά επωφελούνται από το Σχέδιο.

3.1.4.   Δημιουργία Πολυδύναμων Κέντρων για τα παιδιά και Κέντρα Φροντίδας Παιδιών

Η προτεινόμενη επένδυση αποσκοπεί στην ενίσχυση της διαθεσιμότητας ποιοτικών δομών φροντίδας και ανάπτυξης παιδιών, μέσω της παροχής κρατικής ενίσχυσης σε  ΑΤΑ και ΜΚΟ, για τη δημιουργία τουλάχιστον 30 νέων ή την επέκταση υφιστάμενων Κέντρων Φροντίδας Παιδιών (δηλ. Βρεφοπαιδοκομικών Σταθμών για παιδιά ηλικίας 0-4χρ.) και Πολυδύναμων Κέντρων για Παιδιά (δηλ. Βρεφοπαιδοκομικών Σταθμών για παιδιά ηλικίας 0-4χρ και Κέντρων Προστασίας και Απασχόλησης Παιδιών για παιδιά ηλικίας 6-13χρ.) μέχρι τον Ιούνιου 2026 (ενδιάμεσος στόχος: η δημιουργία 11 νέων δομών μέχρι τις 31.12.2024).

Δημιουργία έργων/δομών για παιδιά (π.χ. Σπίτια, Κέντρα Ημέρας, Διεπιστημονικό Κέντρο)

Για την υλοποίηση της Επένδυσης (C5.2I3) του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας που αφορά τη δημιουργία δομών / έργων για ευάλωτα παιδιά και παιδιά υπό τη νομική φροντίδα του κράτους

3.1.5.   Επέκταση της δωρεάν και υποχρεωτικής προδημοτικής εκπαίδευσης από την ηλικία των 4 χρονών

Το Υπουργικό Συμβούλιο στις 4/1/2024  ενέκρινε τη σταδιακή επέκταση της δωρεάν υποχρεωτικής προδημοτικής εκπαίδευσης από την ηλικία των τεσσάρων χρόνων από τη σχολική χρονιά 2024-2025, η οποία θα ολοκληρωθεί τη σχολική χρονιά 2031-2032, στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας. Η έγκριση αναφέρεται στη σταδιακή επέκταση του ορίου ηλικίας στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση από τα τέσσερα χρόνια και κατά συνέπεια στην επέκταση της φοίτησης στην υποχρεωτική προδημοτική εκπαίδευση από 1 χρόνο και τέσσερις μήνες σε δύο χρόνια. Εκκρεμεί η πρόταση του ΥΠΑΝ[5] προς τη Βουλή των Αντιπροσώπων, για τροποποίηση της σχετικής νομοθεσίας. Από το έργο αυτό θα επωφεληθούν 22.500 παιδιά περίπου, ενώ το κράτος, πέραν του ποσού που θα διατεθεί από το ταμείο στο πλαίσιο υλοποίησης του Σχεδίου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ύψους 12.25 εκατομμύρια, υπολογίζει να διαθέσει περίπου 127 εκατομμύρια για τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας, την επιχορήγηση των κοινοτικών τμημάτων και την κτιριολογική αναβάθμιση και επέκταση των δημόσιων νηπιαγωγείων.

3.1.6.   Καταβολή χαμηλών διδάκτρων ή εξαίρεση καταβολής διδάκτρων σε δημόσια νηπιαγωγεία

Τα μικρότερα παιδιά που καταλαμβάνουν κενές θέσεις σε δημόσια νηπιαγωγεία πληρώνουν χαμηλά δίδακτρα, ένα συμβολικό ποσό €42 μηνιαίως ή πλήρη εξαίρεση τελών δίδεται σε φτωχές οικογένειες[6], ενώ μείωση τελών στα €25 μηνιαίως δίνεται σε οικογένειες με τέσσερα παιδιά και άνω.

3.1.7.   Επιχορήγηση εξόδων για κοινοτικά νηπιαγωγεία

Το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας παραχωρεί επιχορήγηση για την κάλυψη ορισμένων εξόδων[7] για κοινοτικά νηπιαγωγεία, τα οποία λειτουργούν σε περιπτώσεις που οι διαθέσιμες τάξεις του δημόσιου νηπιαγωγείου δεν καλύπτουν τις ανάγκες όλων των παιδιών της κοινότητας.

3.1.8.   Έργο για ενίσχυση παιδιών στα νηπιαγωγεία με επικουρικό προσωπικό

Τη σχολική χρονιά 2023-2024, το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας υλοποιεί νέο έργο που επικεντρώνεται (α) στις ανάγκες των παιδιών με μεταναστευτικό υπόβαθρο, (β) σε θέματα βίας και παραβατικότητας και (γ) στις μαθησιακές δυσκολίες. Αριθμός νηπιαγωγείων έχει στελεχωθεί με επικουρικό προσωπικό στην τάξη στοχεύοντας σε αυτούς τους συγκεκριμένους τομείς. Το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, σε συνεργασία με τη Διεύθυνση Δημοτικής Εκπαίδευσης, υλοποιεί πρόγραμμα επιμορφώσεων που γίνονται εξ αποστάσεως και αφορούν τις νηπιαγωγούς που εφαρμόζουν το συγκεκριμένο πρόγραμμα.

Επιπλέον το Υπουργείο Εσωτερικών υλοποιεί το έργο: «Μαθαίνω Ελληνικά στο Νηπιαγωγείο : Πρόγραμμα Υποστήριξης της φοίτησης παιδιών τρίτων χωρών στην προσχολική εκπαίδευση» μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2024.  Το έργο εκπαιδεύει δασκάλους νηπιαγωγείων όσον αφορά τη διδασκαλία παιδιών υπηκόων τρίτων χωρών και προετοιμάζει ειδική ύλη για τα παιδιών υπηκόων τρίτων χωρών νηπιακής ηλικίας.

3.1.9.   Δράσεις που εντάσσονται στο Έργο «Αναδιάρθρωση των  Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας» το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολιτικής Συνοχής «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027», με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ:

1. Σύσταση Επαρχιακών Πολυθεματικών Ομάδων και Κεντρική Πολυθεματική Ομάδα (ΕΠΟ/ΚΕΠΟ) οι οποίες είναι υπεύθυνες για την αξιολόγηση των ευάλωτων ατόμων, συμπεριλαμβανομένων των οικογενειών με παιδιά, με στόχο τη διαμόρφωση ενός εξατομικευμένου σχεδίου δράσης με τις απαραίτητες ενέργειες που πρέπει να προωθηθούν. . Η εν λόγω δράση εντάσσεται στο Έργο «Αναδιάρθρωση των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας», το οποίο υλοποιείται στο πλαίσιο του Προγράμματος Πολιτικής Συνοχής «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027», με τη συγχρηματοδότηση της ΕΕ (Απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου).
2. Το 2020 αποφασίστηκε με Απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου η σύσταση Ad Hoc Υπουργικής Επιτροπής αποτελούμενης από Υπουργούς αρμόδιων Υπουργείων στον τομέα της παιδικής προστασίας. Σύμφωνα με την απόφαση αυτή, η Ad Hoc Υπουργική Επιτροπή στοχεύει στην ενίσχυση της συνεργασίας στον τομέα της παιδικής προστασίας και στην ανάπτυξη αποτελεσματικότερων πολιτικών και δράσεων.  Προγραμματίζεται η διενέργεια μελέτης για το σύστημα παιδικής προστασίας στην Κύπρο, Κατάστρωση και Υλοποίηση Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για την Παιδική Προστασία.
3. Αγορά Υπηρεσιών επαγγελματιών (ψυχολόγων, ψυχιάτρων, αξιολογητών κοινωνικών αναγκών) για την ενίσχυση της διεπιστημονικής προσέγγισης στην παροχή υπηρεσιών (Απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου).
4. Παροχή εξειδικευμένων (Συνοδών/Μεντόρων) σε παιδιά υπό τη φροντίδα της Διευθύντριας των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας και σε παιδιά οικογενειών υψηλού κινδύνου, καθώς και σε άτομα με αναπηρία που διαμένουν σε Κρατικά Ιδρύματα των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας (Απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου).
5. «Κοινωνικός Λειτουργός της Γειτονιάς» στο πλαίσιο του Προγράμματος των Υπηρεσιών Κοινωνικής Πρόνοιας του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, για εξασφάλιση Κοινωνικών Λειτουργών σε κοινότητες ή συμπλέγματα κοινοτήτων και σε Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης.  Το Πρόγραμμα συμβάλλει στην κοινωνική επένδυση σε τοπικό επίπεδο με στόχο αύξησης του τοπικού δικτύου και τη βελτίωση της πρόσβασης των πολιτών στις κοινωνικές υπηρεσίες στην κοινότητα.

[1]Early Child Education and Care

[2] Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας, Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας

[3] Προσχολική Εκπαίδευση και Φροντίδα

[4] Στο πλαίσιο του Προγράμματος Συνοχής «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» προωθούνται παρεμβάσεις οι οποίες συμβάλλουν στην αντιμετώπιση της παιδικής φτώχιας που αντιστοιχούν στο 6,08% των πόρων του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου Συν (ΕΚΤ+).

[5] Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας

[6] Ως «Φτωχές Οικογένειες» το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας ορίζει τους δικαιούχους του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος, βάσει καθορισμένων οικονομικών κριτηρίων.

[7] Με τον όρο «ορισμένα έξοδα» αναφέρονται σε μέρος των ετήσιων λειτουργικών δαπανών, που απαιτούνται για τη λειτουργία των κοινοτικών νηπιαγωγείων.

Τέλος