01 – Εισαγωγή

1.1 Απόφαση Υπουργικού Συμβουλίου

Το ΥΣ, μετά από Πρόταση του Υπουργείου Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας (εφεξής ΥΠΑΝ) και του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας (εφεξής ΥφΚΠ) με την Απόφαση του, ημερ. 06/11/2024, ενέκρινε:

1. Τη σύσταση Επιτροπής, αποτελούμενης από τους Υπουργούς Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων και Υγείας και την Υφυπουργό Κοινωνικής Πρόνοιας.
2. Τη σύσταση Υπηρεσιακής Επιτροπής, αποτελούμενης από τους Γενικούς Διευθυντές των Υπουργείων Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας, Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων, Υγείας και του Υφυπουργείου Κοινωνικής Πρόνοιας ή εκπροσώπους τους, σύμφωνα με την εμπλοκή τους σε τομείς που άπτονται των αρμοδιοτήτων τους, όπως αναφέρεται στην παράγραφο 8 της Πρότασης, για την ετοιμασία Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης και τη μετέπειτα υποβολή τόσο της Εθνικής Στρατηγικής όσο και του Σχεδίου Δράσης στην Επιτροπή για έγκριση και υποβολή στο Υπουργικό Συμβούλιο.

1.2 Σύσταση Υπηρεσιακής Επιτροπής

Η Υπηρεσιακή Επιτροπή συστάθηκε και ξεκίνησε εργασίες στις 31/01/2025. Αποτελείται από τους:

1. Γενικό Διευθυντή ΥφΚΠ.
2. Γενικό Διευθυντή ΥΕΚΑ.
3. Διευθυντή Δημοτικής Εκπαίδευσης ΥΠΑΝ.
4. Εκπρόσωπο του ΥφΚΠ.
5. Τρείς εκπρόσωπους του ΥΠΑΝ.
6. Τρεις εκπρόσωπους των ΥΚΕ.
7. Εκπρόσωπο του ΥΥ.
8. Εκπρόσωπο του ΤΕΣ.
9. Εκπρόσωπο του ΚΕΠΑ.
10. Εκπρόσωπο του ΤΚΕΑΑ.
11. Εκπρόσωπο της ΥΔΕΠ.

1.3 Μεθοδολογία

Το συντονισμό της ετοιμασίας της Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για την ΠΕΦ ανέλαβε το ΥφΚΠ. Η Υπηρεσιακή Επιτροπή συνήλθε συνολικά σε 13 συνεδρίες κατά την περίοδο Ιανουαρίου – Μαΐου 2025. Λήφθηκαν συνεισφορές από όλα τα Υπουργεία/ Υπηρεσίες/ Τμήματα.

Βάση των συναντήσεων και εργασιών της Υπηρεσιακής Επιτροπής αποτέλεσαν τα παραδοτέα του διετούς Έργου “Υποστήριξη της Επέκτασης και Στρατηγικής Ανάπτυξης της Προδημοτικής Εκπαίδευσης και Φροντίδας στην Κύπρο», το οποίο χρηματοδοτήθηκε από την ΕΕ μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας και υλοποιήθηκε από τη UNICEF, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, μέσω του Προγράμματος «Μέσο Τεχνικής Υποστήριξης» (TSI-Technical Support Instrument) της ΕΕ και τις εργασίες του ηγήθηκαν οι ΥΚΕ του ΥφΚΠ και η ΔΔΕ του ΥΠΑΝ.

Συμφωνήθηκε όπως, η Εθνική Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης για την ΠΕΦ στηρίζεται σε πέντε πυλώνες, σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ποιότητας που δημοσιεύτηκε στο πλαίσιο της Σύστασης του Συμβουλίου της ΕΕ για την ΠΕΦ του 2019 (2019/C 189/02)[1] και σύμφωνα με τις συστάσεις του Έργου: “Υποστήριξη της Επέκτασης και Στρατηγικής Ανάπτυξης της Προδημοτικής Εκπαίδευσης και Φροντίδας στην Κύπρο»: τη Διακυβέρνηση, Πρόσβαση, Παιδαγωγικό Πλαίσιο, Εργατικό Δυναμικό και Παρακολούθηση και Αξιολόγηση.

Η Εθνική Στρατηγική και το Σχέδιο Δράσης ευθυγραμμίζονται με το Εθνικό Πλαίσιο Ποιότητας για την ΠΕΦ για την ανάπτυξη, παρακολούθηση και αξιολόγηση της ΠΕΦ. Το στηρίζουν δηλώσεις και δείκτες ποιότητας που οργανώθηκαν με βάση τους πέντε πυλώνες. Η εφαρμογή του Εθνικού Πλαισίου Ποιότητας έχει ως στόχο την επίτευξη των δηλώσεων ποιότητας, οι οποίες ορίζουν τα προσδοκόμενα πρότυπα ποιότητας. Κάθε δήλωση ποιότητας ορίζεται περαιτέρω από έναν αριθμό δεικτών ποιότητας: είτε με δομικούς δείκτες είτε/ και με δείκτες ποιότητας της διεργασίας. Κάθε δείκτης ποιότητας αναμένεται να εφαρμόζεται, παρακολουθείται και αξιολογείται είτε σε κεντρικό επίπεδο είτε σε επίπεδο δομών της ΠΕΦ. Για περαιτέρω πληροφόρηση για το Εθνικό Πλαίσιο Ποιότητας της ΠΕΦ δείτε το Παράρτημα Α.

Το προσχέδιο της Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για την ΠΕΦ αναρτήθηκε προς δημόσια διαβούλευση από το Υφυπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας στις 16 Σεπτεμβρίου 2025.

1.4 Σημαντικότητα υιοθέτησης Εθνικής Στρατηγικής και Σχεδίου Δράσης για την ΠΕΦ στην Κύπρο

Πρόκειται για την πρώτη Εθνική Στρατηγική και Σχέδιο Δράσης που αφορά την ΠΕΦ της Κύπρου και μια από τις εμβληματικές δράσεις του ΥΠΑΝ και του ΥφΚΠ. Αποτελεί ορόσημο του Άξονα Πολιτικής 5.2 του ΣΑΑ 2021-2026 στο πλαίσιο της Επένδυσης 2 «Δημιουργία Πολυδύναμων Κέντρων για τα Παιδιά και Κέντρων Φροντίδας Παιδιών» (C5.2I2) και έχει, επίσης, περιληφθεί ως δράση στο Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τη Θέσπιση Ευρωπαϊκής Εγγύησης για τα  Παιδιά για το 2022-2030.

Η υιοθέτηση της Εθνικής Στρατηγικής και του Σχεδίου Δράσης για την ΠΕΦ, αναμένεται να συμβάλει στην συστημική αντιμετώπιση των προκλήσεων που παρουσιάζει ο συγκεκριμένος τομέας στη χώρα μας, για την επίτευξη της αύξησης της συμμετοχής παιδιών σε προσβάσιμη, οικονομικά προσιτή και υψηλής ποιότητας ΠΕΦ, σύμφωνα με τους Αναθεωρημένους στόχους της Βαρκελώνης για το 2030 στους οποίους αναφέρεται η Σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ του 2022[2].

Σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων, τα παιδιά έχουν το δικαίωμα πρόσβασης σε οικονομικά προσιτή και καλής ποιότητας ΠΕΦ, καθώς και δικαίωμα προστασίας από τη φτώχεια [Αρχή 11 (α)]. Τα παιδιά που προέρχονται από μειονεκτούντα περιβάλλοντα δικαιούνται ειδικά μέτρα για τη διασφάλιση ίσων ευκαιριών [Αρχή 11 (β)].

Η σημασία της ΠΕΦ για τα παιδιά αναδεικνύεται μέσα από διάφορες πρωτοβουλίες της ΕΕ. Η Σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ του 2019, σχετικά με τα συστήματα ΠΕΦ (2019/C 189/02), καθοδηγεί τα Κράτη – Μέλη στη βελτίωση των υπηρεσιών ΠΕΦ και υπογραμμίζει ότι οι υπηρεσίες αυτές πρέπει να είναι συμπεριληπτικές, προσβάσιμες, οικονομικά προσιτές και υψηλής ποιότητας. Συνέβαλε σημαντικά στην επίτευξη μιας ευρωπαϊκής κοινής αντίληψης για ένα σύνολο σημαντικών ελάχιστων προτύπων ποιότητας για την ΠΕΦ. Η Σύσταση καθιερώνει το Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Ποιότητας: ένα σύνολο κατευθυντήριων αρχών για την ανάπτυξη συστημάτων και υπηρεσιών υψηλής ποιότητας της ΠΕΦ και παρέχει δηλώσεις ποιότητας για πέντε σημαντικούς πυλώνες: τη Διακυβέρνηση, Πρόσβαση, Παιδαγωγικό Πλαίσιο, Εργατικό Δυναμικό και την Παρακολούθηση και Αξιολόγηση.

Η Ανά Χώρα Σύσταση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου του 2019 (COM(2019) 513 final), η οποία εκδόθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για την Κύπρο, επεσήμανε ότι η συμμετοχή στην ΠΕΦ δεν είναι πλέον οικονομικά προσιτή για τα νοικοκυριά, καθώς το εισόδημά τους μειώθηκε κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης με ταχύτερο ρυθμό από τις δαπάνες για την παιδική φροντίδα (CSR3). Σύμφωνα με την Έκθεση Ανά Χώρα του 2020 για την Κύπρο (SWD (2020) 512 final), η οποία δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου και αφορά την πρόοδο της ανωτέρω Σύστασης για την ΠΕΦ, έχει σημειωθεί περιορισμένη πρόοδος, καθώς τα υποστηρικτικά μέτρα για μια οικονομικά προσιτή ΠΕΦ εξακολουθούσαν να είναι ανεπαρκή. Η διαθεσιμότητα της οικονομικά προσιτής και προσβάσιμης φροντίδας για παιδιά, αποτελεί τομέα όπου παρουσιάζονται αποκλίσεις, αφού η δωρεάν/χαμηλού κόστους φροντίδα για παιδιά παρέχεται σε περιορισμένο βαθμό, στοιχείο που δημιουργεί δυσανάλογη επιβάρυνση για τις οικογένειες. Η εν λόγω Σύσταση θέτει την ΠΕΦ ως τομέα προτεραιότητας με στόχο την αύξηση της συμμετοχής των παιδιών, ειδικότερα για τις ηλικίες από μηδέν έως και τριών χρονών.

Στο ψήφισμα του Συμβουλίου της ΕΕ περί στρατηγικού πλαισίου για την ευρωπαϊκή συνεργασία στον τομέα της εκπαίδευσης και της κατάρτισης με στόχο τον Ευρωπαϊκό Χώρο Εκπαίδευσης και πέραν αυτού (2021-2030) (2021/C 66/01), περιλαμβάνεται στόχος για συμμετοχή στην ΠΕΦ τουλάχιστον του 96% των παιδιών  ηλικίας από τριών χρονών μέχρι την ηλικία της υποχρεωτικής πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης σε επίπεδο Ένωσης.

Η Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τη Στρατηγική της ΕΕ για τα Δικαιώματα του Παιδιού (COM(2021) 142 final της 24^ης Μαρτίου 2021) περιλαμβάνει μια σειρά από βασικές δράσεις που θα πρέπει να αναλάβει η Επιτροπή για την καλύτερη προώθηση και προστασία των δικαιωμάτων των παιδιών και αναγνωρίζει τον επωφελή ρόλο της ΠΕΦ για τη γνωστική και κοινωνική ανάπτυξη των παιδιών.

Η Σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ της 14^ης Ιουνίου 2021, για τη Θέσπιση Ευρωπαϊκής Εγγύησης για τα παιδιά (ST/9106/2021/INIT), έχει θέσει ως στόχο να διασφαλίσει ότι τα παιδιά που διατρέχουν κίνδυνο φτώχειας ή κοινωνικού αποκλεισμού έχουν ελεύθερη και αποτελεσματική πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, συμπεριλαμβανομένης της ΠΕΦ, σε όλες τις περιφέρειες, μεταξύ άλλων, στις απομακρυσμένες και αγροτικές περιοχές.

Οι Αναθεωρημένοι στόχοι της Βαρκελώνης μέχρι το 2030, οι οποίοι δημοσιεύτηκαν στο πλαίσιο της Σύστασης του Συμβουλίου της ΕΕ του 2022[3] (2022/C 484/01) προτείνουν, μεταξύ άλλων, όπως τα Κράτη- Μέλη αυξήσουν τη συμμετοχή των παιδιών ηλικίας από μηδέν έως τριών χρονών στο 45% και το ποσοστό συμμετοχής παιδιών ηλικίας από τριών χρονών μέχρι την ηλικία έναρξης της υποχρεωτικής εκπαίδευσης να φθάσει τουλάχιστον το ποσοστό του 96% μέχρι το 2030. Τα Κράτη – Μέλη που δεν πέτυχαν το στόχο που έθεσε το Συμβούλιο της ΕΕ το 2002[4] για επίτευξη ποσοστού συμμετοχής 33% για την ηλικιακή ομάδα από μηδέν έως τριών χρονών στην ΠΕΦ, ανάμεσα στα οποία και η Κύπρος, καλούνται να αυξήσουν τη συμμετοχή τους μέχρι το 2030 κατά τουλάχιστον 45%, (εάν και εφόσον το ποσοστό συμμετοχής κυμαίνεται μεταξύ 20% και 33%),  ή τουλάχιστον έως ότου επιτευχθεί ποσοστό συμμετοχής του 45%. Το ποσοστό που η Κύπρος καλείται να φτάσει μέχρι το 2030, σύμφωνα με τα πιο πάνω είναι το 38% για την ηλικιακή ομάδα παιδιών από μηδέν έως τριών χρονών.

Περαιτέρω, η Σύσταση του Συμβουλίου της ΕΕ του 2022 (2022/C 484/01) υποβάλλει συστάσεις προς τα Κράτη-Μέλη, μεταξύ άλλων, για λήψη στοχευμένων μέτρων αύξησης της συμμετοχής παιδιών από μειονεκτούντα περιβάλλοντα, μέτρων διασφάλισης παροχής υπηρεσιών ΠΕΦ υψηλής ποιότητας για όλα τα παιδιά, μέτρα διασφάλισης της οικονομικής προσιτότητας της ΠΕΦ, της προσβασιμότητας με τρόπο που να μην εισάγονται διακρίσεις, συμπληρωματικών υπηρεσιών και εξωσχολικής φροντίδας, ποιοτικής απασχόλησης, δίκαιων συνθηκών εργασίας και αναβάθμισης δεξιοτήτων του προσωπικού ΠΕΦ, μηχανισμούς παρακολούθησης και αξιολόγησης.

Σύμφωνα με την τελευταία Ανά Χώρα [5] Έκθεση για την Κύπρο, η οποία εκδόθηκε στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Εξαμήνου για το 2024 (SWD(2024) 613 final), το ποσοστό συμμετοχής παιδιών ηλικίας από μηδέν έως τριών χρονών στην ΠΕΦ για το 2022, μειώθηκε στο 24,4%, κατά τρεις ποσοστιαίες μονάδες από το 2021 (27,4%) και αναμένεται ότι τόσο το ΣΑΑ όσο και η στήριξη του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Ταμείου θα συμβάλουν στην αύξηση της προσβασιμότητας παιδιών στη ΠΕΦ, ενώ η συνέχιση εφαρμογής των δράσεων του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τη Θέσπιση Ευρωπαϊκής Εγγύησης για τα  Παιδιά, παράλληλα με την εφαρμογή επιπρόσθετων μέτρων θα συμβάλουν στη σημείωση προόδου σε ότι αφορά την αντιμετώπιση των προκλήσεων της ΠΕΦ μέχρι το 2030.

Σύμφωνα με τα τελευταία στατιστικά στοιχεία της Eurostat για την Κύπρο που αφορούν το ποσοστό συμμετοχής παιδιών στην ΠΕΦ για το 2024, το ποσοστό των παιδιών της ηλικιακής ομάδας από μηδέν έως τριών που συμμετέχουν στην ΠΕΦ ανήλθε στο 40,2 %, ξεπερνώντας κατά δύο ποσοστιαίες μονάδες τον στόχο του 38% που τέθηκε για να φθάσει η Κύπρος μέχρι το 2030.

1.5       Όραμα και Αρχές

Το κοινό όραμα που διέπει τον τομέα της ΠΕΦ είναι η διασφάλιση της πρόσβασης σε υψηλής ποιότητας ΠΕΦ για όλα τα παιδιά από τη γέννηση έως και την ηλικία των έξι χρονών, χωρίς αποκλεισμούς, καθώς και η υποστήριξη της ολιστικής ανάπτυξης του παιδιού, δίνοντας έμφαση στην παιδοκεντρική εκπαίδευση και φροντίδα, τη συμμετοχή του παιδιού, της οικογένειάς και της ευρύτερης κοινότητας και στη συνεργασία όλων των εμπλεκόμενων φορέων με πρώτιστο μέλημα το συμφέρον του παιδιού.

Οι Αρχές της ΠΕΦ είναι οι ακόλουθες:

• Παροχή υψηλής ποιότητας ΠΕΦ για την προώθηση της υγιούς, ολόπλευρης ανάπτυξης και ευημερίας των παιδιών.
• Διασφάλιση της πρόσβασης όλων των παιδιών στην ΠΕΦ, λαμβάνοντας υπόψη το δικαίωμα του κάθε παιδιού στην εκπαίδευση και φροντίδα, όπως και τη συμμετοχή του στη λήψη αποφάσεων που το αφορούν και το επηρεάζουν.
• Κατάλληλα εκπαιδευμένο εργατικό δυναμικό σε υποστηρικτικές συνθήκες εργασίας με συνεχή επαγγελματική ανάπτυξη.
• Συμμετοχή των γονέων/ κηδεμόνων, της κοινότητας και όλων των εμπλεκόμενων φορέων στη διασφάλιση των καλύτερων δυνατών συνθηκών για την ανάπτυξη και την εξέλιξη των παιδιών.
• Συστηματική και τεκμηριωμένη αξιολόγηση των υπηρεσιών ΠΕΦ, ως καθοριστικός μηχανισμός βελτίωσης της ποιότητας και αποτελεσματικότητας της παρεχόμενης εκπαίδευσης και φροντίδας.

[1] Council of the European Union (2019). Council Recommendation of 22 May 2019 on High-Quality Early Childhood Education and Care Systems/. ST/9014/2019/INIT.

[2] Council of the European Union (2022) Council Recommendation of 8 December 2022 on early childhood education and care: the Barcelona targets for 2030 (2022/C 484/01).

[3] Council of the European Union (2022) Council Recommendation of 8 December 2022 on early childhood education and care: the Barcelona targets for 2030 (2022/C 484/01).

[4]Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Βαρκελώνης, Συμπεράσματα της Προεδρίας,  15-16 Μαρτίου 2002

Τέλος