09. Έκτος Πυλώνας: Επαρκές Βιοτικό Επίπεδο και Ανεξάρτητη Διαβίωση

9.1 Γενική επιδίωξη σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες:

Κάθε άτομο με αναπηρία έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει επαρκές βιοτικό επίπεδο με αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης και κατάλληλη κοινωνική προστασία και να ζει στην κοινότητα με επιλογές ίσες με άλλους, με πρόσβαση σε σειρά υπηρεσιών υποστήριξης του, για πλήρη  συμμετοχή και ενσωμάτωση του στην κοινωνία.

9.2  Υφιστάμενη κατάσταση:

Σύμφωνα με την νομοθεσία που διέπει το Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα, που εφαρμόζει η Υπηρεσία Διαχείρισης Επιδομάτων Πρόνοιας του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, άτομα με αναπηρίες που πιστοποιούνται με σοβαρή αναπηρία ή μέτρια νοητική αναπηρία ανεξαρτήτως ηλικίας, έχουν δικαίωμα σε Ελάχιστο Εγγυημένο Εισόδημα ύψους μέχρι €480 μηνιαίως για την κάλυψη των βασικών τους αναγκών, συν αναπηρικό επίδομα ύψους €226 μηνιαίως, συν μέτρα κοινωνικής συνοχής ύψους €142 μηνιαίως, για την αντιμετώπιση των δαπανών που προκαλεί η αναπηρία στη ζωή του ανθρώπου. Το συνολικό αυτό ποσό των €848 μηνιαίως δικαιούνται τα παιδιά και οι νέοι μέχρι ηλικίας 28 χρόνων που εμπίπτουν στην πιο πάνω ομάδα, ανεξαρτήτως του εισοδήματος ή και περιουσιακών στοιχείων της οικογένειας τους, καθώς και ενήλικα πρόσωπα που εμπίπτουν στην πιο πάνω ομάδα και πληρούν επιπρόσθετα τα εισοδηματικά και άλλα οικονομικά κριτήρια της νομοθεσίας. Επίσης, δικαιούχοι του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος δικαιούνται και μια σειρά συνδεδεμένων με το ΕΕΕ παροχών και υπηρεσιών, περιλαμβανομένων: επιδόματος ενοικίου, επιδότησης για αντικατάσταση οικοσκευών, κάλυψη δημοτικών τελών, έκπτωση 20% στην κατανάλωση ηλεκτρισμού, απαλλαγή από οποιαδήποτε τέλη και δίδακτρα για πρόσβαση σε υπηρεσίες εκπαίδευσης κ.α. Σύμφωνα με την ίδια νομοθεσία και συγκεκριμένα το Διάταγμα Επιχορήγησης Κατ’ Οίκον Φροντίδας για Άτομα με Αναπηρίες, ο δικαιούχος του ΕΕΕ και αναπηρικού επιδόματος, έχει δικαίωμα επιπρόσθετα για τις ανάγκες του για υπηρεσίες κατ’ οίκον φροντίδας, σε μηνιαίο ποσό €100 ή €200 ή €300 ή €400 ή για εξαιρετικές ανάγκες φροντίδας μεγαλύτερο ποσό. Οι πιο πάνω κοινωνικές παροχές καταβάλλονται από την Υπηρεσία Διαχείρισης Επιδομάτων Πρόνοιας του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, μετά από αξιολόγηση και πιστοποίηση της αναπηρίας, μέσω του Συστήματος Αξιολόγησης Αναπηρίας του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες. Οι συνολικές δαπάνες για αναπηρικές παροχές (πέραν των βασικών αναγκών) από την Υπηρεσία Διαχείρισης Επιδομάτων Πρόνοιας, ανέρχονται σε περίπου €52 εκ. ετησίως και αφορούν 10.000 περίπου δικαιούχους με αναπηρίες.

Στους εργαζόμενους που λόγω αναπηρίας έχουν απώλεια του εισοδήματος από την εργασία τους, οι Υπηρεσίες Κοινωνικών Ασφαλίσεων, του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, παρέχουν σύμφωνα με την νομοθεσία που διέπει τις κοινωνικές ασφαλίσεις, Σύνταξη Ανικανότητας και Σύνταξη Αναπηρίας (λόγω σωματικής βλάβης από εργατικό ατύχημα ή επαγγελματική ασθένεια). Η συνολική δαπάνη ανέρχεται σε €22 εκ. ετησίως για 4.280 δικαιούχους.

Επιπρόσθετες κοινωνικές παροχές, ανεξαρτήτως εισοδηματικών κριτηρίων, παρέχει το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, σύμφωνα με τρεις Νόμους και έντεκα Σχέδια, για την υποστήριξη και διευκόλυνση της ανεξάρτητης διαβίωσης. Οι κοινωνικές παροχές αφορούν μηνιαία επιδόματα: Χορηγία Τυφλών, Επίδομα Βαριάς Κινητικής Αναπηρίας, Επίδομα Φροντίδας σε Παραπληγικά ή Τετραπληγικά Άτομα, Επίδομα Διακίνησης, καθώς και εφάπαξ οικονομική βοήθεια: Οικονομική Βοήθεια για την Αγορά Τροχοκαθισμάτων, Αγορά Αυτοκινήτων, Αγορά ποικιλίας τεχνικών μέσων και υποστηρικτικής τεχνολογίας (ειδικά κρεβάτια και στρώματα, ειδικά καθίσματα, βοηθήματα βάδισης, βοηθήματα μετακίνησης, συσκευές επικοινωνίας, ηλεκτρονικούς υπολογιστές, ειδικά λογισμικά προγράμματα, εξοπλισμό και προγράμματα αισθητηριακής ολοκλήρωσης, κινητά τηλέφωνα κ.α.), καθώς και Επιχορήγηση Διακοπών. Δωρεάν παροχές αποτελούν επιπρόσθετα ο δανεισμός τροχοκαθισμάτων και τεχνικών μέσων, η έκδοση Δελτίου Στάθμευσης, η έκδοση Ευρωπαϊκής Κάρτας Αναπηρίας. Από τις κοινωνικές παροχές του ΤΚΕΑΑ επωφελούνται περίπου 15.000 άτομα με ετήσια δαπάνη περίπου €49 εκ.

Για την αξιολόγηση και πιστοποίηση των δικαιωμάτων των πολιτών με αναπηρίες σε κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες, το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες υλοποιεί το έργο «Επέκταση και Αναβάθμιση του Νέου Συστήματος Αξιολόγησης της Αναπηρίας», το οποίο περιλαμβάνεται στο Πρόγραμμα ΘΑλΕΙΑ 2021 – 2027 με προϋπολογισμό για όλη την περίοδο €10,5 εκ. και συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο. Πραγματοποιούνται κατά μέσο όρο 5.000 αξιολογήσεις ετησίως, ενώ από την έναρξη του έργου το τέλος του 2013 μέχρι το τέλος του 2023 διενεργήθηκαν αξιολογήσεις συνολικά για 25.300 περίπου άτομα με αναπηρίες που αιτήθηκαν κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες του Τμήματος ή της Υπηρεσίας Διαχείρισης Επιδομάτων Πρόνοιας ή άλλων κρατικών υπηρεσιών και οι οποίοι έλαβαν μια ολοκληρωμένη έκθεση με πιστοποίηση του τύπου και έκτασης της αναπηρίας τους και των δικαιωμάτων τους για κοινωνικές παροχές και υπηρεσίες. Η βάση πραγματικών δεδομένων αναπηρίας για το 2,4% του συνολικού πληθυσμού της Κύπρου αποτελεί τη μεγαλύτερη εθνική βάση δεδομένων για τα άτομα με αναπηρίες.

Οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας στα πλαίσια διασφάλισης του επιπέδου διαβίωσης των ατόμων με αναπηρίες λειτουργούν οκτώ κρατικές δομές (Σπίτια στην Κοινότητα), στις οποίες διαμένουν, με 24ωρη φροτίδα, 39 άτομα με σοβαρής μορφής αναπηρίες κάτω από την νομική φροντίδα της Διευθύντριας/ντη Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, με ετήσια δαπάνη €5 εκ.

Επίσης, 28 Φορείς (Αρχές Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις), επιχορηγούνται στην βάση κριτηρίων, μέσω Σχεδίων Κρατικών Χορηγιών του Υπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας, που διαχειρίζονται οι Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας και αφορούν μεταξύ άλλων και τη λειτουργία προγραμμάτων  που καλύπτουν ανάγκες ατόμων με αναπηρίες.   Περίπου συνολικά 57  Προγράμματα  (21 είναι  για  24ωρη φροντίδα και 36 ημερήσια φροντίδα), καλύπτουν ανάγκες ενηλίκων και ανηλίκων ατόμων με αναπηρίες, με ετήσιο κόστος πέραν των €6,7 εκ. Τα προγράμματα αυτά επιθεωρούνται από τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας ως προς τη λειτουργία και την ποιότητα των προσφερόμενων υπηρεσιών τους, στην βάση σχετικής Νομοθεσίας.

Για τη συμμετοχή τους σε Κέντρα Ημέρας, που λειτουργούν υπό την εποπτεία των Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, ενήλικες με αναπηρίες δικαιούνται, μέσω της νομοθεσίας του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος και του Διατάγματος για Επιχορήγηση Διημερεύουσας Φροντίδας, μηνιαία τροφεία και οδοιπορικά.

Για την υποστήριξη και ενθάρρυνση της συμμετοχής των ατόμων με αναπηρίες στην κοινότητα, οι οργανώσεις των ατόμων αναπηρίες και οι οργανώσεις που παρέχουν υπηρεσίες προς τα άτομα με αναπηρίες, επιχορηγούνται από το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες για διάφορα προγράμματα ενημέρωσης, διεκδίκησης δικαιωμάτων, ψυχοκοινωνικής υποστήριξης, καθώς και για την εργοδότηση Κοινωνικών Συνοδών που αναλαμβάνουν να συνοδεύουν και υποστηρίζουν ενήλικες για τη συμμετοχή τους σε δραστηριότητες στην κοινότητα, περιλαμβανομένης της ψυχαγωγίας και κοινωνικοποίησης. Η συνολική ετήσια δαπάνη για την επιχορήγηση 49 προγραμμάτων ανέρχεται σε €315.000. Η Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων επιχορηγείται με €100.000 ετησίως για τις δαπάνες λειτουργίας της και η Επιτροπή Προστασίας Ατόμων  με Νοητική Αναπηρία με €350.000 ετησίως.

Ως ειδικό έργο με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου, το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, ανέλαβε και λειτουργεί, από το 2016, το έργο της «Αποϊδρυματοποίησης των Ενοίκων του Θαλάμου 14 του Νοσοκομείου Αθαλάσσας» σε Κατοικία Υποστηριζόμενης Διαβίωσης που δημιουργήθηκε ειδικά για τον σκοπό αυτό και στελεχώνεται πάνω σε 24ωρη βάση, σε συνεργασία με τις Υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας, τις Υπηρεσίες Κοινωνικής Ευημερίας καθώς και με αγορά υπηρεσιών από τον ιδιωτικό τομέα.

Περαιτέρω ως ειδικό έργο με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου και με συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο, για την υποστήριξη της ανεξάρτητης διαβίωσης των ενηλίκων με αναπηρίες και κυρίως με νοητική αναπηρία ή αυτισμό, το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες ανέλαβε και υλοποιεί το έργο «Επέκταση του Δικτύου Δομών και Υπηρεσιών Υποστήριξης της Ανεξάρτητης Διαβίωσης Ατόμων με Αναπηρίες» και το Σχέδιο Ένταξης Ατόμων με Σοβαρές Αναπηρίες σε Κατοικίες και Προγράμματα Ανεξάρτητης Διαβίωσης. Στο πλαίσιο αυτό, λειτούργησαν με ανάθεση τους σε αναδόχους του ιδιωτικού τομέα μέσω δημόσιων διαγωνισμών, από το 2021 μέχρι τις αρχές του 2024,  δώδεκα  κατοικίες υποστήριξης στην ανεξάρτητη διαβίωση στις οποίες διαμένουν 49 άτομα με αναπηρίες και 7 ατομικά προγράμματα υποστήριξης στην ανεξάρτητη διαβίωση κυρίως για άτομα με αυτισμό. Οι επωφελούμενοι του Σχεδίου  υποστηρίζονται με υπηρεσίες φροντιστών, προσωπικών βοηθών και συμβούλων, ώστε να διαβιούν με ασφάλεια, αξιοπρέπεια και ποιότητα ζωής, ενσωματωμένοι μέσα στην κοινότητα και με αποφυγή της ιδρυματοποίησης τους και κοινωνικού αποκλεισμού. Το όλο έργο είναι ενταγμένο στο Πρόγραμμα ΘΑλΕΙΑ 2021-2027, με συνολική δαπάνη για όλη την προγραμματική περίοδο ύψους €20 εκ.

Επιπρόσθετα, συμπληρωματικά και σε συνέργεια με το πιο πάνω έργο, το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες ανέλαβε, με χρηματοδότηση από το Σχέδιο Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας ύψους €2,4 εκ. και σε συνεργασία με τον Κυπριακό Οργανισμό Ανάπτυξης Γης, την ανέγερση και αγορά πέντε κατοικιών, δύο στην Κοκκινοτριμιθιά και τριών στα Πολεμίδια, για τη στέγαση ατόμων με αναπηρίες που θα ενταχθούν σε προγράμματα υποστήριξης στην ανεξάρτητη διαβίωση και θα αντιμετωπίζουν επιπρόσθετα και ανάγκες στέγασης.

Η Οργάνωση Παραπληγικών Κύπρου (ΟΠΑΚ), ως Φορέας Υλοποίησης, με Αρμόδιο Φορέα παρακολούθησης και ελέγχου τη Μονάδα Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου (Μονάδα ΕΚΤ) του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, υλοποιεί το έργο που συγχρηματοδοτείται από το Πρόγραμμα «ΘΑλΕΙΑ 2021-2027» με συνολικό προϋπολογισμό για την περίοδο €8εκ., για «Παροχή υπηρεσιών κατ΄ οίκον φροντίδας σε άτομα με αναπηρίες», μέλη της ΟΠΑΚ και του Συνδέσμου Μυοπαθών Κύπρου (MDA Cyprus)) με την εργοδότηση 75 φροντιστών και ομάδας υποστηριχτικού προσωπικού, για την εξυπηρέτηση 88 ατόμων με τετραπληγία ή παραπληγία (72 μελών της ΟΠΑΚ και 16 των Μυοπαθών).

Η Κυπριακή Συνομοσπονδία Οργανώσεων Αναπήρων υλοποιεί, με απόφαση του Υπουργικού Συμβουλίου και με ανάθεση από το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, το πιλοτικό πρόγραμμα εργοδότησης τριών Συμβούλων Λήψης Αποφάσεων, στο πλαίσιο προώθησης και ολοκλήρωσης του νομοσχεδίου «περί Πρόσβασης Ατόμων με Αναπηρίες σε Υποστήριξη Λήψης Αποφάσεων»,  για την υποστήριξη στη λήψη αποφάσεων και άσκηση δικαιοπρακτικής ικανότητας των ατόμων με αναπηρίες και μεταρρύθμιση του υφιστάμενου νομικού πλαισίου για την κήρυξη «ανικάνων προσώπων» και τον διορισμό «κηδεμόνων και διαχειριστών περιουσίας.

Με σκοπό τη μείωση του κόστους ηλεκτρισμού για τα άτομα με αναπηρίες και βελτίωση της ποιότητας διαβίωσής τους, η Αρχή Ηλεκτρισμού Κύπρου την Απόφαση του Υπουργού Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας, για επιβολή Υποχρεώσεων Παροχής Δημόσιων Υπηρεσιών (Κ.Δ.Π. 307/2023) (ειδική διατίμηση ηλεκτρισμού). Τα μειωμένα έσοδα της ΑΗΚ που προκύπτουν από την εφαρμογή της ειδικής διατίμησης για όλες τις κατηγορίες ευάλωτων  ανέρχονται σε περίπου €10εκ. το χρόνο και ανακτώνται  αναλογικά από όλους τους καταναλωτές ηλεκτρισμού μέσω της χρέωσης Υποχρεώσεων Παροχής Δημόσιας Υπηρεσίας. Οι λήπτες επιδομάτων από το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες είναι περίπου το 17% του συνόλου των δικαιούχων του μέτρου.

Η Υπηρεσία Ενέργειας του Υπουργείου Ενέργειας, Εμπορίου και Βιομηχανίας εφαρμόζει το περί των Μέτρων Αντιμετώπισης της Ενεργειακής Φτώχειας και των Μέτρων Προστασίας των Ευάλωτων Πελατών Ηλεκτρικής Ενέργειας Διάταγμα του 2023 (Κ.Δ.Π. 310/2023). Στα μέτρα περιλαμβάνεται η συμμετοχή στα Σχέδια Χορηγιών του Ταμείου ΑΠΕ και ΕΞ.Ε με αυξημένη χορηγία για Εγκατάσταση Φωτοβολταϊκού Συστήματος, για Εγκατάσταση και Θερμονόμωση Οροφής. Η χορηγία παρέχεται από το Ταμείο ΑΠΕ και ΕΞ.Ε (περίπου €10εκ ευρώ ετησίως για όλες τις κατηγορίες ευάλωτων) το οποίο χρηματοδοτείται από το Τέλος Κατανάλωσης που πληρώνουν όλοι οι καταναλωτές στους τελικούς λογαριασμούς ηλεκτρισμού. Οι λήπτες επιδομάτων από το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες είναι περίπου το 8% του συνόλου των δικαιούχων του μέτρου.  Με το ίδιο Διάταγμα επίσης εφαρμόζεται το μέτρο μη αποκοπής σύνδεσης ή επανασύνδεσης ηλεκτρικής ενέργειας σε κρίσιμες περιόδους στους ευάλωτους πελάτες για τους οποίους η απρόσκοπτη παροχή ηλεκτρικής ενέργειας είναι απαραίτητη για λόγους που σχετίζονται με την υγεία τους.

9.3 Στρατηγικοί στόχοι και δείκτες μέτρησης αποτελεσμάτων

Ο γενικός στρατηγικός στόχος της Κυπριακής Δημοκρατίας για την κοινωνική προστασία και ανεξάρτητη διαβίωση των ατόμων με αναπηρίες είναι η ενίσχυση της διασφάλισης επαρκούς βιοτικού επιπέδου και η επέκταση και ανάπτυξη της πρόσβασης σε υποστηρικτικές υπηρεσίες μέσα στην κοινότητα, για ασφαλείς, αξιοπρεπείς και ποιοτικές συνθήκες διαβίωσης.

Οι ειδικότεροι στρατηγικοί στόχοι είναι:

9.3.1 Η αύξηση και επέκταση των κοινωνικών παροχών προς τα άτομα με αναπηρίες σε συνδυασμό με αύξηση των παρεχόμενων υπηρεσιών σε είδος (Δείκτες: νέα νομοθεσία, πρόσθετες δαπάνες στον ετήσιο προϋπολογισμό)

9.3.2 Η εισαγωγή στην Κύπρο του θεσμού του Προσωπικού Βοηθού,  του Συμβούλου Ατόμων με Αναπηρίες, του Εκπαιδευτή και άλλων επαγγελματιών (Δείκτες: αριθμός νέων επαγγελματιών, αριθμός επωφελουμένων από νέες υπηρεσίες).

9.3.3 Η αναγνώριση των γονιών ή άλλων μελών της οικογένειας των παιδιών και ενηλίκων με αναπηρίες ως άτυπων φροντιστών ή άτυπων παρόχων υπηρεσιών, στις περιπτώσεις που λόγω της αναπηρίας των παιδιών τους δεν μπορούν να εργάζονται.

9.3.4 Η χαρτογράφηση όλων των ατόμων με αναπηρίες που ενδεχομένως θα αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο ιδρυματοποίησης και κοινωνικού αποκλεισμού για τον καταρτισμό μεσοπρόθεσμου σχεδίου υποστήριξης της ανεξάρτητης διαβίωσης τους (Δείκτες: αριθμός ατόμων).

9.3.5 Η λειτουργία πρόσθετων κατοικιών και προγραμμάτων υποστήριξης στην ανεξάρτητη διαβίωση (Δείκτες: αριθμός κατοικιών/προγραμμάτων, αριθμός επωφελουμένων ατόμων)

9.3.6 Η λειτουργία νέων Κέντρων Ημέρας και Ξενώνων Προσωρινής Διαμονής, ώστε να υπάρχει σε κάθε Επαρχία επαρκής αριθμός κέντρων για άτομα κάθε τύπου και βαθμού αναπηρίας (Δείκτες: αριθμός Κέντρων Ημέρας, αριθμός επωφελουμένων).

9.3.7 Ο εκσυγχρονισμός και ολοκλήρωση ενός νομικού πλαισίου που να διασφαλίζει την ισότητα των ατόμων με αναπηρίες ενώπιον του νόμου και να τα υποστηρίζει στη λήψη των αποφάσεων τους και άσκηση της δικαιοπρακτικής τους ικανότητας (Δείκτες: νέες νομοθεσίες)

9.4 Νέες Δράσεις 2024-2028

Τέλος