02 – Υφιστάμενη κατάσταση της νεολαίας της Κύπρου

Η νεολαία της Κύπρου αποτελεί μια δυναμική πληθυσμιακή ομάδα με πολλές δυνατότητες και προοπτικές, καθώς και με συγκεκριμένες ανάγκες και προβληματισμούς.

Η εκπαίδευση στη χώρα παρουσιάζει θετικά στοιχεία, καθώς η Κύπρος κατέχει το τρίτο υψηλότερο ποσοστό αποφοίτων ανώτερης εκπαίδευσης στην Ευρώπη (55.5% του πληθυσμού). Όσον αφορά την ολοκλήρωση δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, η Κύπρος κατατάσσεται 12η από τις 27 χώρες της ΕΕ (με ποσοστό ολοκλήρωσης 88.4% το 2023). Αυτή η ισχυρή βάση εκπαίδευσης προσφέρει στους νέους και στις νέες σημαντικά εφόδια για την επαγγελματική τους πορεία και την προσωπική τους ανάπτυξη.

Παρά τη δέσμευση που δείχνει η νεολαία προς τη μόρφωση, η ανάγκη για βελτίωση της ποιότητας της εκπαίδευσης και της επαγγελματικής καθοδήγησης παραμένει. Συγκεκριμένα, η Κύπρος κατατάσσεται στην 20ή θέση στην ΕΕ όσον αφορά την απασχόληση πρόσφατων αποφοίτων, με 80.6% των πρόσφατων αποφοίτων δευτεροβάθμιας ή ανώτερης εκπαίδευσης να δηλώνουν ότι βρήκαν εργασία εντός τριών ετών από την ολοκλήρωση της εκπαίδευσής τους, ενώ ο ευρωπαϊκός μέσος όρος φτάνει το 83.5%. Πρόσφατες εκθέσεις και έρευνες, επεσήμαναν την ανάγκη βελτίωσης του εκπαιδευτικού συστήματος στην Κύπρο, προκειμένου να καλυφθούν οι εξελισσόμενες ανάγκες της νεολαίας, περιλαμβάνοντας την ενίσχυση του ρόλου των σχολικών συμβούλων, την παροχή ποιοτικότερων υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελματικού προσανατολισμού και τη μετάβαση σε ένα πιο σύγχρονο εκπαιδευτικό μοντέλο. Επιπλέον, απαιτείται περισσότερη και καλύτερη επαγγελματική και συμβουλευτική καθοδήγηση εντός και εκτός του εκπαιδευτικού συστήματος, καθώς και συμβουλευτικές υπηρεσίες σταδιοδρομίας για νέους/νέες που είτε βρίσκονται ήδη στην αγορά εργασίας είτε έχουν ολοκληρώσει την εκπαίδευση, έτσι ώστε να επιτευχθεί καλύτερη αντιστοιχία δεξιοτήτων (skills match) σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας.

Η νεανική επιχειρηματικότητα αποτελεί ένα σημαντικό πεδίο με μεγάλες δυνατότητες ανάπτυξης στην Κύπρο. Σύμφωνα με τα στοιχεία του «Flash Eurobarometer 513 – Social entrepreneurship and youth (2022), το 64% των νέων Κυπρίων προτιμά την αυτοαπασχόληση, ενώ το 67% δηλώνει ότι θα εξέταζε το ενδεχόμενο να δημιουργήσει τη δική του επιχείρηση, αν και δεν έχει ακόμη προβεί σε ενέργειες, με τα δύο αυτά ποσοστά να είναι τα υψηλότερα στην Ευρώπη. Παρ’ όλα αυτά, η νεολαία στην Κύπρο αντιμετωπίζει σοβαρά εμπόδια, με το 54% να αναφέρει την έλλειψη κεφαλαίου ή πόρων ως το κυριότερο εμπόδιο, καταγράφοντας επίσης το υψηλότερο ποσοστό στην Ε.Ε. Επιπλέον, το 40% εκφράζει ανησυχίες για τους χρηματοοικονομικούς κινδύνους, ενώ το 29% δηλώνει ότι δεν διαθέτει τις απαραίτητες γνώσεις ή δεξιότητες για να συστήσει μια επιχείρηση. Παράλληλα, η ευαισθητοποίηση για την κοινωνική επιχειρηματικότητα παραμένει περιορισμένη, με μόλις το 34% των νέων να είναι ενήμεροι σχετικά με αυτή. Για να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα στην Κύπρο, απαιτούνται στοχευμένες πολιτικές που θα διευκολύνουν την πρόσβαση σε χρηματοδότηση, θα παρέχουν εκπαίδευση και θα υποστηρίζουν την ανάπτυξη νέων καινοτόμων ιδεών.

Όσο αφορά την εμπλοκή της νεολαίας στα κοινά, σύμφωνα με τα στοιχεία του 5oυ Νεοβαρόμετρου από τον ΟΝΕΚ, η νεολαία στην Κύπρο αποτελείται από ενεργούς πολίτες, με έναν στους τρεις νέους περίπου να έχει σταθερή εμπλοκή στα κοινά αλλά και σε κοινωνικές δραστηριότητες, με τις δημοφιλέστερες να αφορούν τον εθελοντισμό και τον αθλητισμό10. Η νεολαία είναι επίσης ιδιαίτερα ενεργή και σε άλλες δράσεις που αφορούν τα κοινά, με το 88% των νέων που έλαβαν μέρος στην προαναφερθείσα έρευνα να συμμετέχουν σε δράσεις για την προστασία του περιβάλλοντος, το 64% να επιλέγει ηθικά προϊόντα, λειτουργώντας με τον τρόπο αυτό ως υπεύθυνοι καταναλωτές, και το 54% να εναντιώνονται έμπρακτα στην αδικία και στις διακρίσεις. Παρ’ όλα αυτά, η συμμετοχή της νεολαίας στις πολιτικές διαδικασίες αποτελεί σημείο που χρήζει ενίσχυσης. Τα αποτελέσματα του 5oυ Νεοβαρομέτρου δείχνουν ότι το 2023 μόλις το 36% των νέων στην Κύπρο είχε μεγάλο ή αρκετό ενδιαφέρον για την πολιτική, σημειώνοντας μείωση σε σύγκριση με τα αποτελέσματα του 4oυ Νεοβαρομέτρου (48% με πολύ/αρκετό ενδιαφέρον). Παράλληλα, σύμφωνα με το Ευρωβαρόμετρο για το έτος 2024, το 53% της νεολαίας στην Κύπρο δήλωσε ότι σχεδίαζε να ψηφίσει στις ευρωεκλογές του 2024, δείχνοντας μεν πρόθεση για συμμετοχή σε πολιτικές διαδικασίες, αλλά απέχοντας από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο του 64%.

Η πρόθεση ψήφου, καθώς και η συμμετοχή σε δραστηριότητες που στοχεύουν στην κοινωνική αλλαγή, υποδηλώνουν αυξανόμενη ευαισθητοποίηση και προθυμία για καλλιέργεια ενός πολιτικά ενεργού νεανικού πληθυσμού. Ωστόσο, πέραν του ενδιαφέροντος, το χάσμα που δηλώνεται μεταξύ της νεολαίας και των υπευθύνων για την λήψη αποφάσεων, η έλλειψη αξιοκρατίας στην πολιτική σκηνή και το αίσθημα ότι οι ανάγκες της νεολαίας δεν λαμβάνονται υπόψη στις διαδικασίες χάραξης πολιτικής, συμβάλλουν στη δημιουργία της αίσθησης αποξένωσης και αποκλεισμού από τις δημοκρατικές διαδικασίες. Επιπρόσθετα, σε όλα τα Νεοβαρόμετρα του ΟΝΕΚ, ο βαθμός εμπιστοσύνης των νέων προς τους θεσμούς κυμαίνεται σε σταθερά χαμηλό επίπεδο.

Η ψυχική υγεία των νέων αποτελεί επίσης ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα που αντιμετωπίζει η νεολαία σήμερα. Σύμφωνα με έρευνα του ΟΝΕΚ το 2022, το 57% των ερωτηθέντων νέων δήλωσε ότι ένιωσε την ανάγκη να επισκεφθεί επαγγελματία ψυχικής υγείας. Με τη χρήση της κλίμακας αξιολόγησης κατάθλιψης (PHQ-9), η ίδια έρευνα έδειξε ότι το 52% των ερωτηθέντων παρουσιάζει συμπτώματα κατάθλιψης, ενώ με βάση την κλίμακα αξιολόγησης άγχους (GAD-7), σχεδόν το 50% των ερωτηθέντων στην ίδια έρευνα αντιμετωπίζουν μέτρια ή σοβαρή μορφή άγχους, καταδεικνύοντας την ανάγκη για πολιτικές που να στοχεύουν στη βελτίωση της ψυχικής υγείας των νέων και να αντιμετωπίζουν τις σχετικές προκλήσεις.
Ένα επιπλέον πρόβλημα που επηρεάζει το βιοτικό επίπεδο της νεολαίας είναι η «παρατεταμένη νεότητα», που υποδηλώνει την εγκατάλειψη της γονικής στέγης σε μεγαλύτερη ηλικία, η οποία σχετίζεται με την παρατεταμένη παραμονή στην εκπαίδευση, την καθυστέρηση ένταξης στην αγορά εργασίας, καθώς και τους χαμηλούς μισθούς (σε σύγκριση με το κόστος ζωής), εφόσον ξεκινήσουν να εργάζονται. Σύμφωνα με τη Eurostat, η μέση ηλικία εγκατάλειψης της γονικής στέγης στην Κύπρο είναι τα 27.5 έτη, λίγο πάνω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο των 26.4 ετών. Αυτές οι προκλήσεις απαιτούν συντονισμένες πολιτικές δράσεις και ευαισθητοποίηση από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς για τη βελτίωση των συνθηκών απασχόλησης και στέγασης της νεολαίας.

Σε αυτό το πλαίσιο, η ΕΣΝ 2030 καλείται να μελετήσει τις πιο πάνω προκλήσεις, αλλά και δυνατότητες της νεολαίας, με σκοπό να ανταποκριθεί σε αυτές, εναρμονιζόμενη επίσης με ευρωπαϊκές και διεθνείς πρακτικές.

Τέλος