05. 1.Γενικά

1.1 Πολιτική κατάσταση

Από το 1974 ως αποτέλεσμα της Τουρκικής εισβολής στο νησί το 36,2% του εδάφους της Κυπριακής Δημοκρατίας, βρίσκεται υπό κατοχή, ενώ 160,000 Κύπριοι πολίτες, εξαναγκάστηκαν με τη βία να εγκαταλείψουν τα σπίτια τους και βρίσκονται έκτοτε στην προσφυγιά.

Ως συνέπεια της Τουρκικής εισβολής, η Κυπριακή Δημοκρατία δεν ασκεί έλεγχο στο 36,2% της επικράτειάς της, το οποίο παραμένει υπό συνεχιζόμενη στρατιωτική κατοχή από την Τουρκία και του βίαιου de facto διαχωρισμού της χώρας, που είχε ως αποτέλεσμα και τον εθνοτικό διαχωρισμό των δύο μεγάλων κοινοτήτων της, Ε/Κ και Τ/Κ.

Αυτό αποτελεί και το σοβαρότερο εμπόδιο για την εφαρμογή των ανθρωπίνων δικαιωμάτων για το λαό της Κύπρου, καθώς η πλειοψηφία της τουρκοκυπριακής κοινότητας κατοικεί στις μη-ελεγχόμενες από τη Δημοκρατία περιοχές και η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν είναι σε θέση να διασφαλίσει εκ των πραγμάτων ότι τα δικαιώματα που απολαμβάνουν de jure οι Τουρκοκύπριοι/ες γίνονται σεβαστά στην πράξη στις κατεχόμενες περιοχές.

Το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών εξετάζει αυτές τις παραβιάσεις σε ετήσια βάση κατά τη διάρκεια της παρουσίασης της Έκθεσης του Ύπατου Αρμοστή του ΟΗΕ για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα, σχετικά με την κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Κύπρο. Η νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων^[1] υπογραμμίζει σαφώς ότι, για τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο κατεχόμενο τμήμα της Κύπρου υπόλογη είναι η Τουρκία ως κατοχική δύναμη. Εκ των πραγμάτων η κυβέρνηση της Κυπριακής Δημοκρατίας δεν είναι σε θέση να εφαρμόσει και να διασφαλίσει την τήρηση των Συνθηκών για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα ή τις πολιτικές και τους νόμους περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων στις περιοχές της Κυπριακής Δημοκρατίας οι οποίες βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή και συνεπώς εκτός του αποτελεσματικού ελέγχου της κυβέρνησης.

Σε κάθε περίπτωση, οι Τουρκοκύπριοι/ες, οι οποίοι/οποίες είναι πολίτες/ιδες της Δημοκρατίας, ανεξάρτητα από τον τόπο κατοικίας τους και ασχέτως εάν εκπληρώνουν τις υποχρεώσεις τους έναντι της κυβέρνησης της Κυπριακής Δημοκρατίας – εξακολουθούν να απολαμβάνουν όλα τα δικαιώματα και οφέλη που συνδέονται με την κυπριακή υπηκοότητα (τη φροντίδα, δωρεάν εκπαίδευση, συντάξεις και παροχές κοινωνικής ασφάλισης, οικονομική βοήθεια για την τριτοβάθμια εκπαίδευση) και την ιθαγένεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Είναι επίσης αυτονόητο ότι οι Τουρκοκύπριοι/ες, ως πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας, έχουν ατομικό δικαίωμα προσφυγής σε κυπριακά δικαστήρια σε περίπτωση παραβίασης των δικαιωμάτων τους.

Στην περίπτωση της Κύπρου, όπως και σε άλλες χώρες που υπήρξε εισβολή και κατοχή, συγκρούσεις ή εμπόλεμες καταστάσεις, οι γυναίκες έχουν υποστεί και συνεχίζουν να βιώνουν τις πιο τρομακτικές επιπτώσεις από αυτές τις συγκρούσεις, ενώ παράλληλα έχουν αναλάβει σημαντικό μέρος του βάρους να αποκαταστήσουν τον κοινωνικό ιστό και να συμβάλλουν στην ανοικοδόμηση των κοινωνιών μετά από συγκρούσεις.

Οι γυναίκες της Κύπρου υπέστησαν την βία και την κακοποίηση κατά τη διάρκεια των συγκρούσεων και της εμπόλεμης κατάστασης, ιδιαίτερα από τη χρήση σεξουαλικής βίας και των βιασμών ως όπλων πολέμου. Λόγω του κοινωνικού στιγματισμού που συνδέεται άμεσα με τη σεξουαλική βία και την κακοποίηση γυναικών, αυτή η πτυχή της σύγκρουσης έχει προσελκύσει λιγότερη προσοχή, αφενός αφήνοντας τα θύματα αόρατα στο κράτος, στερώντας τους κάθε μορφή βοήθειας και στήριξης και αφετέρου, παρέχοντας τους περιορισμένα περιθώρια για απόδοση δικαιοσύνης.

Καταληκτικά, η συμβολή των γυναικών είναι καθοριστική για την διασφάλιση ειρήνης μετά από συγκρούσεις, καθώς και την αποκατάσταση του κοινωνικού ιστού. Για αυτό και είναι αναγκαία η υλοποίηση του ΕΣΔ για το Ψήφισμα 1325, καθώς καθορίζει ένα πλαίσιο δράσης με τη συνεργασία αρμοδίων Υπηρεσιών του κράτους και της κοινωνίας των πολιτών, με στόχο τη διασφάλιση των δικαιωμάτων και της ευημερίας των γυναικών κατά τη διάρκεια ή μετά από πολεμικές συγκρούσεις.

1.2  Ο πόλεμος στη Μέση Ανατολή και Ουκρανία, ο ρόλος της ΚΔ

Τα δικαιώματα των γυναικών εξακολουθούν να παραβιάζονται σε όλους τους τομείς της ζωής. Οι παγκόσμιες οικονομικές κρίσεις και οι προκλήσεις, όπως η πανδημία του κορωνοϊού, η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και η εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, έχουν αναδείξει ακόμα περισσότερο τις έμφυλες ανισότητες.

Κατά την περίοδο της πανδημίας, διαφάνηκαν ακόμα περισσότερο οι κοινωνικοί ρόλοι που προσδίδονται στις γυναίκες και στους άνδρες, παρατηρώντας τις γυναίκες, στην πλειοψηφία τους, να αγωνίζονται να συμφιλιώσουν/συνδυάσουν την οικογενειακή/προσωπική ζωή και την επαγγελματική ζωή από το σπίτι, σε βάρος του προσωπικού τους χρόνου. Παράλληλα, κατά την ίδια περίοδο, είχε σημειωθεί σημαντική αύξηση των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας με θύματα γυναίκες.

Η δε εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή και η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ανέδειξαν τις διαφορετικές ανάγκες των γυναικών και των παιδιών, καθώς και την αύξηση της σεξουαλικής βίας και της εμπορίας γυναικών και παιδιών με σκοπό τη σεξουαλική εκμετάλλευση. Την ίδια στιγμή, η κλιματική και ενεργειακή κρίση επηρεάζει διαφορετικά τους άνδρες και τις γυναίκες και η ισότιμη συμμετοχή των δύο φύλων στα κέντρα λήψης αποφάσεων για την αντιμετώπισή τους, κρίνεται ως επιτακτική.

[1] Απόφαση Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, 10 Μαΐου 2001, στην διακρατική προσφυγή της Κύπρου έναντι της Τουρκίας (αριθμός αίτησης 25781/94), https://hudoc.echr.coe.int/eng?i=001-59454

Τέλος