08. Πέμπτος Πυλώνας: Ένταξη στην Απασχόληση

8.1 Γενική επιδίωξη σύμφωνα με τη Σύμβαση του ΟΗΕ για τα Δικαιώματα των Ατόμων με Αναπηρίες:

Κάθε μαθητής ή φοιτητής με αναπηρία έχει το δικαίωμα να προετοιμάζεται έγκαιρα από το εκπαιδευτικό και οικογενειακό περιβάλλον του για τη μετάβαση του από την εκπαίδευση στην απασχόληση και την ένταξη του στην αγορά εργασίας. Έχει το δικαίωμα για ανάπτυξη των επαγγελματικών γνώσεων, δεξιοτήτων και ικανοτήτων του, για ελεύθερη επιλογή της εργασίας στην οποία επιθυμεί να απασχοληθεί σύμφωνα με τα ενδιαφέροντα και τις προτιμήσεις του και για απόλαυση ενός εργασιακού περιβάλλοντος ανοικτού, συμπεριληπτικού και προσβάσιμου.

8.2  Υφιστάμενη κατάσταση:

Το Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας εφαρμόζει προγράμματα προετοιμασίας των μαθητών για τη μετάβαση τους από το σχολείο στην εργασία και τη γνωριμία τους με τα επαγγέλματα και τους εργασιακούς χώρους.

Με τη συνεργασία μεταξύ του Υπουργείου Παιδείας και του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, αναπτύχθηκε ένα πλαίσιο ώστε ο μαθητής, είτε φοιτά σε συνηθισμένη τάξη, είτε σε ειδική μονάδα είτε σε ειδικό σχολείο, έγκαιρα πριν τη λήξη της τελευταίας σχολικής χρονιάς να αξιολογείται τόσο από τους εκπαιδευτικούς που τον γνωρίζουν, όσο και από το ΤΚΕΑΑ, ώστε να εντοπίζονται και καταγράφονται οι γνώσεις, ικανότητες, δεξιότητες, προτιμήσεις και ενδιαφέροντα του, να ενημερώνεται για τα διαθέσιμα προγράμματα απασχόλησης με στήριξη που λειτουργούν παγκύπρια και να παραπέμπεται στο κατάλληλο πρόγραμμα για ένταξη του στην ανοικτή αγορά εργασίας. Ενημερωτικές εκδηλώσεις για τα προγράμματα απασχόλησης με στήριξη διοργανώνονται από το Υπουργείο Παιδείας και για τους γονείς των παιδιών.

Το Σχέδιο Απασχόλησης με Στήριξη λειτουργεί με αποφάσεις του Υπουργικού Συμβουλίου από το 1995, υπό την ευθύνη, μέχρι το 2009, του Τμήματος Εργασίας και της Επιτροπής Προστασίας Ατόμων με Νοητική Αναπηρία και, από το 2009 του Τμήματος Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες. Βασικός του σκοπός είναι η ένταξη στην ανοικτή αγορά εργασίας ατόμων με αναπηρίες που έχουν ανάγκη υποστήριξης με τις υπηρεσίες Καθοδηγητή Εργασίας. Το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες επιχορηγεί μη κυβερνητικές οργανώσεις στο να προσλαμβάνουν Καθοδηγητές Εργασίας οι οποίοι παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης σε ομάδες 5-25 ατόμων, αναφορικά με την εξεύρεση θέσης εργασίας με βάση τις προτιμήσεις, γνώσεις, ικανότητες και δεξιότητες του ατόμου, την συμφωνία των όρων απασχόλησης, την κατάρτιση στα καθήκοντα της θέσης εργασίας, την ενδυνάμωση και στήριξη του ατόμου στο εργασιακό του περιβάλλον και στην ανάπτυξη των εργασιακών και κοινωνικών του δεξιοτήτων και της προσωπικότητας του,  την ενημέρωση και συστηματική επικοινωνία με το άτομο με αναπηρία, την οικογένεια του, τον εργοδότη του.

Σήμερα λειτουργούν παγκύπρια 25 Προγράμματα Απασχόλησης με Στήριξη με εργοδότηση 380 ατόμων με κυρίως νοητική ή ψυχική αναπηρία, σε πέραν των 100 διαφορετικών εργοδοτών: υπεραγορές, καφετηρίες, εστιατόρια, ξενοδοχεία, φούρνους, εμπορικά κέντρα, καταστήματα λιανικής πώλησης, Δήμους, φυτώρια, γκαράζ, σταθμούς βενζίνης, αποθήκες, φαρμακεία, κομμωτήρια κ.α. Η πλειοψηφία των εργαζομένων απασχολείται πάνω σε μερική βάση απασχόλησης, συνήθως 4-5 ωρών ημερησίως, με ωρομίσθιο στη βάση του κατώτατου μηνιαίου μισθού.

Στον ίδιο τομέα της υποστηριζόμενης απασχόλησης, η Διεύθυνση Υπηρεσιών Ψυχικής Υγείας εφαρμόζει προγράμματα εναλλακτικών μορφών απασχόλησης στις επαρχίες Λευκωσίας, Λεμεσού, Λάρνακας και Πάφου για την εργασιακή αποκατάσταση των ατόμων με προβλήματα ψυχικής υγείας που αδυνατούν για αντικειμενικούς λόγους να ενταχθούν στην ανοικτή αγορά εργασίας. Στις εναλλακτικές μορφές απασχόλησης οι εργαζόμενοι με ψυχοκοινωνικά προβλήματα αναπτύσσουν κοινωνικές και εργασιακές δεξιότητες και γίνονται παραγωγικοί, με τη στήριξη εξειδικευμένου προσωπικού και λειτουργών ψυχικής υγείας.

Οι ενήλικες με αναπηρίες, μπορούν να αιτηθούν στο Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες για επιχορήγηση κατάρτισης για ποσό μέχρι €1.700 για παρακολούθηση προγράμματος κατάρτισης, σε οποιοδήποτε γνωστικό αντικείμενο, διάρκειας μέχρι έξι μηνών.

Ευκαιρίες επαγγελματικής αποκατάστασης παρέχονται και μέσω του Σχεδίου Δημιουργίας Μικρών Μονάδων Αυτοεργοδότησης με αίτηση στο Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες, μέσω του Ειδικού Ταμείου Επαγγελματικής Αποκατάστασης Ατόμων με Αναπηρίες. Διενεργείται συνέντευξη από τη Διαχειριστική Επιτροπή του Ταμείου, παρουσίαση της προτεινόμενης μονάδας σε οποιοδήποτε επαγγελματικό τομέα και εξέταση της βιωσιμότητας της μονάδας. Η επιχορήγηση μέχρι ποσού €8.500,  αφορά την αγορά εξοπλισμού, την ενοικίαση κτηρίου, την αγορά πρώτων υλών και προϊόντων κ.α. Κάθε χρόνο δημιουργούνται κατά μέσο όρο 15 νέες μονάδες αυτοεργοδότησης ατόμων με αναπηρίες.

Μετά τη ψήφιση το 2020 του περί Ίδρυσης Κοινωνικών Επιχειρήσεων Νόμου, με αρμόδια αρχή τον Έφορο Συνεργατικών Εταιρειών και Έφορο Κοινωνικών Επιχειρήσεων, του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού και την έγκριση στο τέλος του 2023 των σχετικών Κανονισμών, ανοίγουν νέες προοπτικές για την ίδρυση Κοινωνικών Επιχειρήσεων με ένταξη ατόμων με αναπηρίες ως εργαζομένων ή και ως επιχειρηματιών. Για σκοπούς υποστήριξης και ενδυνάμωσης των ατόμων με αναπηρίες να ενταχθούν σε Κοινωνικές Επιχειρήσεις, το Τμήμα Κοινωνικής Ενσωμάτωσης Ατόμων με Αναπηρίες και η Διαχειριστική Επιτροπή του Ειδικού Ταμείου του Κέντρου Επαγγελματικής Αποκατάστασης Αναπήρων ανέθεσαν σε εμπειρογνώμονες και παρέλαβαν το 2023 νέα εργαλεία οργάνωσης προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης και συμβουλευτικής, που σε συνδυασμό με άλλα κίνητρα στα πλαίσια των αρμοδιοτήτων διαφόρων Υπουργείων και Υπηρεσιών θα δημιουργήσουν νέες δυναμικές συνθήκες επαγγελματικής αποκατάστασης των ατόμων με αναπηρίες.

Σύμφωνα με τον περί Πρόσληψης Ατόμων με Αναπηρίες στον Ευρύτερο Δημόσιο Τομέα Νόμο, δικαιούχοι που κατέχουν τα απαιτούμενα προσόντα για διορισμό, επιτυγχάνουν στις απαιτούμενες εξετάσεις και είναι κατάλληλοι για την εκτέλεση των καθηκόντων της θέσης, διορίζονται κατά προτεραιότητα, σε ποσοστό 10% των εκάστοτε υπό πλήρωση κενών θέσεων στην εκπαιδευτική και τη δημόσια υπηρεσία και σε ημικρατικούς οργανισμούς. Από το 2010 που πρωτοεφαρμόστηκε ο Νόμος μέχρι το τέλος του 2022 αποκαταστάθηκαν επαγγελματικά χάρη στο Νόμο, 313 άτομα με αναπηρίες (224 στην Εκπαιδευτική Υπηρεσία, 35 στη Δημόσια Υπηρεσία, 10 ως Ωρομίσθιο Κυβερνητικό Προσωπικό, 34 ως Εργοδοτούμενοι Ορισμένου Χρόνου και 10 σε Ημικρατικούς Οργανισμούς).

Το Τμήμα Εργασίας, για την λειτουργία της Δημόσιας Υπηρεσίας Απασχόλησης (ΔΥΑ), διαθέτει πέραν των 30 Συμβούλων Απασχόλησης, οι οποίοι είναι κατάλληλα καταρτισμένοι για να εξυπηρετούν ανέργους που ανήκουν στις ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Τα άτομα με αναπηρίες πάντοτε τυγχάνουν προτεραιότητας στη συμμετοχή σε εξατομικευμένη καθοδήγηση και στήριξη για σκοπούς εξεύρεσης εργασίας. Ειδικότερα το άτομο με αναπηρία μπορεί να ενταχθεί σε πρόγραμμα εξατομικευμένης προσέγγισης, το οποίο περιλαμβάνει εξατομικευμένες συναντήσεις των ανέργων με εξειδικευμένο Σύμβουλο Απασχόλησης της ΔΥΑ, με στόχο την λεπτομερή καταγραφή των δημογραφικών του στοιχείων και των στοιχείων απασχόλησης (profiling), καθώς και την ετοιμασία και εφαρμογή Ατομικού Σχεδίου Δράσης με βάση τις ικανότητες και τις προτιμήσεις του ανέργου και τις διαθέσιμες ευκαιρίες απασχόλησης και κατάρτισης.

Κατά το 2023, κατά μέσο όρο, 423 άτομα με αναπηρίες είχαν ενεργή εγγραφή στο αρχείο ανέργων της ΔΥΑ και 47 απο αυτούς έλαβαν εξατομικευμένη συμβουλευτική στήριξη και καθοδήγηση από τους εξειδικευμένους Συμβούλους Απασχόλησης.  Κατά το 2023, 128 άτομα με αναπηρία που ήταν εγγεγραμμένοι άνεργοι εξασφάλισαν εργασία με δικές τους προσπάθειες, 100 άτομα εξασφάλισαν εργασία μέσω των προσπαθειών της ΔΥΑ από τις οποίες οι 36 θέσεις ενέπιπταν στον ευρύτερο Δημόσια τομέα και 49 άτομα παραπέμφθηκαν σε προγράμματα κατάρτισης.

Στα πλαίσια προώθησης ενεργειών στήριξης των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού, από τον Ιανουάριο 2023 η ΔΥΑ υλοποιεί το έργο “Παροχή Υπηρεσιών Επιχειρησιακής Μονάδας Συμβούλων Απασχόλησης  για Παροχή Εξειδικευμένων και Εξατομικευμένων Υπηρεσιών Απασχόλησης   προς άτομα ΝΕΕΤς  (Not in Employment, Education or Training) ηλικίας 15- 29 ετών”, όπου 12 Σύμβουλοι Απασχόλησης ΝΕΕΤs με την στήριξη ενός συντονιστή, και σε συνεργασία με Συμβούλους Απασχόλησης της ΔΥΑ, περιοδεύουν σε όλη την επικράτεια της Κυπριακής Δημοκρατίας, σε αγροτικές και αστικές περιοχές, για την καταγραφή των δεξιοτήτων και ικανοτήτων των ατόμων ΝΕΕΤs, με στόχο την προσέγγιση, προσέλκυση, καθοδήγηση και στήριξη τους για ένταξη σε προγράμματα Ενεργητικών Μέτρων Απασχόλησης, το εκπαιδευτικό σύστημα και την εγγραφή στη ΔΥΑ για εξεύρεση βιώσιμης απασχόλησης. Στόχος του έργου αυτού είναι η προσέγγιση ή/και εγγραφή στη ΔΥΑ των ατόμων αυτών, με ιδιαίτερα έμφαση στις ευάλωτες ομάδες, όπως είναι και τα άτομα με αναπηρίες.

Λειτουργεί επίσης από το Τμήμα Εργασίας το Σχέδιο Παροχής Κινήτρων σε Εργοδότες για την Πρόσληψη Ατόμων με Αναπηρίες, μέσω του οποίου ενήλικες με αναπηρίες δύνανται να προσληφθούν σε εργοδότη που θα επιχορηγηθεί για τον μισθό που καταβάλλει στον εργοδοτούμενο για την αρχική περίοδο δύο ετών εργοδότησης. Το Σχέδιο, που αποσκοπεί στην παροχή κινήτρων και την ενθάρρυνση εργοδοτών για πρόσληψη ατόμων με αναπηρίες προκηρύχθηκε το 2016 και παρέμεινε σε ισχύ μέχρι τις 5.11.2021. Το Σχέδιο επαναπροκηρύχθηκε στις 8.11.2021 μέχρι εξαντλήσεως του κονδυλίου ή ανακοίνωσης για λήξη του Σχεδίου και με στόχο την πρόσληψη 100 ατόμων με αναπηρίες. Περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα ΘΑλΕΙΑ για την προγραμματική περίοδο 2021-2027 με προϋπολογισμό €2 εκ. και συγχρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ+). Μέχρι τις  7/2/2024 είχαν γίνει 58 τοποθετήσεις (αιτήσεις) από 54 εργοδότες. Οι 31 τοποθετήσεις αφορούν άντρες και οι 27 γυναίκες. Ανά Επαρχία έγιναν 18 τοποθετήσεις στην Λευκωσία , 17  στην Λεμεσό, 16 στην Λάρνακα, 4 στην Αμμόχωστο και 3 στην Πάφο.

Τέλος, στα πλαίσια πρόσθετων κινήτρων προς άτομα με αναπηρία για εξεύρεση εργασίας, με βάση τους Περί Ελαχίστου Εγγυημένου Εισοδήματος και Γενικότερα περί Κοινωνικών Παροχών Νόμου (Εισοδήματα που δεν λαμβάνονται υπόψη ως Εισόδημα) Κανονισμούς του 2014 (ΚΔΠ 340/2014) και συγκεκριμένα με βάση την παράγραφο 3(γ) το μέρος του μηνιαίου εισοδήματος από εργασία που αφορά άτομο με αναπηρία ή την/τον σύζυγό του, μέχρι και το ποσό των πεντακοσίων δώδεκα ευρώ (€512) δεν λαμβάνεται υπόψη για σκοπούς υπολογισμού του μηνιαίου εισοδήματος του/της αιτητή/ήτριας ατόμου με αναπηρία, και ως εκ τούτου δεν επηρεάζεται το ποσό της μηνιαίας καταβολής του Ελάχιστου Εγγυημένου Εισοδήματος για άτομο με αναπηρία. Επισημαίνεται ότι το υπό αναφορά ποσό αφορά στις μεικτές απολαβές.

8.3 Στρατηγικοί στόχοι και δείκτες μέτρησης αποτελεσμάτων

Ο γενικός στρατηγικός στόχος της Κυπριακής Δημοκρατίας για την ένταξη στην εργασία των ατόμων με αναπηρίες είναι η αύξηση των ευκαιριών πρόσβασης σε επαγγελματική κατάρτιση και εργασία.

Οι ειδικότεροι στρατηγικοί στόχοι είναι:

8.3.1 Αύξηση και συστηματοποίηση των δράσεων ενημέρωσης των μαθητών, γονιών και ενηλίκων με αναπηρίες για τις ευκαιρίες επαγγελματικής κατάρτισης και εργασίας (Δείκτες: αριθμός ενημερωτικών ημερίδων/εκδηλώσεων από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς, αριθμός ενημερωτικών φυλλαδίων με δημόσια κυκλοφορία)

8.3.2 Σχεδιασμός και λειτουργία προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε στοχευμένα και βιώσιμα επαγγέλματα που ταιριάζουν με τις δεξιότητες και ικανότητες των ατόμων με κάθε τύπου αναπηρία, καθώς και ανάπτυξη δικτύου εκπαιδευτών στον τομέα (Δείκτες: αριθμός προγραμμάτων, αριθμός εκπαιδευτών).

8.3.3 Ίδρυση κοινωνικών επιχειρήσεων με εργοδότηση ή αυτοεργοδότηση ατόμων με αναπηρίες (Δείκτες: αριθμός κοινωνικών επιχειρήσεων, αριθμός ατόμων με αναπηρίες που εντάσσονται).

8.3.4 Συγκέντρωση στατιστικών στοιχείων για τα άτομα με αναπηρίες εκτός και εντός της αγοράς εργασίας και διαμόρφωση ομάδων στόχου για το μεσοπρόθεσμο και μακροπρόθεσμο μέλλον.

8.3.5 Αύξηση των κινήτρων και θετικών δράσεων στον ιδιωτικό τομέα για πρόσληψη ατόμων με αναπηρίες (Δείκτες: αριθμός ατόμων με αναπηρίες που προσλαμβάνονται στον ιδιωτικό τομέα).

8.4 Νέες Δράσεις 2024-2028

Τέλος